Fars Dili

Fars Dili Fars Dili ve Edebiyatı Akademik

درس چهل و چهارم (Ders-i Çihil u Çeharom)



***Dil Bilgisi***

* Kelime Oluşumu-I *

1- Soyut isimler ی (-î) son ekiyle oluşturulur.

خوب + ی = خوبی (hûbî) İyilik

مرد + ی = مردی (merdî) Adamlık, mertlik; cömertlik

درشت + ی = درشتی (doroştî) Kalınlık

دانا + ی = دانائ (dânâî) Bilgelik, Hikmet

خوشرو + ی= خوشروئ (Hoşrûî) Güzellik (güzel-yüzlü'lük)

Eğer bu ekin eklendiği kelime ه ile bitiyorsa bu harf گ ye dönüştürülür:

خشته + ی = خستگی (hastegî) yorgunluk

شایسته + ی = شایستگی (şâyestegî) uygunluk, yaraşırlık (yaraşan-yakışan olmak)

زنده + ی = زندگی (zindegî) hayat

بچه + ی= بچگی (beççegî) çocukluk


2 -Fiillerin geniş zaman gövdelerine ش (-iş), اک (-âk) veya ه son eklerinin yardımıyla fiillerden isim türetilebilir.


آموز + ش = آموزش < آموختن(amûziş) öğrenme; öğretiş

فرما + ش = فرمایش < فرمودن (fermâyiş) emir, buyruk

سوز+ ش = سوزش < سوختن (sûziş) yanma, yanış

گرد + ش = گردش < گشتن (gerdiş) gezme, dolaşma

Farsça (فارسی), İ.Ö. 550-330 yılları arasında İran' da hüküm süren Parsa halkının konuştuğu dilden gelmektedir. Osmanlı' da da Farisi, Farsi, Parsça, Parsi, Farsi olarak adlandırılmıştır. Pers İmparatorluğunun resmi dili olduğu dönemde, imparatorluk sınırları içerisinde çok geniş bir bölgede konuşulmaktaydı. 18. yüzyılda İngilizler yasaklayana kadar Hindistan'da mahkemelerde resmi dil idi. Farsça ve lehçeleri; İran, Afganistan ve Tacikistan'da resmi dil statüsündedir.

Eski Farsça
Akamenid'ler devrinde Parsa kabilesinin konuştuğu Farsça' ya denir. Taş üzerine oyulmuş örnekleri kalmıştır.Bu dönemi çalışacak ilim adamlarının eski Fars diline hakim olmaları gerekir.


Orta Farsça
Sasaniler döneminde konuşulan ve "Pehlevice" olarak da bilinen Farsça' dır. Zerdüştlükle ilgili birçok yazılı belge bu dildedir. Bundahish, Arda Virafname, Mainu Khared, Pandnameh Adorbad Mehresfand bu belgelerden bazılarıdır.


Klasik Farsça

DAKİKÎ-Yİ TUSÎ (Ö. 366/976)
PROF. DR. NİMET YILDIRIM
ÖZ
Samanoğulları döneminin önde gelen şairlerinden biri, ayna zamanda
Mesudî-yi Mervezî’den sonra Şahnâme yazan ikinci şair olan Ebû
Mansûr Muhammed b. Ahmed Dakikî-yi Tusî’yi asıl üne kavuşturan
onun İran ulusal değerleri başta olmak üzere kültrel mirasını aktarmayı
amaçlayan Şahnâme yazımında ilk adımı atmış olmasıdır. Dakikî’nin bir
övgü şairi olduğu konusunda tereddüt yoktur, yaşadığı dönemlerin
övgü şairleri arasında yer almaktadır. Özellikle o dönem emirlerini öven
şiirleriyle elde ettiği kazançla görkemli bir mal varlığı elde etmiş,
Samanîler döneminde yaşamış ve şiirlerinde o hanedan emirlerini
övmüştür. Dakikî’nin şiir tarzı Horasan şiir tarzıdır. Şiirleri IV./X. yüzyıl
Samanî dönemi şiiri özellikleri taşır: konuları açısından doğa
betimlemeleri, abartısiz, övgülere yer verir. Bu dönem şiirlerinde yaygın
olarak şarap, gül, bağ bahçe ve bahar tasvirleri, bilgi, akıl, sevgilinin

درس سى ام (Ders-i Sîom)



***Dil Bilgisi***

*Duâ Kipi (فعل دعا)

Bir olayın ya da durumun gerçekleşmesi arzusuyla kullanılan duâ cümlelerinde kullanılan bu kipin Klasik Farsça'da kullanılan (Modern Farsça'da az kullanılan) şekli, çekimi istenilen mastarın geniş zaman gövdesine duâ yapısını oluşturan اد (âd) ekinin ilave edilmesiyle oluşturulur.

