Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 2010/1, Sayı:11
Journal of Süleyman Demirel University Institute of Social Sciences Year: 2010/1, Number:11
[ 197 ]
BİLÂL EFENDİ’NİN KISSA-İ YÛSUF U ZELÎHÂ’SININ
TUNUS NÜSHASI
Selami TURAN
Kamile ÇETİN
ÖZET
Yusuf Kıssası, hem Kur’ân-ı Kerim’de hem de hadislerde yer alması
itibariyle dikkati çekmiş ve bu sebeple, Klâsik Türk Edebiyatında Yûsuf ve
Zelîhâ konulu pek çok mesnevi kaleme alınmıştır. Bu yazıda, 18. yüzyıl
Klâsik Türk şairlerinden olan Bilâl Efendi’nin Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ adlı
eserinin Tunus Millî Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü’nde, 12004
arşiv numarasıyla kayıtlı olan nüshası tanıtılmıştır.
Bu nüsha, Bilâl Efendi tarafından manzum olarak yazılan eserin
mensur şekilde düzenlenmiş bir nüshasıdır. Nüsha, şekil, içerik ve imla
açısından birtakım farklılık ve benzerlikleri içermektedir.
Anahtar Kelimeler: Bilâl Efendi, Yûsuf u Zelîhâ, Tunus Millî
Kütüphanesi
THE TUNUS COPY OF KISSA-İ YUSUF U ZELÎHÂ BY
BİLAL EFENDİ
ABSTRACT
The story of Yusuf is given place in both the Koran and hadiths. For
this reason, many mesnevis have been written out on Yusuf and Zeliha in the
Classical Turkish Literature. Registered as the archive number 12004 in the
section of Turkish Manuscripts of Tunus National Library, the copy of
Kıssa-i Yusuf u Zeliha by one of the 18th century Classical Turkish poets,
Bilal Efendi has been introduced in this work.
The related copy is the version, arranged in prose, of the original,
written out in verse by Bilal Efendi. The copy includes some of the varieties
and similarities in terms of form, content and spelling
Key words: Bilal Efendi, Yusuf u Zeliha, Copy in Tunus National
Library.
 Mali desteklerinden dolayı TÜBİTAK’a (SOBAG 109K317 ) teşekkür ederiz.
 Yrd. Doç. Dr., Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı
Bölümü, turan@fef.sdu.edu.tr.
 Arş. Gör., Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı
Bölümü, kamilecetin80@gmail.com.
Selami TURAN – Kamile ÇETİN
[ 198 ]
GİRİŞ
Hz. Yûsuf ile Züleyhâ’nın aşk hikâyelerinin yer aldığı mesneviler,
Yûsuf u Züleyhâ, Kıssa-i Yûsuf ve Yûsuf u Zelîhâ gibi isimlerle, Arap, İran
ve Türk edebiyatlarında çokça yazılmıştır. Ayrıca aynı konu, Batı
edebiyatlarında da çeşitli dillerde işlenmiştir. Aslen İbranî menkıbesi olan bu
hikâye, Tevrat’ın Tekvin bölümünde1
yer alırken, Kur’ân’da 12. sûre olan
Yûsuf Sûresi’nde geçer. Burada Ahsenü’l kasas (kıssaların en güzeli)
şeklinde nitelendirilir2
.
Batı edebiyatlarında bu konu işlenirken Tevrat’taki bilgiler esas
alınmış; Arap, İran ve Türk edebiyatlarında ise, tefsir, hadis ve İslâm
tarihinden faydalanılmıştır3
.
Hz. Yûsuf’un başından geçenlerin anlatıldığı eserlerin Arap
edebiyatındaki ilk örneği, Gazâlî (öl. M. 1111)’nin Bahrü’l-Mahabbe adlı
eseridir. İkinci eser, İbnü’l-Cevzî Abdu’r-rahman b. Ali b. Muhammed
Ebû’l-Ferec Cemâlü’d-dîn (M.1116-1200)’in Zehrü’l-Anîk fî-Kıssa-i Yûsuf-ı
Sıddîk adlı eseri olup Yûsuf Sûresi’nin tefsiridir. Bu konuyla ilgili diğer
eserler ise, Ebû Hafs Sirâcü’d-dîn b. Ömer b. İbrahim el-Ensârî el-Avsî elMâlikî
el-Müzekkir tarafından M. 1284’de yazılan Zehrü’l-Kimâm fî-Kıssati
Yûsufe Aleyhi’s-selâtü ve’s-Selâm Tâce’d-dîn Ebû Bekr Ahmed b.
