درس بيست و هفتم (Ders-i Bîst u Heftom)



***Dil Bilgisi***

*Emir Kipi (امر)


Farsça’da emrin ikinci tekil şahıs ve ikinci çoğul şahıs olmak üzere yalnız iki şekli vardır: ikinci tekil şahıs ve ikinci çoğul şahıs.

Bir fiilin geniş zaman gövdesi aynı zamanda o fiilin emir kipinin ikinci tekil şahsıdır.

İkinci çoğul şahısta geniş zaman gövdesinin sonuna يد (îd) eki getirilir.

کن (kon - yap), باش (bâş - ol) gibi.
کنید (konîd - yapın, yapınız), باشید (bâşîd - olun, olunuz) gibi.

Farsça’da emir kipinin başına genellikle ب (be) edatı getirilir.

برو (berev veya boro - git), بده (bedeh - ver) gibi.
برويد (berevîd - gidin, gidiniz, بدهید (bedehîd - verin, veriniz) gibi.

Ön edatlı fiiller ile birleşik fiillerin emir şekillerinde ب (be) edatı genellikle kullanılmaz.

Örnekler: آنها را پیدا کنید (Ânhâ-râ peydâ konîd - Onları bulun.)
پيدا کردن (peydâ kerden - bulmak) fiilinden emir پیدا کن (peydâ kon- bul).

آن در را باز کنید (Ân der-râ bâz konîd - O kapıyı açınız.)
باز کردن (bâz kerden - açmak) fiilinden emir باز کن (bâz kon - aç).

وی را دستگیر کنید (Vey-râ destgîr konîd - Onu yakalayın.)
دستگیر کردن (destgîr kerden - yakalamak, ele geçirmek) birleşik fiilinden emir دستگیر کن (destgîr kon- yakala, ele geçir).

Aynı şekilde نگاه کن (nigâh kon- bak) emri de birleşik fiil emrine örnektir.

داشتن (dâşten- sahip olmak) fiilinin emri, bu fiilin ism-i mef'ulüne بودن (bûden- olmak) fiilinin geniş zaman gövdesinin (باش) eklenmesiyle elde edilir.
Yani داشته باش,(dâşte bâş - sahip ol) داشته باشید (dâşte bâşîd- sahip olunuz) denilir.

Emrin olumsuz şekli, emir fiilinin başına olumsuzluk edatı م (me) nin getirilmesiyle elde edilir.
مرو (merev veya merov - gitme), مخوان (mehân - okuma) gibi.
مرويد (merevîd -gitmeyin, gitmeyiniz), مخوانيد (mehânîd -okumayın, okumayınız) gibi.

Örnek bir cümle: نگفتمت مرو آنجا که آشنات منم (Negoftemet, merov ancâ ki âşinât menem- “Demedim (mi) sana “Gitme oraya, âşinan benim” (diye)?)

Modern Farsça’da olumsuz emir fiillerinde م (me) edatı yerine ن (ne) edatı kullanılır.

نرو (nerev veya nero- gitme) gibi.
نرويد (nerevîd- gitmeyin, gitmeyiniz) gibi.

Örnek cümleler:

می گفتند مرو با ما حرف بزن (Mî goftend 'Mero bâ-mâ harf bezen' - 'Gitme, bizimle konuş' diyorlardı.)
(fiili: حرف زدن emir: حرف بزن)

گفتم مرا از اینجا خلاص کن (Goftem 'Merâ ez încâ halâs kon' - 'Beni buradan kurtar' dedim.)
(fiil: خلاص کردن emir:خلاص کن)

به وقت سحر بر خیز و گو یا رب توبه کردم (Be vakt seher ber hîz ve gû 'Yâ Rabb tevbe kerdem' - Seher vaktinde kalk ve 'Ey Rabbim tevbe ettim' de.)
(fiiller: بر خاستن , گوفتن emirler: بر خیز , گو)



***Kelime Hazinesi***

بهانه (behâne) bahane
بهانه ساختن (behâne sâhten) bahane uydurmak
ساخته (sâhte) yapılmış, mamul; yapay, sahte
گزاف (gozâf) saçmalık, zırva
گزاف گفتن (gozâf goften) saçmalamak, boş konuşmak
پر خور (porhor) obur
پر حرف (porharf) laf ebesi, geveze
پرچين (perçîn) çit
چرخ (çerh) tekerlek; çark; dönme, dönüş
چرخاب (çerhâb) dönme dolap; girdap
جرخبال (çerhbâl) helikopter
چرخجی (çerhçî) arabacı
چرخه (çerhe) çıkrık
مه (mih) sis
موی (mûy) saç, kıl, tüy
موی مقدس (mûy-i mukaddes) Sakal-ı Şerif
رگ (reg) damar
موی رگ (mûy reg) kılcal damar


***Hikmet Damlaları***

1- برای کسی بمیر که برات تب کنه

(Berâ-yi kesi bemîr ki berâ-t teb kone.)

Senin için ateşlenen [seni gözetip düşünmesinden ötürü rahatı kaçan] kişi için öl/canını ver!

2- بار کج به منزل نمیرسد

(Bâr-i kec be menzil nemîresed.)

Eğik/çarpık yük, menzile ulaşmaz.

3- اول برادریتو ثابت کن، بعد ادعای ارث و میراث کن

(Evvel berâderi-yi to sâbit kon, ba'd iddiâ-yi irs u mîrâs kon.)

Önce kardeş olduğunu ispatla, sonra mirasın iddiasını yap (miras iddiasını dile getir)!