217
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
Vefeyât
Müverrihler Semâsının Gurûb Eden Güneşi:
“Şeyhü’l-Müverrihîn”
Halil İnalcık (1916 - 2016)
Hakan Yılmaz
“Milletleri millet yapan tarihleri ve kültürleridir.
Tarihsiz bir millet kişiliğini kaybetmiştir.”
(Prof. Dr. Halil İnalcık)
Tarih bilimi; içeriği, geniş bir alana yayılmış olan materyalleri
ve diğer bilim dalları ile yoğun ilişkisi nedeniyle, genellikle ideolojik
bakış açılarının da devreye girmesiyle çoğu zaman tartışmaya açık
kalan, geçmişi doğru olarak tespit ve inşâ etmeye yönelik en zor ve
karmaşık bilim dallarından biridir. Buna göre târihçi de; geçmişteki
olayları yalnız bilimsel materyaller ışığında aydınlatmaya, çözümlemeye
ve tarihî gerçekleri herhangi bir çarpıtmaya neden olmaksızın ve
meydan vermeksizin, objektif bir bakış açısıyla tespit etmeye kendisini
adamış olan kimsedir. Tarihin temel dinamiklerine bağlı kalarak, bilimsel
materyalleri doğru ve isâbetli bir şekilde sentezleyip tarihin çö-
zümlenememiş karanlık ve problemli meselelerini aydınlatmak; büyük
bir emek ve azim, yoğun bir mesâî ve fedakârlık gerektirmektedir. Bir
tarih araştırmacısı bunları ne kadar doğru ve objektif bir şekilde yerine
getirebilmişse, görevini o nisbette hakkıyla ifâ edebilmiş demektir.
Tarih câmiâsı 25 Temmuz 2016 günü, yalnız Türkiye’de de-
ğil, dünya çapında şöhrete sâhip bilimsel kariyeri, bitmez-tükenmek
bilmeyen azmi ve tarihî problemleri çözümlemedeki üstün yeteneği
ile tanınmış eşine ender rastlanan bilim adamlarından birini kaybetti.
“Şeyhü’l-müverrihîn” Prof. Dr. Halil İnalcık yüz yaşında vefât etti;
müverrihler semâsının göz kamaştıran güneşi gurûb etti…
Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries)
Cilt/Volume: 11, Sayı/Issue: 2, Yıl/Year: 2016 (217-231)
Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeniçağ Tarihi Bölümü Yüksek Lisans
Öğrencisi, hakanyilmaz.makale-iletisim@hotmail.com
218 Hakan Yılmaz
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
“Şeyhü’l-müverrihîn” Halil İnalcık (1916-2016).
Modern Türk tarihçiliğinin yetiştirdiği en büyük isimlerden biri
olan Halil İnalcık, 26 Mayıs 1916 târihinde İstanbul’da dünyâya gelmişti.
Babası Kırım göçmenlerinden Seyyid Osman Nuri Bey, annesi
Ayşe Bahriye Hanım’dır. Çocukluk yıllarında I. Dünyâ savaşına bizzat
tanık oldu. 1924’te ailesiyle birlikte İstanbul’dan ayrılıp Ankara’ya
yerleşti. İlköğrenimini 1923-1930 yılları arasında tahsil ettikten sonra,
Sivas Muallim Mektebi’nde başladığı orta öğrenimini Ankara Gâzî
Muallim Mektebi’nde tamamladı (1931-1932). Babasının Mısır’a gitmiş
olması nedeniyle, kız kardeşi Kâmile ile birlikte uzun yıllar annesinin
yanında kaldı.
Abdülbâki Gölpınarlı ve Nusret Kürkçü gibi ünlü hocalardan
edebiyat ve fizik dersleri aldığı Balıkesir Necatibey Muallim
Mektebi’ni 1935 yılı Eylül’ünde bitiren İnalcık, Ankara Üniversitesi
Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi imtihanını kazanıp burada eğitime
başladı. Mehmed Fuad Köprülü, Şemseddin Günaltay, Hikmet Bayur
ve Muzaffer Göker gibi ünlü hocalardan ders aldı ve 1940 yılında fakültenin
ilk mezunlarından biri oldu. 1947’de hocalarının desteğiyle
Türk Tarih Kurumu üyeliğine seçildi. Bu arada Şevkiye İnalcık ile evlendi
ve 1948’de Günhan adında bir kızları dünyaya geldi. Hasan Âli
Yücel ve Yusuf Hikmet Bayur’la tanışıp dostluk kurdu. Yine Ankara
Üniversitesi’nde, Yakıçağ Tarihi bilim dalında doktorasını tamamladı
Vefeyât 219
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
ve 1942-1972 yılları arasında otuz yıl süreyle burada öğretim üyeliği
yaptı.