Muhammed bin Yezîd et-Tûsî (öl. M.1311)’nin Câmi’u Letâ’ifu’l-Besâtîn’i,
Molla Muînî-i Cuveynî (öl. ?)’nin Ahsenü’l-Kasas’ı ve Alâü’d-dîn Alî b.
Muhammed b. İbrâhim b. Hazînü’ş-şihî el-Bağdâdî (öl. M.1340)’nin Tefsîr-i
Sûre-i Yûsuf’udur. Söz konusu eserler, XV. yüzyıla kadar yazılan eserlerdir4
.
İran edebiyatında manzum, mensur ve manzum-mensur karışık
olmak üzere üç şekilde Yûsuf kıssası yazılmıştır. Kaynaklarda geçen
manzum mesnevi yazarları şunlardır: Ebu’l-Müeyyed Belhî, Bahtiyârî-i
Ahvâzî (X. yy.), Firdevsî Tûsî (öl. 1020), Şihabü’d-din Âmâk Buhârî,
Rüknü’d-din Mes’ûd b. Muhammed İmamzâde (1203-1227), Âzerî Tûsî (öl.
1461), Molla Câmî (öl. 1492), Hâverî, Hâce Mes’ud Kummî, Muhammed
Kasım Han Mevçî Bedahşânî, Ahdî-i Savecî, Mîr Ma’sûm Safevî Nâmî,
Takî’ü’d-din Ahvadî, Mahmud Big Sâlim Tebrîzî, Nâzım Herevî, Mirza
Muhammed b. Muhammed Şerîf Hasanî Kazvinî, Molla Şah Muhammed b.
Abd Muhammed (Muhammed Şah b. Molla Îdî), Muhammed İbrahim
Halîlullah (Halife İbrahim), Salâhî, Lutf Ali Big Âzer (öl. 1781), Mirza
Muhammed Sâdık Mûsevî Nâmî İsfehânî, Mirza Abdullah b. Habibullah
1 Kitab-ı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit, Kitab-ı Mukaddes Şirketi, İstanbul 1985, Ahd-i Atik
(Tekvin), s. 37-53; Ahd-i Cedid (Resullerin işleri), s. 126; Kur’an, Yûsuf 12/1-111.
2 Ahmet Mermer, “Yusuf ile Zeliha”, TDEA, Dergah Yayınları, C. VIII, İstanbul 1998, s. 619.
3 Leylâ Karahan, Erzurumlu Darîr Kıssa-i Yûsuf (Yûsuf u Züleyhâ), TDK Yayınları, Ankara 1994,
s. 9-10; Bu konuyla ilgili geniş bilgi için Bkz. Halide Dolu, Menşeinden Beri Yûsuf Hikayesi ve
Türk Edebiyatındaki Versiyonları, Doktora Tezi, İstanbul 1953, s. 48-67.
4 Karahan, a.g.e., s. 9-10; Bu konuyla ilgili geniş bilgi için Bkz. Dolu, a.g.t., s. 97-108.
Bilâl Efendi’nin Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ’sının Tunus Nüshası
[ 199 ]
Şihâb Turşîzî, Şevket, Haşmet, Şu’le-i İsfehânî, Nâzim Gulpeyâgânî, Cevherî
Tebrîzî, Seyyid Safir Ahmed Belgırâmîoğlu, Habîbî, Hâ’im Süleyman.
Mensur mesnevi yazarları olarak, Hâce Ebu İsmail Abdullah b. Ali Mansur
Muhammed Ensârî Herâtî, Ebu Nesr Ahmed b. Ahmed b. Nasr Buhârî,
Mahmûd b. Muhammed b. İbrâhîm, Muînü’d-dîn Muhammed Emîn b.