Örnekler:

كردن (kerden - yapmak) fiilinin geniş zaman gövdesi كن kon 'dur.

كن + اد : كناد konâd: yapsın!

مردن (morden - ölmek) fiilinin geniş zaman gövdesi مير mîr 'dir.

مير + اد : ميراد mîrâd: ölsün!

زيستن (zîsten - yaşamak) fiilinin geniş zaman gövdesi زي zî 'dir.

زي + اد : زياد ziyâd: yaşasın!

دادن (dâden - vermek) fiilinin geniş zaman gövdesi ده deh 'dir.

ده + اد : دهاد dehâd: versin!

آمرزيدن (âmurzîden - bağışlamak, affetmek eski deyimle yarlıgamak) fiilinin geniş zaman gövdesi آمرز âmurz 'dur.

آمرز + اد : آمرزاد âmurzâd: bağışlasın/affetsin!

Örnek cümleler:

SÂİB-İ TEBRİZÎ’NİN ŞİİRLERİNDE GEÇEN “HÂB-I BAHÂR”
TAMLAMASI ÜZERİNE
PROF. DR. ALİ YILDIRIM
ÖZ
İran sahasında Hint Üslubunun önemli temsilcilerinden biri olan
Sâib-i Tebrizî, XVII. yüzyılda yaşamış, kendisinden sonra İran ve Türk
edebiyatlarında pek çok şairi etkilemiştir. Bilindiği gibi Hint Üslubu
önce İran, sonra Hint ve nihayetinde Türk edebiyatını etkilemiş önemli
üsluplardan biridir. Kendine özgü dili, tamlamaları, bağdaştırmaları,
mazmunları olmak yönüyle ön plana çıkmaktadır. Bununla birlikte İran
sahasındaki şairlerin orijinal kurgu ve tamlamalarının Türk şiirine de
tamamen ve direkt yansıdığı düşüncesi hâkimdir. Hint üslubu etkisinde
şiir söyleyen şairlerin şiirleri ayrıntılı olarak incelendiğinde İran sahasındaki
bazı orijinal kurguların Türk edebiyatına hiç yansımadığı, bilakis
Türk edebiyatında kullanılan bazı kurguların da İran şiirinde olmadığı
görülmektedir.
Örneğin Hint Üslubu etkisinde yazan Türk şairlerin şiirlerinde yaygın

115
Bilge Strateji, Cilt 6, Sayı 10, Güz 2014
İran-Kuzey Kore Savunma Sanayii ve Nükleer Teknoloji İşbirliği
Iran-North Korea Defense Industry and Nuclear Technology Cooperation
Bekir ÜNAL*
Öz:
Soğuk Savaş döneminden itibaren uluslararası sistemde tecride maruz kalan ve
yalnızlaşan devletlerin, gerek otoriter rejimlerini muhafaza etmek gerekse tehdit
algıladıkları devletleri dengelemek maksadıyla birbiriyle işbirliğine yöneldiği
gözlemlenmektedir. Devrim sonrası İran’ın Kuzey Kore ile tesis ettiği işbirliği,
uluslararası sistemde yalnızlaşan devletleri yakınlaştıran dinamiklerin analizi açı-
sından önem arz etmektedir. İran ve Kuzey Kore, 1980’li yıllardan itibaren savunma
sanayii ve nükleer teknoloji alanında kapsamlı bir işbirliği geliştirmiş, uluslararası
tecride karşı simbiyotik bir ortaklık inşa etmiştir. Yaptırımlara rağmen
İran, Kuzey Kore’den balistik füze sistemleri tedarik etmekte, savunma sanayii ve

DOĞU ESİNTİLERİ
İRANOLOJİ, FARS DİLİ VE EDEBİYATI ARAŞTIRMALARI DERGİSİ
A JOURNAL OF IRANOLOGY STUDIES
Sayı/Issue: 4, 2016/2
ERZURUM 2016


DOĞU ESİNTİLERİ
A Journal of Oriental Studies
Sayı/Issue: 4, 2016/2
Yılda İki Kez Yayımlanan Uluslararası Hakemli Dergi
Sahibi ve Yazı İşleri Müdürü (Owner And Managing Editor)
Prof. Dr. Nimet YILDIRIM
Yayın Kurulu (Editorial Board)
Prof. Dr. Nimet YILDIRIM
Prof. Dr. Veyis DEĞİRMENÇAY
Doç.Dr. Rahim KOOSHESH
Yrd. Doç. Dr. Asuman GÖKHAN
Hasan-i DİDBÂN
Hamid ZAMANLU
Arş. Gör. Pelin Seval ÇAĞLAYAN
Arş. Gör. Deniz ERÇAVUŞ
Arş. Gör. Esengül UZUNOĞLU
Editör Yardımcısı (Assistant Editor)
Arş. Gör. Pelin Seval ÇAĞLAYAN
Doğu Esintileri İran İslam Cumhuriyeti Erzurum Kültür Ataşeliği’nin
desteğiyle yayınlanmaktadır.
YAZIŞMA ADRESİ (Correspondence)
Prof. Dr. Nimet YILDIRIM
Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Fars Dili ve Edebiyatı Bölümü 25240 ERZURUM
E-posta Adresi
doguesintileri@outlook.com
ISSN: 2148-290X