1972’de Osmanlı tarihi dersi vermek üzere Chicago
Üniversitesi’ne davet edildi. Bu teklifi kabul etti ve burada 1993 yılına
kadar, 21 yıl süreyle görevine devâm etti. Ayrıca Amerika’daki pek çok
ünlü üniversitede Osmanlı tarihini aydınlatacak nitelikte konferanslar
verdi, burada pek çok tanınmış akademisyen yetiştirdi. 1973 yılından
itibâren uluslararası platformda pek çok kitap neşretti; bunların önemli
bir kısmı farklı dillere çevrildi.
Chicago’da bulunduğu sırada dünyaca meşhur bir bilim adamı
olma pâyesine erişen Halil İnalcık, 1993 yılında Bilkent Üniversitesi’nin
teklifi üzerine uzun bir aradan sonra tekrar Türkiye’ye döndü ve burada
Tarih kürsüsünü kurdu. Meslekî yaşamı boyunca dünyanın pek çok
üniversitesinden fahrî doktora unvânı almış olan İnalcık, Sosyal Bilimler
sahasında Cambridge Ulusulararası Biyografi Merkezi’nin belirlediği
dünyanın en saygın iki bin bilim adamı arasında yer aldı.
İki ay önce çoklu organ yetmezliği nedeniyle aramızdan ayrılan
Halil İnalcık Hoca, alanının vazgeçilmez üç dili olan Osmanlıca, Arap-
ça ve Farsça’nın yanısıra, iyi derecede İngilizce, Fransızca, Almanca
ve orta düzeyde İtalyanca da bilmekteydi. Osmanlı tarihine yönelik
220 Hakan Yılmaz
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
uluslararası alana yayılan büyük katkıları ve ilmî dehâsı nedeniyle, son
yıllarda kendisine “Şeyhü’l-müverrihîn” ve “Tarihçilerin Kutbu” gibi
yüksek pâyeler verilmişti.
Merhum Halil İnalcık, asıl uzmanlık alanı Yakınçağ Tarihi olmasına
rağmen, daha çok Yeniçağ Tarihi ve Osmanlı Sosyo-Ekonomik
tarihi üzerinde yoğunlaşmış ve uzun yıllar bu alanlarda yaptığı çalış-
malarla tanınmıştır. Başlangıçta Kırım tarihi, II. Murad ve Fâtih döneminin
önemli siyâsî ve askerî hadiseleri ve Osmanlı Makedonya’sının
bilinmeyen sosyal, ekonomik ve siyâsî veçhesi üzerine eğilerek, çağ-
daş kaynaklar ve arşiv belgeleri ışığında Osmanlı ve Balkan tarihine
farklı yaklaşımlar getiren İnalcık, bu konularda bilinmeyen pek çok
ana kaynağın kimilerini tetkik, kimilerini ise neşretmek yoluyla yalnız
Türkiye’de değil, pek çok dünya ülkesinde tanınır hâle gelmişti.
Osmanlı Devleti’nin yıkılış sürecine girdiği XX. yüzyılın hemen
başlarında, Avrupa ve Balkanlar’da bilinçli bir şekilde Osmanlı
aleyhtarı propagandaların arttırıldığı bir dönemde, haçlı ihânet girişiminin
târihteki en bâriz örneklerinden birini teşkil eden 1444 Varna
Savaşı’nın ana sebebini hâfızalardan silmek ve tarihî gerçekleri keyfî
yönde değiştirmek için 1900 yılında Leh tarihçi Prochaska’nın ortaya
attığı “Edirne-Segedin barışını ihlâl eden Macar kralı Ladislas’ın,
antlaşmayı aslında onaylamadığı” tezine elli yıl sonra en büyük itiraz,
genç Türk akademisyen Halil İnalcık’tan gelmişti. Daha sonraki
yıllarda Prochaska’nın bilinçli çarpıtmalarına destek veren O. Halecki
ve J. K. Birge’nin de katılımlarıyla büsbütün tarihî bir gerçekmiş gibi
yansıtılan “Kralın antlaşmayı onaylamadığı” iddiâsı; o dönemin alı-
şılagelmiş klasik kalıplarının dışına çıkarak, oldukça kesin ve belirgin
delillerle konuşan İnalcık tarafından sert bir dille tenkit edilmişti. Fr.