Şerefü’d-dîn Hacî Muhammed Ferâhî, İsâmü’d-dîn İbrâhîm, Mevlevî Seyyid
Safder, Alî b. Seyyid Haydar Ali Rızavî Dehlevî, Abdü’l-Azîm Hüseynî
İsfehânî, Muhammed Hâdî Na’inî (öl. 1727), Abdü’l-Gafûr Hittelânî, Ya’kûb
b. Osman gibi isimler; manzum-mensur mesnevi yazarı olarak da Cemâlî
zikredilebilir5
.
Türk edebiyatında da, İran edebiyatında olduğu gibi, manzum ve
mensur olarak kaleme alınmış birçok Yûsuf u Züleyhâ mesnevisi vardır.
Manzum olanlar arasında bilinen ilk Yusuf u Zeliha mesnevisi, XIII. yüzyıl
ediplerinden Ali ve onun çağdaşı Şeyyad Hamza’ya aittir. XIV. yüzyılda
Kırımlı Mahmud, Haliloğlu Ali, Süli Fakih, Kadı Darir, Ahmedî; XV.
yüzyılda Çağatay sahasında Dür Big, Şahruh, Hâmidî, Yûsuf ve Zelîhâ
mesnevisi yazmışlardır. İran edebiyatının önemli ediplerinden Molla
Câmî’ye kadar yazılan mesneviler, daha çok dinî heyecan ve telkin
maksadıyla yazılan eserlerdir. Bunların yanında, sanat yönü ön planda olan,
edebî zevke hitap eden pek çok eser kaleme alınmıştır. Bunlardan
Hamdullah Hamdî (öl. 1508), Kemal Paşazâde (öl. 1513), Taşlıcalı Yahyâ
(öl.1582), Akşehirli Gubârî Abdurrahmân (öl. 1566), Bursalı Celilî (öl.
1569), Köprülüzade Esad Paşa (öl.1726), Ahmed Mürşidî (öl.1760), Molla
Hasan (öl. 1761) ve Mehmed İzzet Paşa (öl. 1911)’ya ait mesneviler Molla
Câmî’nin eserinin Türkçe’ye çevirisidir. Ayrıca kaynaklarda Yûsuf u
Züleyhâ mesnevisi olduğu belirtildiği hâlde, henüz eserleri gün yüzüne
çıkarılamamış şairler de vardır. Bunlar, Ahmedî (öl. 1412), Şeyhoğlu
Mustafa (XV. yy.), Kırımlı Abdülmecid (XV. yy), Hatâî (XV. yy. Şah İsmail
değil), Çâkerî Sinan Çelebi (XV. yy.), Behiştî Ahmed Sinan (XV. yy.), Likâî
(XVI. yy.), Nimetullah (XVI. yy.), Halîfe (öl. 1572), Karamanlı Kâmî
Mehmed (öl. 1545), Ziyâî Yûsuf Çelebi (öl. 1543), Şikârî (öl. 1584),
Manastırlı Kadı Sinan (XVI. yy.), Bursalı Havâî Mustafa (öl. 1608),
Bağdadlı Zihnî Abdüddelil (öl. 1614), Rıf’atî Abdülhay (öl. 1669), Havâî
Abdurrahman (öl. 1710), Süleyman Tevfik Bey (XIX. yy.) gibi isimlerdir6
.
Mensur Yûsuf u Züleyhâ yazarları içerisinde ise, Celalzâde Koca
Nişancı Mustafa Bey (öl. 1567), Galatalı Mehmed Efendi (öl. 1597) ve
Altıparmak Mehmed Efendi (öl. 1623) zikredilebilir7
.
5 Karahan, a.g.e., s. 10-11; Bu konu ile ilgili daha geniş bilgi için Bkz. Dolu, a.g.t., s. 97-106, 111-
172.
6 Agah Sırrı Levend, Türk Edebiyatı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayını, C. I, Ankara 1988, s. 128-
130; Mermer, a.g.m., s. 619-621.