NEF’Î’NİN TUHFETU’L-UŞŞÂK ADLI FARSÇA KASİDESİ
PROF. DR. MEHMET KANAR 
ÖZ
Hiciv ve kasideleriyle ünlü divan şairi Nefî, XVII. yüzyılın önde gelen
şairlerindendir. 980/1572 yılında Erzurum’un Hasankale kasabasında
dünyaya gelmiş, orada bir müddet öğrenim gördükten sonra İstanbul'a
gitmiş, Dördüncü Murad'ın teveccühünü kazanmış ve bazı önemli gö-
revlerde bulunmuştur. Yakın dostları dâhil insanları rencide edecek derecede
sövgüye varan hicivler yazmaktan geri durmayan şairin hırçın
kişiliği ve davranışları, özellikle sınır tanımayan yergileri gözden düş-
mesine ve devlet adamlarının hedefi durumuna gelmesine yol açmıştır.
1044/1635 yılında çok etkili hicivleri yüzünden boğdurulmuş ve cesedi
denize atılmıştır. Nef'i'nin şiir kudreti çok yüksektir. Farsça şiirlerinde
oldukça güçlüdür. Bu dildeki manzumelerini ayrı bir divan halinde toplamıştır.
“Tuhfetü'l-uşşak” kasidesi bir İran edebiyatının birçok büyük

درس چهل و ششم (Ders-i Çihil u Şeşom)



***Dil Bilgisi***

* Kelime Oluşumu-III

Birleşik isimler:

1- İsimlerle bazı mekan bildiren isimlerin birleşmesiyle...

مهمان + خانه = مهمانخانه (misafir) (mihmânhâne) otel

سرباز + خانه = سربازخانه (asker) (serbâzhâne) karakol

پالایش + گاه = پالایشگاه (arıtma, rafine etme) (palâyişgâh) rafineri/arıtma tesisi

2 – İsim tamlaması kalıbına uygun bir şekilde ilişkili iki ismin birleşmesiyle...


+ زن = پدرزن پدر (pederzen) hanımın babası (kayınpeder)

دختر + عمو = دخترعمو (dohteramû) amcanın kızı (amca kızı – kuzen)

صاحب + خانه = صاحبخانه ( sâhıbhâne ) evin sahibi (ev sahibi, hane reisi)

+ آب = میرآب میر (mîrâb) su emiri (mirav, suyun dağıtımından sorumlu yetkili)

3- İsim Tamlaması şeklinde birleşik isimler de yaygındır.

تخت + خواب =تخت خواب (taht-ı hâb) yatak (uyku döşeği)

درس بيست و سوم (Ders-i Bîst u Sevvom)


***Dil Bilgisi***

*Mâzi-yi Naklî Müstemir (Şimdiki Zamanın Rivayeti)

Eylemin şimdiki ya da geçmiş zamanda habersiz olarak ya da başkasından işitilmiş gibi anlatılma biçimidir. Mişli geçmiş zamandaki sürekliliği bildirmede, tekrar tekrar meydana gelişi anlatmada kullanılır.

Bu kip, çekimi istenilen asıl fiilin mazi-yi naklî çekiminin ( خوانده ام -hânde em- okumuşum) başına مى (mî)edatının eklenmesiyle elde edilir.

Olumlu çekimine misal:

مى خوابيده ام ( mî hâbîde em- uyuyormuşum)
مى خوابيده اى (mî hâbîde î- uyuyormuşsun)
مى خوابيده است (mî hâbîde est- uyuyormuş)
مى خوابيده ايم (mî hâbîde îm- uyuyormuşuz)
مى خوابيده ايد (mî hâbîde îd- uyuyormuşsunuz)
مى خوابيده اند (mî hâbîde end- uyuyorlarmış)

Birleşik fiilin çekimine örnek:

راست مى گفته ام (rast mî gofte em- doğru söylüyormuşum)
راست مى گفته اى (rast mî gofte î- doğru söylüyormuşsun)
راست مى گفته است (rast mî gofte est- doğru söylüyormuş)

