درس ششم (Ders-i Şeşom)


***Dil Bilgisi***

* İsmin Halleri

-i hali را (râ) کتاب را ، کتابرا (kitâb-râ) kitabı
-e hali به ، ب (be) به کتاب ، بکتاب (be-kitâb) kitaba
-de hali در (der) در کتاب (der kitâb) kitapta
-den hali از (ez) از کتاب (ez kitâb) kitaptan

Birlikteliği (ile) ifade etmek için de با (bâ) kullanılır. Mesela با کتاب (bâ kitâb)kitapla

Ancak, bu edatlardan kimileri birbirlerinin yerine kullanılabildiği gibi, bir edat birkaç
edatın verdiği anlamı verebilir.

Ünlem durumu ya ismin sonuna (â) sesini veren ünlem elifi ا (elif-i nidâ) getirilerek ya
da ismin başında يا (yâ), ايا (eyâ), ای (ey) kelimeleri söylenerek ifade edilir.

پادشاه (Pâdşâh) Pâdişah!
پادشاها (Pâdşâhâ) Ey padişah!
يا پادشاه (Yâ pâdşâh) Ey padişah!
ای پادشاه (Ey pâdşâh) Ey padişah!

* İyelik Zamiri ve İyelik Sıfatları

İsmin kime ait olduğunu bildiren iyelik zamiri مال (mâl-i) , اذ آن (ez ân-i) ve آن (ân-i)
kelimeleriyle elde edilir. Örneğin:

اين کتاب مال من است (În kitâb mâl-i men est.) Bu kitap benimdir.
اين کتاب از آن من است (În kitâb ez ân-i men est.) Bu kitap benimdir.
اين کتاب آن من است (În kitâb ân-i men est.) Bu kitap benimdir.

اين اسب مال آن مرد است (În esb mâl-i ân merd est.) Bu at, şu adamındır.
سر اوست باغ مال پ (Bâğ mâl-i peser-i ûst.) Bahçe, onun oğlunundur.

Modern Farsça’da daha çok ilk şekli مال (mâl-i) kullanılır.

Kelimelerin sonuna bitişen iyelik sıfatları ise şunlardır:

(Benim) kitab-ım م (-em)
(Senin) kitab-ın ت (-et)
(Onun) kitab-ı ش (-eş)
(Bizim) kitab-ımız مان (-imân)
(Sizin) kitab-ınız تان (-itân)
(Onların) kitap-ları شان (-işân )

Örnekler: كتابم (kitâbem) kitabım ve اسبتان (esbitân) atınız.

* Eğer iyelik sıfatı ekini almış kelime cümlenin direkt nesnesi ise را (râ) bu ekten sonra gelir.
Mesela, كتابتانرا بمن بدهيد (Kitâbetânrâ be-men behedîd.) Kitabını bana ver.

* Bu iyelik eki sıfat tamlamasının sonuna gelir. Örneğin, دختر كوچكتان (Duhter-i kûçekitân) Küçük kızınız...

* İyelik eki birden fazla kelimeyi etkilemekteyse en sondakine birleşir. پدر و مادرتان (Peder u mâderitân) Baban ve annen...

* Eğer kelime ا (elif) ya da و (vav) ile bitiyorsa kelimeyle iyelik ekinin arasına ي (ya) getirilir. Örneğin كتابهايم (Kitâbhâyem) Kitaplarım, زانويتان (Zânûyitân) Diz'iniz... gibi. Fakat konuşma dilinde ي (ya) söylenmez; زانوت (zânût) Diz'in, كتابهاشان (Kitâbhâşân) Kitapları gibi.

* Eğer kelime sessiz ه (hâ) ile bitiyorsa iyelik ekinden önce ا (elif) getirilir. بجه اش (Beççe-eş) Çocuğu... gibi.

* Eğer herhangi bir çoğul iyelik eki böyle sessiz ه (hâ) ile biten bir kelimeye eklenirse iyelik ekinin başındaki (i) sesi telaffuz edilmez. Örneğin بجه تان (Beççe-tân) Çocuklarınız... kelimesini söylerken Beççe-itân'dan i düşürüldüğü gibi.