7 Dolu, a.g.t., s. 299.
Selami TURAN – Kamile ÇETİN
[ 200 ]
Bilâl Efendi:
Yazımıza konu olan Oflu Bilâl Efendi, Yûsuf u Züleyhâ yazma
geleneğinin XVIII. yüzyıldaki temsilcilerindendir. Hayatı hakkında
kaynaklarda yeterince bilgi bulunmayan Bilâl Efendi’nin Trabzon’un Of
İlçesine bağlı Paçan köyünden olduğu mesnevisindeki şu beyitlerden
anlaşılmaktadır8
:
Ki Ùrabzon bir Ànda rÿşen oldı
ÚaøÀsıdur hem Of èayn-ı şen oldı
Daòi úaryelerinden úarye Paçan
Çü maèmÿr oldı gitdi şerr ü ùuàyÀn
Şairin hayatı ile ilgili birtakım bilgilere de III. Selim devrinde
yaşamış olan Ahmed Cavid’in Hadika-i Vekâyi’ isimli eserinde
rastlamaktayız. Eserin, Osmanlı Rus Savaşı(1787-1792)’nın anlatıldığı
kısımda, Bilâl Efendi’nin, yöresinden topladığı 80 civarında askerle savaşa
katıldığı, H. 1204/M. 1790 tarihinde Kuban Nehri kıyısında çetin bir çatışma
yaşandığı, savaşta büyük bir cesaret ve kahramanlık gösterdiği, askerleriyle
birlikte Kuban Nehri’ni geçmek isterken boğularak şehit olduğu kayıtlıdır.
Verilen bu bilgilerden Bilâl Efendi’nin H. 1204/M. 1790 tarihinde vefat
ettiği anlaşılmaktadır9
.
Eserleri:
Bilâl Efendi’nin bilinen en önemli eseri, Yûsuf u Zelîhâ’sıdır.
Müellif, eserini, H. 1167/M. 1753 tarihinde kaleme aldığını mesnevide yer
alan bir beytinde şöyle belirtir:
Çü hicret biñ yüze irdi kemÀ-kÀn
Daòi altmış yedide buldı devrÀn
Bilal Efendi, halkı bilgilendirmek için eserini Türkçe yazdığını,
VelÀkin Türkce taãrìó itdüm anı
Úamuya èilm ola bellü beyÀnı
Beyitleriyle ifade eder.
8 Muhammet Kuzubaş, Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ Oflu Bilâl Efendi, Karadeniz Dergisi Yayınları,
İstanbul 2010, s. 25.
9 Ahmed Câvid, Hadîka-i Vekâyi’, (Haz. Adnan Baycar), TTK Yayını, Ankara 1998, s. 175-178;
Kuzubaş, a.g.e., s. 25-29.
Bilâl Efendi’nin Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ’sının Tunus Nüshası
[ 201 ]
Bu bağlamda şair, eserinde Yusuf peygamberin aşkını anlatmanın
yanında yeri geldikçe nasihat kabilinden birtakım beyitlere de yer
vermiştir10
.
Mesneviden başka şaire ait, Beni İsrail zamanında geçen bir olayın
anlatıldığı Kıssa-i Erve isimli manzum bir eser ve kaside nazım şekli ile
yazılmış 83 beyitlik Nasihatname vardır. Ayrıca, bazı kaynaklarda, Bilâl
Efendi’nin basılmış bir divanı ve Müslimnâme isimli eserinin olduğu
söylenmektedir11
.
Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ’nın Nüshaları
Bilâl Efendi’nin Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ adlı eseriyle ilgili yaptığımız
literatür taraması neticesinde, Bilâl veya Bilâl Efendi adına kayıtlı üç tanesi
yazma, bir tanesi matbu olmak üzere dört nüsha tespit ettik. Bu nüshalardan
üç tanesi, Türkiye’deki kütüphanelerde, bir tanesi ise, Tunus Millî
Kütüphanesi’nde yer almaktadır.
Türkiye’de yer alan yazma nüshalardan ilki, Millî Kütüphane Türkçe
Yazmalar Bölümü’nde, 06 Mil Yz B 1052 arşiv numarasıyla kayıtlıdır.
Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ başlıklı olan nüsha, Abdurrahman Bin İsmail Bin
Abdurrahman tarafından H. 1213/M. 1798 tarihinde, bozuk nesih hattıyla
istinsah edilmiştir. Sonradan yapıldığı anlaşılan desenli bez bir mukavva
ciltle kaplıdır. Yer yer rutubet lekelerinin bulunduğu nüshada cetveller
kırmızıdır. Nüsha reddadelidir. Diğer nüsha da, Millî kütüphanede 06 Mil
Yz A 8421 arşiv numarasıyla kayıtlıdır. Hâzâ Kıssa-i Yûsuf Aleyhi’s-selâm
başlığını taşıyan nüsha, harekeli nesihle yazılmıştır. Eserin sonunda,
sonradan eklendiği anlaşılan H. 1266/M. 1849 tarihi yer alır. Müstensihi
hakkında herhangi bir bilgi bulunmayan eser, üstü desenli kâğıtla kaplı
mukavva cilt içindedir. Kâğıtlar koyu krem rengindedir ve rutubet lekelidir.
Bazı söz başları kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Bu nüsha de reddadelidir12
.
Şaire ait Kıssa-i Yûsuf’un matbu nüshası ise, Ali Emîrî Efendi
Manzum Eserler Bölümü’nde, 7175/1 numarada kayıtlıdır. Litografya
matbaasında basılan bu nüshanın baskı ve dağıtım işlerini Kırîmî Yusuf Ziya
yapmıştır. Nüshanın (1-91) sayfaları arasında Yûsuf kıssası yer alır. Ayrıca
matbu nüshada hayırlı insanların övgüsü için yazılmış İbn-i Abbas’a ait bir
murabba (92), Hazret-i Erve kıssası (93-120) ve Nasihatnâme (122-125) yer
almaktadır. Matbu nüshanın hangi nüsha esas alınarak tabedildiği hususunda,
eldeki mevcut nüshalardan Millî Kütüphane Türkçe Yazmalar Bölümü’nde,
06 Mil Yz A 8421 numarada kayıtlı olan nüsha ile pek çok benzerlikleri
10 Muhammet Kuzubaş, a.g.e., s. 31.
11 Haşim Albayrak, Oflu Hoca Kavramını Oluşturan Din Adamları, Sahaflar Kitap Sarayı, İstanbul
2008, s. 123; Muhammet Kuzubaş, a.g.e., s. 32.
12 Kuzubaş, a.g.e., s. 58-59.
Selami TURAN – Kamile ÇETİN
[ 202 ]
bulunsa da, birtakım farklılıkların bulunması esere ait başka nüsha veya
nüshaların bulunabileceği hakkında bize ipucu vermektedir.
Tunus Millî Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü’ndeki nüsha ise,
12004 arşiv numarasıyla Bilâl Efendi adına, Kıssa-i Yûsuf ismiyle kayıtlıdır.
Bu nüsha hakkında Tunus Millî Kütüphanesi’ndeki Türkçe el yazmalarının
tanıtıldığı bir makalede birtakım bilgilere yer verilmiştir. Bu yazıda, yazar ve
eser hakkında çok fazla bilgi bulunamaması sebebiyle, bu nüsha ile ilgili
olarak“Kütüphane kayıtlarında Bilal Efendi adına kayıtlı herhangi bir Yusuf
kıssasına rastlamadık. Bu itibarla eserin şimdilik yeni bir Yusuf kıssası
olduğuna hükmedebiliriz.” 13 denmiştir.
Uzun uğraşlar sonucu Tunus nüshasını elde ettikten sonra, bahsi
geçen nüshanın Bilâl Efendi’nin Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâsı’nın -mensur bir
şekilde düzenlenmiş- yeni bir yazması olduğunu gördük. Kitap, Hâzâ Kitâb-ı
Hazret-i Yûsuf Tasnîf-i Bilâl Efendi başlığını taşımaktadır. 126 varak olan
eserin her sayfası 11 satırdır. Harekeli nesih hattıyla kaleme alınan nüshanın
istinsah tarihi eserin sonunda, H. 1215/M. 1800 olarak kayıtlıdır. İnebolulu
Birincioğlu Halil Yazıcı tarafından yazılmıştır. Yûsuf kıssası 2b’de
başlamaktadır. Yazma nüshanın başında (1a), rik’a hattıyla sonradan
eklendiği anlaşılan kısımda, eserin ilk varağındaki cümlelerin bir kısmı
kayıtlıdır. 2a’da ise, Tunus Kütüphanesi’ne ait bir kayıt mevcuttur. Eser
reddadelidir.
