درس سيزدهم (Ders-i Sîzdehom)


***Dil Bilgisi***

* Ek fiil

* Farsça'da ek fiil iki şekilde karşımıza çıkar.

** Ya aşağıdaki eklerin ismin sonuna eklenmesiyle...:

Birinci tekil şahıs: ام (em) –im
İkinci tekil şahıs: ای (î) –sin
Üçüncü tekil şahıs: است (est) –dir
Birinci çoğul şahıs: ايم (îm) –iz
İkinci çoğul şahıs: ايد (îd) –siniz
Üçüncü çoğul şahıs: اند (end) –lerdir

Örneğin: آموزگار (âmûzgâr, öğretmen) isminin çekimini yapalım.

آموزگارم (âmûzgârem) öğretmenim
آموزگادی (âmûzgârî) öğretmensin
آموزگارست (âmûzgârest) öğretmendir
آموزگاريم (âmûzgârîm) öğretmeniz
آموزگاريد (âmûzgârîd) öğretmensiniz
آموزگارند (âmûzgârend) öğretmendirler

*Eğer bu ekler okunmayan (sessiz) ه (hâ) ile biten kelimelere bitişecek olursa ا (elif) ekin önünde yazılır. Örnek: بجه ام (beççe em) (Ben) bir çocuğum
*Diğer bütün hallerde bu ا (elif) in yazımı terkedilir. مرديد (merdîd) (Sen) bir adamsın.

** Ya da kendinden önceki kelimeye bitişmeyen هستن (hesten) fiiliyle…:

Birinci tekil şahıs: هستم (hestem) –im
İkinci tekil şahıs: هستی (hestî) –sin
Üçüncü tekil şahıs: هست (hest) –dir
Birinci çoğul şahıs: هستيم (hestîm) –iz
İkinci çoğul şahıs: هستيد (hestîd) –siniz
Üçüncü çoğul şahıs: هستند (hestend) –lerdir

*Bu fiil هستن (hesten) aynı zamanda bir yerde 'var olmak, bulunmak' anlamında da kullanılır. Mesela: پدر و مادر من اينجا هستند (Peder u mâder-i men încâ hestend) Babam ve annem buradadır(lar).
*Bu anlamda بودن (bûden-olmak) yardımcı fiili de kullanılabilir. Örnekler برادران شما آنجا بودند (Berâderân-i şomâ âncâ bûdend) Erkek kardeşlerin oradaydı(lar). منزل بودم (Menzil bûdem) Evdeydim. Bu örnekte görüldüğü üzere منزل (ev) kelimesi evde olmayı ifade eden cümlede kullanıldığında çoğunlukla edat kullanılmaz.*

*Akılsız ve cansız varlıkların çoğul isimlerinden sonra ek fiilin tekil üçüncü şahıs eki kullanılır.
Örnekler: مداد و قلم كجاست (Midâd ve galem kocâst) Tükenmez kalem ve kurşun kalem nerede(dir)? , كتابها آنجاست (Kitâbhâ âncâst) Kitaplar burada (dır).
*Varlıkların tabi tutulduğu böyle bir ayrıma Modern Farsça'da Klasik Farsça'dan daha az özen gösterilir Kısaca günümüzde bu kurala pek dikkat edilmez.

*ى ile biten bir isimden sonra ای (î), ايم (îm) ve ايد (îd) eklerinin yerine هستن (hesten) fiilinin ilgili şahıs çekimleri tercih edilir. Örneğin ايرانى هستيد (Îrânî hestîd) (Sen) bir İranlı'sın.

* استن (esten) fiilinin ek fiil olarak sadece üçüncü tekil şahsı (است -est) kullanılır.

***Ek Fiilin Olumsuz ve Soru Şekli

*Olumsuz ek fiil için iki tür kalıp geçerlidir:
I II
Birinci tekil şahıs: نيم(neyem) نيستم (nistem) değilim
İkinci tekil şahıs: نهء (nei) نيستى (nistî) değilsin
Üçüncü tekil şahıs: نيست(nist) نيست (nist) değil(dir)
Birinci çoğul şahıs: نئيم (neîm) نيستيم (nistîm) değiliz
İkinci çoğul şahıs: نئيد(neîd) نيستيد (nistîd) değilsiniz
Üçüncü çoğul şahıs: نيند (neyend) نيستند (nistend) değildir(ler)

I. gruptakilerden üçüncü tekil şahıs dışındakilerin kullanımı seyrektir.

* Ek fiilin başına كه (ki) ya da كى (kî) getirilerek ek fiilin soru şekli elde edilir:

Birinci tekil şahıs: كيستم (kistem) (Ben) Kimim?
İkinci tekil şahıs: كيستى (kistî) (Sen) Kimsin?
Üçüncü tekil şahıs: كيست (kist) (O) Kim(dir)?
Birinci çoğul şahıs: كيستيم (kistîm) (Biz) Kimiz?
İkinci çoğul şahıs: كيستيد (kistîd) (Siz) Kimsiniz?
Üçüncü çoğul şahıs: كيستند (kistend) (Onlar) Kimler(dir)?

***Kelime Hazinesi***

شكر، (şeker) şeker
پرتو (pertev) ışın
رنگين (rengîn) renkli
رنگارنگ (rengâreng) renkli, renk renk
رنگين كمان (rengîn kemân) gökkuşağı Terkip sade kelime anlamıyla 'renkli kavis/yay' demektir.
برنا (bernâ) genç
سوزان (sûzân) yakıcı, yanıcı
بانو (bânû) bayan, hanım, hanımefendi
دراز (derâz) uzun
نازك (nâzuk) ince
تيمار (tîmâr) bakım, ilgilenme
تيمارستان (tîmâristân) akıl hastanesi
تاريك (târîk) karanlık (sıfat)
روغن (rugan) sıvı yağ
رنج (renc) sıkıntı, zahmet, ıstırap
رنجور (rancûr) perişan, acı çeken; hasta
صدسال (sadsâl) yüzyıl
بامیه (bâmiye) bamya
نخود (nohûd) nohut
عدس (ades) mercimek
کنجد (kunced) susam
خردل (hardel) hardal
نعناع (ne'nâ') nane
اويشن (evîşen) kekik