Pall tarafından bulunan Cyriacus d’Ancona’nın mektupları, Paris’te
ortaya çıkan çağdaş bir tarihî takvim ve savaşta hazır bulunan Burgonya
gemileri kaptanı Jean de Wawrin’in kayıtlarını çürütücü kesin
birer delil olarak iddiâcıların karşısına çıkaran İnalcık, Halecki’nin
“Osmanlı kaynaklarında bu konuda delil bulunmadığı” iddiâsını da,
Burdur’un Yeşilova ilçesine bağlı bir köyde bulup ortaya çıkardığı
Gazavât-ı Sultân Murâd bin Muhammed Hân adlı çağdaş kronikten
aldığı delillerle ustaca ortadan kaldırmasını bilmişti (Fatih Devri Üzerinde
Tetkikler ve Vesikalar, I, Ankara: TTK yayını, 1954, s. 1-53).
Vefeyât 221
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
Bu ilmî tartışmalar sırasında İnalcık’ın, konuyu sadece bilimsel
açıdan değerlendirmekle kalmayıp, muhâliflerinin karşı hamlelerinin
ve itirazlarının altında yatan gizli sebepleri de keskin bir anlayışla
çözüp deşifre etmesi, onun bu yolda alışılmışın çok dışında ve
iddiâcılardan oldukça farklı bir çizgide yürüdüğünü göstermeye yetmekteydi.
İnalcık’ın bu sıradışı yaklaşımı, muhâtapları karşısında haklı
olarak kendisini daha üstün bir konumuna yükseltmiş ve iddiâ sâhipleri
kısa bir süre sonra ister-istemez susmayı tercih etmişlerdi.
Osmanlı sosyo-ekonomik tarihinin mâhiyetini ve Osmanlı klasik
çağının tarihî ve siyâsî meselelerini aydınlatma konusunda yaptığı
eşsiz çalışmalarıyla kısa zamanda pek çok ülkede otorite kabul edilen
Prof. Dr. Halil İnalcık, Osmanlılar’ın gayrimüslim reâyâya karşı uyguladığı
timar ve vergi politikasının gerçek mâhiyetini tahrir kayıtları ışı-
ğında ibrâz ederek, Avrupa’da öteden beri Osmanlılar hakkında hâkim
olan yanlış düşünceleri ve önyargıları da ortadan kaldırmaya muvaffak
olmuştu.
Zaman içinde ilgi alanını Osmanlı tarihinin diğer karanlık meselelerine
odaklandıran İnalcık, 1990’lardan sonra daha çok kuruluş devri
üzerinde yaptığı çalışmalarıyla dikkati çekti. Bu çalışmaları sırasında,
özellikle üstâdı Mehmed Fuad Köprülü’nün temel çıkış ve dayanak
noktalarından ikisi olan topografi ve toponomiyi ön plânda tutan saha
çalışmalarına ağırlık verdi. O, Osmanlılar’ın yaptıklarının “gazâ” olmadığı
yönünde ortaya atılan ciddiyetten uzak iddiâları peşinen reddederken
ve aynı şekilde, kuruluş coğrafyasındaki askerî yapılanmayı
çağdaş sûfî müellif Âşık Paşa’nın Garîb-nâme’sindeki “Alp’lik şartları”
çerçevesinde izâh ederken de, yine adım adım üstâdı Köprülü’nün
çizgisini tâkip etmekteydi.
Daha sonraki yıllarda ‘Âşık Paşa-zâde Târîhi’ni tetkik ederek,
eserin ne şekilde okunması gerektiği konusunda ilginç metodolojik
yaklaşımlar sergileyen ünlü târihçi, burada onun rivâyet ettiği Ermenibeli
Savaşı üzerinde durarak, kuruluş coğrafyasını bizzat gezip görmeye
ve tarihî gerçekleri yerinde tespit etmeye karar vermişti. Nitekim
İkizce’de, Ermeniderbendi yakınlarında, Âşık Paşa-zâde’nin işâret ettiği
Hamzabey köyü civârındaki harap kervansarayı bulmuş ve yine
Anonim Târîh’lerdeki Tâz/Dırâz ‘Alî pınarının yerini tespit edip, aynı
222 Hakan Yılmaz
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
kaynakta Osman Gâzî tarafından İznik kuşatması sırasında yaptırıldığı
belirtilen havâlelerin bugün de mevcut olduğuna dikkati çekerek, Osmanlı
rivâyetlerinin tarihî gerçekliğini itiraza imkân bırakmayacak bir
biçimde ortaya koymuştur.
Talebelerinden İlber Ortaylı ile yaptığı bir söyleşide, Osmanlı
tarihinin “En çok saptırılmış, tek yanlı yorumlanmış tarih” olduğunu
dile getiren Inalcık (Cogito: Osmanlılar Özel Sayısı, YKY, sy.: XIX,
Yaz 1999, s. 37-40), bu konuda ortaya atılan çoğu iddiânın ideolojik
ve siyâsî maksatlı olduğunu açıkça belirttiği gibi; verdiği başka bir demeçte,
kuruluş dönemiyle ilgili asılsız iddialar ortaya atan Avrupa’lı
bir târih yazarının çarpıtmalarının “bir misyonerin oğlu” oluşundan
kaynaklandığına özellikle dikkati çekmişti. Bu bağlamda, Osman Gâzî
ve öncesiyle ilgili bütün Osmanlı rivâyetlerini “efsâne” olarak nitelendiren
ve bu dönemin bir “kara delik” (black hôle)’den ibâret olduğunu
iddiâ eden Colin Imber’in sözde tarih felsefesi de, İnalcık’a göre “işin
kolayına gitmek”ten başka bir şey değildi.
The Ottoman Empire, The Classical Age / Osmanlı İmpratorluğu
Klasik Çağ (1300-600) adlı çalışmasında Osmanlı Devleti’nin
kuruluşunu “1300” olarak gösteren Halil İnalcık, 27 Temmuz
2009’da Yalova’da düzenlenen Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Tarihi
Sempozyumu’nda pek çok itiraz ve tartışmayı berâberinde getirecek
yeni bir görüş ortaya atarak, Osmanlı Devleti’nin 1302’de gerçekleşen
Bapheus Savaşı ile birlikte kurulduğunu iddiâ etmiş ve bu görüş tarih
câmiâsında iki farklı yaklaşımın ortaya çıkmasına sebebiyet vermiştir.
Bunlardan ilki 1300’deki siyâsî gelişmelerin pek çok beylikle birlikte
Osmanlılar’ın da kuruluş zeminini hazırladığını söyleyerek, klasik
tarih tezinde şüphe edilemeyeceğini savunurken; başta İnalcık olmak
üzere, diğer bir kısım araştırmacı ise kuruluşun belli maksatlarla uydurulan
rivâyetler üzerinden değil, büyük siyâsî olaylara odaklı olarak
belirlenmesi gerektiğini söyleyerek, Osmanlı kaynaklarındaki mevcut
kuruluş tezini reddetmişlerdir.
Vefeyât 223
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
Öte yandan İnalcık, bu görüşüne ivme kazandırmak için aynı
sempozyumda Âşık Paşa-zâde’nin “sikke ve hutbe” rivâyetini de asılsız
kabul ederek, Osman Gâzî’nin Arkeoloji Müzesi metrûkâtı arasında
tespit edilen gümüş sikkesinin de muhtemelen bir antikacı tarafından
uydurulduğunu1
, Osman Gâzî’nin İlhanlı hâkimiyeti nedeniyle “Sultan”
unvânını kullanmasının imkânsız olduğunu ve “Kayı” kökeninin
de asılsız olup, Yazıcı-zâde Ali’nin Moğollar’a karşı üstünlük amaçlı
bir iddiâsından ibaret olduğunu savunmuştu.
Halil İnalcık bu söylemleriyle, akademik yaşamının önemli bir
kısmında savunduğu klasik tarihî yaklaşımlarından vazgeçerek, Bapheus
Savaşı konusunda Imber ve Lindner, Kayı teorisi ve diğer konularda
ise -Köprülü’nün tezini reddedecek şekilde- Wittek ve benzeri
araştırmacıların çizgisine yakın bir yol tutmuştur. Akademik çevrelerde
1 Prof. Dr. Feridun Emecen, vaktiyle Nicholas Lowick’in Londra’daki sikke koleksiyonunda
bulunan ve 1982 yılı civârında İstanbul Üniversitesi’ne getirilmiş olan, bir
yüzük silik olmakla birlikte diğer yüzünde net olarak: “Osmân bin Ertuğrul bin Gündüz
Alp” ifadesi okunan ikinci Osman Gâzî sikkesinin çizimine ait bir kopyanın ortaya çıktığını
ve Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi tarafından neşre hazırlanan Abdülkadir
Özcan Armağanı’nda yayınlanacağını kısa bir süre önce bana müjdeledi. Ş. Nezihi
Aykut’ta yer alan bu ikinci sikkenin çizimi, Osman Gâzî’nin dedesinin “Gündüz Alp”
olduğunu gösteren Osmanlı rivâyetlerine kesinlik kazandırdığı gibi; Arkeoloji Müzesi’ndeki
ilk sikkenin sıhhatini de kuşkusuz bir biçimde ortaya koymaktadır. Kuruluş
devri tartışmalarını büyük ölçüde aydınlatacak değerdeki bu sikke örneğinin ortaya
çıktığı müjdesini bana iletmek nezâketinde bulunan Sn. Feridun Emecen’e teşekkürü
bir borç bilirim.
224 Hakan Yılmaz
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
İnalcık’ın bu görüşlerini kısmen benimseyenler olduğu gibi; farklı delillere
dayanarak itirazda bulunanlar ve çürütülmüş eski tezlerin bir tekrârı
niteliğinde olduğunu söyleyerek ihtiyatla yaklaşanlar da olmuştur.
Bu gibi tartışmaya açık görüşleri istisnâ edilirse; Halil İnalcık’ın
târih alanındaki asıl büyük dehâsını, öncelikle Osmanlı sosyo-ekonomik
tarihini aydınlatmadaki büyük katkısında, ikinci olarak ise -II.
Murad devri ve Varna savaşının temel sâiklerini değerlendirmesi örne-
ğinde olduğu gibi-, tartışmalı konularda belge ve kaynakların mutlaka
ibrâz edilmesi şartını ön plâna çıkaran ve herhangi bir hipotezin tarihî
gerçek sayılabilmesini bu materyallerin mevcûdiyetine bağlayan yaklaşımında
aramak gerekir. Bu konuda ortaya koyduğu isâbetli tespitleri
ve farklı metodolojik izleğiyle İnalcık Hoca’nın, tarihî meselelerin tespitinde
ve tartışmalı konuların tenkidinde, Türkiye’deki akademisyen
ve araştırmacıların çoğunu az ya da çok etkilemiş olduğu düşünülebilir.
Osmanlı tarihinin çeşitli konularında farklı dillere çevrilmiş çok
sayıda bilimsel çalışmaya imzâsını atmış olan Halil İnalcık’ın, yayınlanmış
başlıca kitap ve makāleleri şunlardır:
Kitapları:
Tanzimat ve Bulgar Meselesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu,
1943.
Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid. Ankara:
Türk Tarih Kurumu, 1952, 1954.
The Meaning to Turkey of the Conquest of İstanbul. Ankara: Yenişehir
matbaası, 1953.
Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar. I, Ankara: Türk Tarih
Kurumu, 1954.
Ḳānūnnāme-i Sulṭānī ber Mūceb-i ʿÖrf-i ʿOsmānī: II. Mehmed
ve II. devirlerine ait Yasaḳnāme ve Ḳānūnnāmeler. Robert Anhegger
ile birlikte, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1956.
Türk İdarî Teşkilatı Tarihi. 1958.
Amerika Birleşik Devletleri Tarihi. Allan Nevins’in eserinden
çeviri. İstanbul: Varlık Yayınları, 1961.
Türk İdarî Teşkilâtı Tarihi Ders Notları: 1964-1965. Ankara:
1965.
Vefeyât 225
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
Ottoman Policy and Administration in Cyprus after the Conquest.
Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1969.
The Ottoman Decline and its Effects Upon the Reaya: Rapport. Athenes:
Association Internationale des Etudes du Sud-Est Europeen, 1970.
The Ottoman Empire: The Classical Age (1300-1600). Weidenfeld
and Nicolson, 1973.