Müstensih hakkında, metnin son kısmında yer alan ketebe kaydından
birtakım bilgilere ulaşılabilmektedir. Bu bilgilerden müstensihin adının Halil
olduğu, İnebolulu olduğu, Birincioğlu lakabıyla anıldığı ve yazıcı olduğu
anlaşılmaktadır.
Nüsha;
[2b] (1) HÀzÀ KitÀb-ı Hazret-i Yûsuf Tasnîf-i BilÀl Efendi (2)
Bismi’llÀ hi’r-raóÀmni’r-raóìm (3) RivÀyet olınur ki.
bizüm beyàamberimüzden Muóammed MuãùafÀ. (4)
äallallÀhu TeèÀlÀ èAleyhi ve Sellem bir gün óaøreti
èÁyişe ilen otururken14 didi ki ne olaydı. evvelki
(6) beyàamberlerden bir óikÀye olaydı. ol (7)sÀèat
CebrÀéìl èAleyhiés-selÀm naónu naúuããu Àyetile (8)
nÀzil oldı. óaøıret-i Yaèúÿb óaøıretleri Àòir (9)
èömrinde on iki evlÀd cemìè eyledi. onı bir anadan
13 Cihan Okuyucu, “Tunus Milli Kütüphanesindeki Türkçe El Yazmaları”, Akademik Araştırmalar
Dergisi, Kasım 2000-Nisan 2001, Yıl: 2, S. 7-8, s. 135-170.
14 Eserin başında, sonradan eklendiği anlaşılan kısımda bu cümle “óaøret-i èÁyişe ilen
oturur idi óaøret-i èÁyişe didi ki ne olaydı evvelki geçen
peyàamberlerden” şeklinde kaydedilmiştir. vr. 1a.
Bilâl Efendi’nin Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ’sının Tunus Nüshası
[ 203 ]
(10)İbn-i YÀmin ile Yÿsuf bir anadan. Daòi dürri
[3a] (1)Yÿsuf çünki doàdı iki ay oldı.....15
Cümleleriyle başlar.
“….[125b] (1)saña yeydir Óüseyin óÀc idi
óacc itmiş idi. (2)Óasan úÀêı umurcuú görmiş idi.
bu iki (3)yÀrüñ elóÀc tamÀmet belim dal itdüm.
beõl-i úuvvet. Yÿ(4)sufuñ úıããasın naôma götürdüm.
nice (5)eyyÀm feraó olup oturdum. hemÀn nıãfına
irdüm (6)başuma bir. úaøÀ geldi aãlÀ olmaz taúrìr.
(7)ÒudÀ óıfô eyledi elhamdülillÀh. selÀmet oldı
èÀlem (8)oldı rÀh. Çekerdüm àam tamÀm olmazsa
naômum. (9)Úalur ibdÀl oúunmaz daòi naômum. HidÀyet
irdi. (10)Ol kÀn-ı keremden. esüp bÀd-ı ãabÀ geldi
(11)èademden tamÀm oldı bu naômum elóamdülillÀh
hemÀn 126a (1)oldı bu naômum elóamdülillÀh:
(2)ketebehüél-faúìrüél-òaúìr İnabollı Birincioàlı
(3)Òalìl Yazıcı oúuyup ve diñlen ve yazana bir
fÀtióa-yı (4)şerìf oúıyanlaruñ Àòirleri ve
èÀ(5)úıbetleri òayır ola tÀrìòi (6)sene 1215
16
Cümleleriyle tamamlanır.
Eserin istinsah tarihinin H.1215/M. 1800 olması, eğer başka bir
nüshası yoksa, müstensih Birincioğlu Halil’in, Abdurrahman bin İsmail bin
Abdurrahman tarafından H. 1213/M. 1798 tarihinde istinsah edilen Kıssa-i
Yûsuf u Zelîhâ başlıklı nüshayı gördüğü ve söz konusu yazmayı esas aldığı
söylenebilir.
