Nimet YILDIRIM*

İ.Ü. Şarkiyat Mecmuası Sayı 19 (2011-2) 143-169 143
FARS ŞİİRİNDE NİMÂ ÇAĞININ DEVRELERİ
Nimet Yıldırım*
Özet: Yeni Fars şiirinin temellerini atan bilindiği gibi Nimâ Yuşîc’dir.
Nimâ, modern Fars şiirinde yaygın olarak bilinen son derece ünlü şiiri
“Efsane” ile İran toplumuna yeni bir anlam dünyasıyla dopdolu dizeler,
yepyeni içerikte bir şiir anlayışı sundu. Yeni bir düşünce ve yeni bir bakış
açısıyla, eşine az rastlanabilen bir cesaretle farklı bir pencereden bakarak
yeni kavramlar, yeni kelimeler ve ifadeler, kelimeler ve ifadeler arasında
farklı ilgiler, değişik teşbih tarzları, tamamen farklı yeni ifade tarzları ile
şiirin tarzını değiştirmede oldukça başarılı oldu.
Daha sonraları Feridûn-i Tevellelî, “Efsane” türü şiir kalıbından hoş-
lanarak bu tarzı takip etmeğe çalıştı. Efsâne ile birlikte başlayan yeni tarz
gazel, sadece Tevellelî’ye özgü bir tarz değildi. Çağdaş İran şairleri arasında
sadece Nimâ’nın bir ekol öncüsü olduğuna inanan Ahmed-i Şamlû, diğer

ÖZGÜRLÜK ŞAİRİ MELİKUŞŞUARA BAHÂR
(1265-1330 Hş. /1887-1951)
NİMET YILDIRIM*
ÖZET
Çağdaş İran edebiyatının en önemli simalarından biri olan Meliküşşuara
Bahâr, şair, yazar, gazeteci, tarihçi, araştırmacı, çevirmen, siyasî ve
sosyal eleştirmen ve aynı zamanda etkili bir siyaset adamıdır. Çağdaş
Fars edebiyatının en büyük özgürlük şairleri arasında yer alan Bahâr’ın
meşrutiyet dönemi sosyal içerikli kasideler yazan, milli duyguları
dizelerine aktaran, özgürlük taraftarı şiirler yazan, Fars şiirine ve
özellikle de kaside yazımcılığına yeni bir kan veren en büyük şair
olduğu kabul edilmektedir. Hiç bir edebi ekolle sınırlandırılamayacak
bir tarza sahip olan Bahâr, edebiyatın çeşitli alanlarında birtakım
eserleri Farsça’ya çevirmiş, çeşitli bilim dallarında araştırmalarda
bulunmuş, değişik konularda çok sayıda makale; kaside müstezad,
gazel, kıta, mesnevi, rubai gibi kalıplarda şiirler yazmıştır.
Anahtar Kelimeler: Bahâr, Meliküşşuara Bahâr, Muhammed Takî
Bahâr
ABSTRACT

İ.Ü. Şarkiyat Mecmuası Sayı 20 (2012-1) 115-143 115
Ahmed-i Şamlû ve Şi’r-i Sepîd
(1304-1379 hş./1925-2000)
Nimet Yıldırım*
Özet: Ahmed-i Şamlû, çağdaş İran edebiyatının en büyük şairlerinden
biri olarak bilinmektedir. Gerçekte bir halk şairi olan Şamlû bütün hayatı
boyunca halkının özgürlüğü için, halkının olumsuzluklar karşısında direnişini
övgüyle dile getirmek için elinden geleni yapmış ve şiirlerini de bu konularla
ilgili olarak kaleme almıştır.
Çağdaş İran şairleri arasında sadece Nimâ’nın bir tarz sahibi ve ekol öncüsü
olduğuna inanan Şamlû, diğer şairleri onun ya da daha önceki dönemlerde
yaşamış şairlerin takipçisi olarak kabul etmektedir. Ona göre şiir, tamamıyla
sanatçının duyguları ve iç dünyasında oluşturduğu düşüncelerinden dizelerine
yansımasıdır.
Ahmed-i Şamlû, roman, hikaye ve tiyatro dallarında da eserler vermiş,
klasik metinlerin tashihiyle de uğraşmış, çocuklar için yabancı dillerden