Osmanlı İmparatorluğu’nda Kültür ve Teşkilât. Ankara: Ayyıldız
Matbaası, 1976.
The Ottoman Empire: Conquest, Organization and Economy.
London: Variorum Reprints, 1978.
Translation of The History of Mehmed the Conqueror, by Tursun
Beg. Rhoads Murphey ile birlikte, Minneapolis & Chicago: Bibliotheca
Islamica, 1978.
Gazavât-ı Sultân Murâd b. Mehemmed Hân, İzladi ve Varna Savaşları
(1443-1444) Üzerinde Anonim Gazavâtnâme. Mevlûd Oğuz ile
birlikte, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1978.
Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi, 1071-1920: Birinci
Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Tebliğ-
leri. ed.: Halil İnalcık - Osman Okyar, Ankara: Hacettepe University,
1980.
Studies in Ottoman Social and Economic History. London: Variorum
Reprints, 1985.
A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin İlk Mezunlarından
Halil İnalcık ve Mustafa Turna’nın Öğrencilik Anıları ve Fakültenin
Tarihçesi. Mustafa Turna ile birlikte, Ankara: 1986.
226 Hakan Yılmaz
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
Bursa Kadı Sicillerinden Seçmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu,
1988.
Studies in Ottoman Social and Economic History. New York:
Aristide D. Caratzas, 1989.
Tanzimat ve Bulgar Meselesi (Doktora Tezi’nin 50.yılı: 1942-
1992). İstanbul: Eren Yayınları, 1992.
The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire:
Essays on Economy and Society. Bloomington: Indiana University
Turkish Studies, 1993.
The History of the Black Sea Trade: The Register of Customs of
Caffa. Cambridge: Cambridge University Press, 1993.
Süleyman the Second and his Time. ed.: Halil İnalcık - Cemal
Kafadar, İstanbul: Isis Press, 1993.
Osmanlı İmparatorluğu: Toplum ve Ekonomi Üzerinde Arşiv
Çalışmaları, İncelemeler. İstanbul: Eren Yayınları, 1993.
An Economic And Social History of the Ottoman Empire. Cambridge:
Cambridge University Press, 1994.
From Empire To Republic: Essays On Ottoman And Turkish Social
History. İstanbul: The ISIS Press, 1995.
History of Humanity: Scientific and Cultural Development. Volume
5: From the Sixteenth to the Eighteenth Century. ed.: Halil İnalcık,
Paris & London: UNESCO, Routledge, 1995.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Kurucusu Osmangazi ve Dönemi.
Bursa: Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı, 1996.
Kemal Atatürk. Bernard Lewis’le birlikte, Milano: Ertuğ and
Kocabıyık Publications, 1998.
Sources and Studies on the Ottoman Black Sea: The Customs
Register of Caffa, 1487-1490. Cambridge, MA: Harvard University
Press, 1999.
Osmanlı. 12 Volumes, ed.: Halil İnalcık, Nejat Göyünç, Ekmeleddin
İhsanoğlu, Yusuf Halaçoğlu, İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları,
1999.
Essays in Ottoman History. İstanbul: Eren Yayınları, 1999.
Vefeyât 227
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
Osmanlı Tarihi: Toplu Bir Bakış. İstanbul: Gelenek Yayınları,
1999.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. Translated
by Halil Berktay. İstanbul: Eren Yayınları, 2000.
Data and Statistics in the Ottoman Empire (Osmanlı Devleti’nde
bilgi ve istatistik). Volume 9, Şevket Pamuk ile birlikte, Ankara: Devlet
İstatistik Enstitüsü, 2000.
Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet. İstanbul: Eren Yayınları,
2000.
The Great Ottoman - Turkish Civilisation. 6 Volumes, ed.: Halil
İnalcık, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2000.
İznik Throught History. ed.: Halil İnalcık-Işık Abaygil, İstanbul:
İş Bankası Kültür Yayınları, 2001.
Tarih ve Akademi. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Forumu,
2002.
Şair ve Patron: Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik
Bir İnceleme. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2003.
Osmanlı Uygarlığı / Ottoman Civilization. I-II, Halil İnalcık -
Günsel Renda, Ankara: Republic of Turkey, Kültür Bakanlığı, 2003.
Osmanlı İmparatorluğu: Klasik Çağ (1300-1600). İstanbul:
Yapı Kredi Yayınları, 2003.
İstanbūl ve Fetḥ-i Ān. Taḥran: Bünyād-ı Dāʾiretü’l-Maʿārif-i
İslāmī, 2003.
Iznik Throughout History. ed.: Halil İnalcık, Işıl Akbaygil ve
Oktay Aslanapa, İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2004.
Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. Volume
2: 1600-1914. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2004.
Tarihçilerin Kutbu: Halil İnalcık Kitabı. Söyleşi: Emine Çaykara,
İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2005.
228 Hakan Yılmaz
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
Ottoman Civilization. 10 Volumes, Ankara: KTB Yayınları,
2005.
Doğu Batı: Makaleler. I, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2005.
Turkey and Europe in History. İstanbul: Eren Yayınları, 2006.
Şair ve Patron. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2006.
Tanzimat / Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Mehmet
Seyitdanlıoğlu ile birlikte, Ankara: Phoenix Yayınevi, 2006.
Tanrı’ya Adanmış Halılar: Transilvanya Kiliselerinde Anadolu
Halıları, 1500-1750. Alberto Boralevi, Andrei Kertesz vd. ile birlikte,
İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi Yayınları, 2007.
Studies in the History of Textiles in Turkey / Türkiye Tekstil Tarihi
Üzerine Araştırmalar. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2008.
Devlet-i ‘Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar.
I, II, III, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2009-2015.
Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Eren Yayınları, 2009.
Atatürk ve Demokratik Türkiye. İstanbul: Kırmızı Yayınları,
2009.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. c.: 1.
İstanbul: Eren Yayınları, 2009.
Doğu Batı: Makaleler. II, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2009.
Kuruluş: Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak. İstanbul: Hayykitap
2011.
Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak. İstanbul: Timaş Yayınları
2011. (with İlber Ortaylı, Kemal H. Karpat, and Mustafa Armağan)
Rönesans Avrupası. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
Has-Bağçede ‘Ayş u Tarab: Nedimler Şairler Mutribler. İstanbul:
İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik / Data and Statistics in
Ottoman Empire. Şevket Pamuk ile birlikte, Ankara: Türkiye İstatistik
Kurumu Yayınları, 2011.
Osmanlı İdare ve Ekonomi Tarihi. İstanbul: İSAM Yayınları,
2011.
Vefeyât 229
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
Osmanlı İmparatorluğu’nun Hâlihâzırının Tarihi (XVII. Yüzyıl),
çeviri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2012.
Tanzimat. Mehmet Seyitdanlıoğlu ile birlikte, İstanbul: İş Bankası
Kültür Yayınları 2012.
Kuruluş Dönemi Osmanlı Sultanları. İstanbul: İSAM Yayınları,
2012.
Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı. İstanbul: Timaş
Yayınları, 2012.
Halil İnalcik’ın Bursa Araştırmaları. Yusuf Oğuzoğlu ile birlikte,
Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2012.
The Survey of İstanbul 1455. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları
2012.
Adâlet Kitabı. ed.: Bülent Arı ve Selim Aslantaş’la birlikte, Ankara:
Kadim Yayınları 2012.
Tüm Yönleriyle Fatih ve Fetih. Abdülkadir Özcan, Semavi Eyice
v.d. ile birlikte, İstanbul: Timaş Yayınları 2012.
Osmanlılar. İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
1445 Tarihli Paşa Livâsı İcmâl Defteri. Evgeni Radushlev ve
Uğur Altuğ’la birlikte, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
Fetih ve Fatih, Semavi Eyice, Ekmeleddin İhsanoğlu vd. ile birlikte,
İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
Türk Tarihçiliğinde Dört Sima: Halil İnalcık, Halil Sahillioğlu,
Mehmet Genç, İlber Ortaylı. Derleyici: Erol Özvar, İstanbul: Timaş
Yayınları, 2013.
Söyleşiler ve Konuşmalar. I, ed.: Birsel Çınar, İstanbul: Profil
Yayınları, 2013.
Ötekilerin Peşinde: Prof. Dr. Ahmet Yaşar Ocak’a Armağan. İsmail
Kara, Prof. Dr. Halil İnalcık vd., İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
Osmanlı ve Dünya. Kemal Karpat, Albert Hourani vd. ile birlikte,
İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
Tarihe Düşülen Notlar. I-II, İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
Akademik Ders Notları (1938-1986). İstanbul: Timaş Yayınları,
Mart 2016.