Müstensih, eseri istinsah ederken manzum nüshadaki mısraları
düzyazı şeklinde düzenlemeye çalışmıştır. Fakat metne dikkat edildiğinde
manzum nüshadaki dil, anlatım ve içeriğe sadık kalmaya çalışan
müstensihin, metinde birtakım tasarruflarda bulunduğu, eklemeler,
çıkarmalar ve yer değiştirmeler yaptığı görülmüştür. Ayrıca metinde geçen
Arapça ve Farsça kelimelerin yazımındaki hatalar, müstensihin yazma işinde
pek de mahir olmadığını göstermektedir. Eserde kelimelerin yazılışında,
Karadeniz Bölgesi’ne ait mahallî ağız özelliklerine de rastlanmaktadır.
Bunda Bilâl Efendi gibi, müstensihin de aynı bölgeden olmasının etkisi
vardır.
Türkiye’deki manzum nüshalar ile Tunus nüshası arasındaki
benzerlikler ve farklılıklar, ayrı bir makale konusu olarak düşünüldüğü için
yazı kısa tutulmuştur.
15 Bibliotheque Nationale de Tunis (Tunus Millî Kütüphanesi), 1204, vr. 2b, 3a.
16 Bibliotheque Nationale de Tunis (Tunus Milli Kütüphanesi), 1204, vr. 125b, 126a.
Selami TURAN – Kamile ÇETİN
[ 204 ]
Sonuç olarak, XVIII. yüzyılda yaşamış olan Bilâl Efendi, ortaya
koyduğu mesnevisiyle, Kısa-i Yûsuf yazma geleneğine adını yazdırmıştır.
Eserin, şu an için, tespit edilebilen dört nüshasının olması, onun tanındığının
ve okunduğunun bir ispatıdır. Bu yazımızda manzum nüshalardan şekil,
içerik ve imla açısından birtakım farklılık ve benzerlikleri bulunan Tunus
nüshası, ilim âlemine tanıtılmaya çalışılmıştır.
KAYNAKÇA
Ahmed Câvid, Hadîka-i Vekâyi’, (Haz. Adnan Baycar), TTK Yayınları,
Ankara 1998.
Albayrak, Haşim, Oflu Hoca Kavramını Oluşturan Din Adamları, Sahaflar
Kitap Sarayı, İstanbul 2008.
Bilâl Efendi, Kıssa-i Yusuf, Bibliotheque Nationale de Tunis (Tunus Milli
Kütüphanesi), 1204.
Demir, Necati, Trabzon ve Yöresi Ağızları, Cilt I-II-III, Gazi Kitabevi,
Ankara 2006.
Dolu, Halide, Menşeinden Beri Yûsuf Hikayesi ve Türk Edebiyatındaki
Versiyonları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Doktora Tezi,
İstanbul 1953.
Karahan, Leylâ, Erzurumlu Darîr Kıssa-i Yûsuf (Yûsuf u Züleyhâ), TDK
Yayınları, Ankara 1994
Kitab-ı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit, Kitab-ı Mukaddes Şirketi, İstanbul
1985.
Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,
Ankara 2004.
Kuzubaş, Muhammet, Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ Oflu Bilâl Efendi, Karadeniz
Dergisi Yayınları, İstanbul 2010.
Levend, Agah Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayını, C. I,
Ankara 1988.
Mermer, Ahmet, “Yusuf ile Zeliha”, TDEA, Dergah Yayınları, C. VIII,
İstanbul 1998, s. 619-621.
Okuyucu, Cihan, “Tunus Milli Kütüphanesindeki Türkçe El Yazmaları”,
Akademik Araştırmalar Dergisi, Kasım 2000-Nisan 2001, Yıl: 2, S.
7-8, s. 135-170.
Bilâl Efendi’nin Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ’sının Tunus Nüshası
[ 205 ]
Eserin İlk Sayfası:
Selami TURAN – Kamile ÇETİN
[ 206 ]
Eserin son sayfası: