درس يازدهم (Ders-i Yâzdehom)

***Dil Bilgisi***

* Fiil

**Farsça’da fiiller sonu دن (-den) ile biten ve sonu تن (-ten) ile biten iki tür masdardan birine sahiptir. Örneğin ديدن (dî-den) gör-mek ve رفتن (ref-ten) gitmek gibi.

**Bütün fiil çekimleri masdarlardan elde edilen iki kök esas alınarak yapılır:

1) Geçmiş zaman gövdesi (mâzî kökü)

2) Geniş zaman gövdesi (hal kökü)

**Geçmiş zaman gövdesi, masdarın sonundaki ن (nun) harfinin atılması ile elde edilir. Elde edilen bu kök, aynı zamanda o fiilinin –di’li geçmiş zamanının üçüncü tekil şahsıdır. Örneğin رفتن (reften) gitmek >رفت (reft) gitti ve بودن (bûden)* -...olmak > بود (bûd) ...oldu.

**Geniş zaman gövdesinin bulunması kurallara tabii olup bu kuralların da pek çok istisnaları mevcuttur. Fiillerin geniş zaman gövdeleri aynı zamanda o fiillerin emir kipinin ikinci tekil şahıslarıdır. Örneğin ديدن (dîden) görmek بين (bîn) gör

** Geniş zaman gövdesi, pek çok fiil zaman ve kiplerinin oluşturulmasında kullanıldığı gibi isim, sıfat ya da zarf yapımında da kullanılır.

** Fiil masdarının sonuna 'liyâkat yâ'sı getirilerek sıfat-fiil/ortaç oluşturulur. Örneğin ديدن ديدنی Dîden>Dîdenî : görülmeye değer, görülecek

**Bir fiilin geçmiş zaman gövdesinin sonuna ه (hâ) harfinin getirilmesi ile ism-i mef’ûl dediğimiz nesne konumundaki isim elde edilir.

ديدن ديد ديده Dîden>Dîd>Dîde = görülmüş, رفتن رفت رفته Reften>Reft>Refte = gitmiş gibi.

**Bir fiilin geniş zaman gövdesinin sonuna آ، آن، اند ه (â, ân, ende) ekleri getirilerek sıfat, ulaç ve özne rolünde olan isim elde edilir.

Örnekler:

ديدن بين بينا Dîden>Bîn>Bînâ: gören, görücü .......... روا Reften>Rev>Revâ : giden (Sıfat)
بينان Dîden>Bîn>Bînân: gören, görerek .......... روان Reften>Rev>Revân : giden, giderek (Zarf-fiil/ulaç)
بينده Dîden>Bîn>Bînende: gören .................... رونده Reften>Rev>Revende : giden (Özne rolünde isim)

** Bir fiilin geniş zaman gövdesinin sonuna ش (-iş), geçmiş zaman gövdesinin sonuna
آر (âr) ekleri getirilmek suretiyle yeni isim türetmek mümkündür. Örneğin

گفتن گو گويش Goften>Gû>Gûyiş : söyleyiş; ağız; lehce
گفتن گفت گفتار Goften>Goft>Goftâr : söz; söyleyiş; bahis, bölüm

**Farsça’da yapıları bakımından beş çeşit fiil vardır:

1.Sade fiil: رفتن reften- gitmek
2.Önekli fiil: بر گشتن bergeşten - geri dönmek
3.Birleşik fiil: راه افتادن râh uftâden- yola koyulmak
4.Dönüşlü fiil: خوش کسی آمدن hoş-i kesî âmeden- hoşlanmak
5.Deyim fiil: از خر شيطان پايين آمد ez her-i şeytân pâyîn âmeden- inadı bırakmak

***Kelime Hazinesi

اموزش (amûzeş) öğretme, ta'lim
پرورش (pervereş) yetiştirme, eğitme, terbiye
اموزش و پرورش (amûzeş u pervereş) ta'lim ve terbiye
اموزشگاه (amûzeşgâh) okul (eğitim yapılan yer)
كلا س (kilâs) sınıf
وام (vâm) borç
راستكار (rastkâr) dürüst
راستكاري (rastkârî) dürüstlük
نوزاد (nevzâd) yeni doğmuş
ده (deh) köy
زرد (zerd) sarı Zerde tatlısı * var, bilirsiniz. Bir kere yemek nasip oldu bana.
الو (âlu) erik گوجه (gevce) de erik demektir.
آلو زرد (âlu zerd) sarı erik
زردالو (zerdâlu) kayısı Anadolu'da hâlâ bu çok yakın olarak zerdali denir kayısı için.
شفتالو (şeftâlu) şeftali Aynı zamanda هلو (hulu) da denir.
خرمالو (hurmâlu) Trabzon hurması/Japon hurması. Açıkçası ben yaş hurma, domates hurması diye biliyordum bu meyveyi.
پرچم (perçem) bayrak
كمان (kemân) yay 'Kaşları keman, gözleri yaman' diye geçer bir türküde
پيكان (peykân) ok تير (tîr) ve خدنگ (hadeng) kelimeleri de ok anlamındadır.
ابرو (ebrû) kaş İngilizcesi 'eyebrow'dur. Birbirine yakın telaffuzlara dikkat!
مژگان (müjgân) kirpikler (مژه müje- kirpik) kelimesinin çoğuludur. Fuzûli, meşhur su kasidesinde şöyle der: 'Arızun yadıyla nemnâk olsa müjgânum n'ola/ Zayi olmaz gül temennâsıyla virmek hâra su'*
ابر (ebr) bulut
ابري (ebrî) bulutlu
ابرو (âbrû) yüzsuyu*, şeref, onur, saygınlık
عقاب (ugâb) kartal
لك لك (leklek) leylek*
گنجشگ (güncişk) serçe
لنگ (leng) topal, aksak Timur'a topal oluşuna atfen Timurleng (Aksak Timur) denilmiştir.
لرزان (lerzân) titreyen, titrek