DERÎ FARSÇASINDA GAZELİN
OLUŞUMU, FELSEFESİ: BU GAZELDEKİ
AŞK SÖYLEMİ VE GÜZELLİK
UNSURLARININ KAYNAĞI OLARAK
HADARÎ VE UZRÎ GAZEL
Yrd. Doç. Dr. SADIK ARMUTLU
ÖZET
Gazel, ilk olarak cahiliye kasidelerinde söylendi. Bu duygular birkaç
beyit içerisinde ifade edildi. Daha sonra Emevîler döneminde tür
boyutuna ulaştı. Gazel türü, Emevîler zamanında hadarî ve uzrî gazel
olarak iki koldan gelişti. Hadarî gazelin içeriği zevke bağlı maddi aşktır.
Bundan dolayı yaşamak, zevk almak, mutlu olmak, kadın, sevgili
ve şarap bu gazelin tematiğini oluşturur. Bu duygular aynı zamanda
bir yaşam felsefesini ve dünya görüşünü yansıtır. Bunun için hadarî
gazelin temelinde dünyevileşme felsefesi vardır. Bu felsefe gazellerde
açık bir şekilde görülür. Uzrî aşk, temiz ve yüce aşk duygularını yansıtır.
Bu gazelin felsefesinde bedensel arzulardan uzak aşk vardır. Bu

 Yrd. Doç. Dr. Sadık ARMUTLU, İnönü Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi,

Farsça'da fiilden sıfat yapan ekler aşağıdaki gibi verilebilir :



İsm-i fâil (Etken) Sıfatlar Yapan Ekler
نده (-ende) : خواندن (hânden:okumak) fiilinden خواننده (hânende : okuyan)
ان (-ân) : كفتن (güften:söylemek) fiilinden كويان (gûyan:söyleyen)
آ (â) : كفتن (güften:söylemek) fiilinden كويا (güyâ:söyleyen)
İsm-i mefûl (edilgen) Sıfatlar Yapan Ekler
ه (-e) : Fiilin geçmiş zaman gövdesine eklenir. چشيدن (çeşîden:tatmak) fiilinden چشيده (çeşîde:tadılmış)

درس چهل و سوم (Ders-i Çihil u Sevvom)


***Dil Bilgisi***

* Ünlem

Bir heyecanın etkisiyle ağızdan çıkarak duyguları ifade etmeye yarayan kelimelere ünlem diyoruz.

Başlıca ünlemler:

1- Ümit, arzu ve dua bildirenler

کاش / ای کاش / کاشکی Kâş / Ey kâş / Kâşkî Keşke/Ah keşke/keşke!
الهی
آمین
ان شاء الله

1) ای کاش می توانستم ملک دنیا را به تو ببخشم (Ey kâş mî tevânestem mulk-i dunyâ-râ be to be-bahşem. Ah keşke dünyanın mülkünü sana bağışlayabilseydim!)
2) گفتم کاش این کار را نکرده بودی (Goftem: Kâş în kâr ra nekerde bûdî. ‘Keşke bu işi yapmamış olsaydın.’ dedim.)

2- Beğenme ve teşvik bildirenler

آفرین / بارک الله/ احسنت Âferin / Bârakellah / Ahsent Ahsent: Bravo!
به به / خوب Bih bih / hûb iyi iyi (ne güzel) / güzel, iyi
ما شاء الله

1) آفرین به شما تبریک می گویم (Âferin, be şoma tebrik mî gûyem. Aferin! Sizi tebrik ediyorum)

A. Hayatı
İran’da Avrupai anlamda hikayeciliğin kurucusu
Seyyid Muhammed Ali Cemalzade 1891 yılında
Isfahan’da dünyaya geldi. Babası Seyyid
Cemaleddin Vaiz-i Isfahani meşrutiyet
hareketine katılan hürriyetçilerden olup meclisin
topa tutulmasından sonra (Temmuz 1908)
Muhammed Ali Şah’ın emri ile Berucerd’de
şehit edildi1
. Cemalzade ilk tahsilini Tahran’da
yaptıktan sonra 1908’de yurt dışına giderek
Beyrut’ta laik bir okula kaydoldu. Babasının
şehit edilmesi onda derin yaralar açtı. On yedi
yaşındayken terk ettiği İran’a, yaptığı kısa
seyahatler hariç, bir daha dönmedi. Orta
öğrenimini Lübnan’da Antora Koleji’nde
tamamladı. 1910 yılında Paris’e gitti. 1915’de
Paris’teki Dijon Üniversitesi Hukuk
Fakültesi’nden mezun oldu. Aynı yıl aslen
İsviçreli olan ilk eşi Josefin ile evlendi.2
1915 yılında Birinci Dünya Savaşı’nın başladığı
günlerde Berlin’e gitti. Burada İranlı
milliyetçilerinin kurdukları ve Seyyid Hasan-ı
Takîzade’nin başkanlığını yaptığı komiteye