149
Özet: Günümüzde araştırmacıların önemli bir kısmı, tasavvufun kökenleri
ve temel dayanaklarının ne Hindistan ve ne de Yeni Eflatun felsefesinden
alınmadığı, birçok özelliğinin eski İran yöresel mistik anlayışlarından beslendiği
kanısındadırlar. Bu anlayış eski İranlıların düşünceleri ve dinsel
inanışlarında açık bir şekilde görülür. Mitraizm inanışında Mitra’ya tapanlar,
insan ruhunun tanrının bir parçası olduğu, dinin gizemli dünyasında
tanrının koyduğu kurallara uyanların ruhlarının sonuçta tanrıya erişeceği
kanısını taşırlar.
Öte yandan eski İran değerlerinin bir ansiklopedisi olarak da kabul edilen
Tuslu bilge şair Firdevsî’nin kahramanlık konulu şaheser yapıtı Şahnâme,
bir akıl kitabı olarak hayat, övünç kaynağı yücelikler, üstün ahlak, aşk, inanç
ve ahlakî öğretilerle dopdoludur.
İran ulusal kahramanlık anlatılarında sembolik anlamları olan ve hemen
hemen birçok efsanede yer alan birtakım öne çıkmış simgeler İslâm sonrası

149
Özet: Günümüzde araştırmacıların önemli bir kısmı, tasavvufun kökenleri
ve temel dayanaklarının ne Hindistan ve ne de Yeni Eflatun felsefesinden
alınmadığı, birçok özelliğinin eski İran yöresel mistik anlayışlarından beslendiği
kanısındadırlar. Bu anlayış eski İranlıların düşünceleri ve dinsel
inanışlarında açık bir şekilde görülür. Mitraizm inanışında Mitra’ya tapanlar,
insan ruhunun tanrının bir parçası olduğu, dinin gizemli dünyasında
tanrının koyduğu kurallara uyanların ruhlarının sonuçta tanrıya erişeceği
kanısını taşırlar.
Öte yandan eski İran değerlerinin bir ansiklopedisi olarak da kabul edilen
Tuslu bilge şair Firdevsî’nin kahramanlık konulu şaheser yapıtı Şahnâme,
bir akıl kitabı olarak hayat, övünç kaynağı yücelikler, üstün ahlak, aşk, inanç
ve ahlakî öğretilerle dopdoludur.
İran ulusal kahramanlık anlatılarında sembolik anlamları olan ve hemen
hemen birçok efsanede yer alan birtakım öne çıkmış simgeler İslâm sonrası

Özet: Çağımızda “Farsça” adıyla bilinen Yeni Farsça, Orta Farsça’nın ve o da,
Eski Farsça”nın devamıdır. Eski Farsça; eski İran dillerinden biri, eski İran dilleri
de, Hint-Avrupa dilleri ailesinin üyeleridir. Eski Farsça, Ahâmenişler döneminde,
Eski İran’da kitabe yazımında kullanılmış olan çivi yazısıyla yazılan dilin adıdır.
Fars bölgesinde ortaya çıkarılan yazıtların önemli bir kısmının, söz konusu
dönemlerde yaşamış eski Fars kabilelerinin diliyle yazılmış olmasından dolayı bu
dil bu isimle anılmaktadır. Bu yazıtların dilleri, günümüz Farsça’sının en eski
şeklini ve temellerini oluşturmakta, dolayısıyla Eski Farsça çivi yazılı kitabeleri,
Fars dilinin en eski yazılı belgeleri olarak kabul edilmektedir.
İslâm öncesi çağlarda İran’da egemen olmuş Ahâmenişler (MÖ. 550-330)
zamanında devlete ait belgelerin, eski dünyanın önemli merkezlerinden Pasargard,
Şûş ve Babil şehirleriyle Medler’in ilk başşehri olan Hemedân’da saklandığı