230 Hakan Yılmaz
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
Osmanlı Tarihinde İslâmiyet ve Devlet. İstanbul: İş Bankası
Kültür Yayınları, Haziran 2016.
Merhum İnalcık’ın son yıllarda üzerinde çalıştığı, hatta kendi
ifâdesiyle, tamamlamak için Allah’tan ömür vermesini dilediği birkaç
çalışması daha vardı ki, bunlardan ikisi Ahmedî’ye ait olduğunu kabul
ettiği, Neşrî Târîhi’nin içine değiştirilmeden aktarılmış iki çağdaş târih
metninin (interpolaiton) bilimsel neşriydi. İnalcık Hoca, I. Murad’ın
1385-1389 yılları arasındaki seferlerine ilişkin bir Gazavât-nâme ve
Çelebi Sultan Mehmed ve diğer şehzâdelerin Fetret dönemindeki
mücâdelelerini anlatan bir Menâkıb-nâme metninden ibâret olan bu
iki çağdaş kaynağı, 2013 yılı baharında kaleme aldığı bir makalesinde
(“Ahmedî’nin, Döneminde Kaleme Aldığı Benzersiz Bir Kaynak: I.
Kosova Savaşı’nın Göztanığı Şair”, NTV Tarih, sy.: 51, Nisan 2013,
s. 51-54) “yakın gelecekte yayınlayacağını” söylemesine rağmen ne
yazık ki yayınlamaya ömrü vefâ etmemiş; vefâtından bir ay önce İş
Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkan Osmanlı Tarihinde İslâmiyet
ve Devlet adlı çalışmasıyla te’lif hayâtı sona ermiştir. Ünlü tarihçinin
buna benzer daha başka çalışmalarının da masasında yarım kalmış olması
muhtemeldir.
Başlıca Makāleleri:
Osmanlı siyâsî ve sosyo-ekonomik târihini aydınlatmaya yönelik kitaplarının
yanında, uzun ömrü boyunca benzer konularda çok sayıda
makāleler de yazmış olan Halil İnalcık’ın (bunlardan yüz otuz beş adedinin
PDF metinlerine şu linkten ulaşılabilir: http://www.inalcik.com/
indexTr/halil_inalcik_makaleleri.asp), bu makālelerinden özellikle
“Adâlet-nâmeler”, “Stefan Duşan’dan Osmanlı İmparatorluğu’na”,
“Edirne’nin Fethi”, “Osman Gazi’nin İznik Kuşatması ve Bapheus Savaşı”,
“Osmanlı Padişahı”, “Osmanlı Tarihçiliğinin Doğuşu” (The Rise
of Ottoman Historiography), “Âşık Paşa-zâde Tarihi Nasıl Okunmalı?”
(How to Read Âşık Paşazâde?) ve “Ertuğrul Gâzî’nin Gerçek Hikâyesi”
daha ön plâna çıkmaktadır. Ayrıca TDV İslâm Ansiklopedisi’ne yazdığı
çok sayıda madde ile, bunlar arasında özellikle “Osman I”, “Orhan”
ve “Murad I” maddeleri, içerdiği yoğun bilimsel malzeme ve zengin
kaynak örüntüsü ile literatürde başlı başına birer kaynak olma niteliği
kazanmıştır.
Vefeyât 231
AİD / JAI
Cilt/Volume: 11 Sayı/Issue: 2
Ekim/October: 2016
Osmanlı edebî literatüründeki, irtihâl etmiş “‘Ulemâ’-i ‘izâm”
protokolüne riâyet geleneğini yâd etmek adına, sözlerimize merhûm
İnalcık’ın vefâtına hece vezni ile düşürdüğümüz manzum bir “Târîh”le
son vermek istiyoruz:
Târîh-i Vefât-ı Şeyhü’l-Müverrihîn, Kutbü’l-Mudakkıkîn,
Kâşifü’l-‘Ulûm ve’l-Hakâyık, Ekmelü’l-Müverrih ve’l-Muhakkık
Halîl İnâlcık
-‘Aleyhi’r-rahmeti’l-Hâlık-
“Şeyhü’l-müverrihîn idi ‘asrında cihân-dîde
Kenz-i keşf ü ma‘rifet idi hem târîh ‘ilminde
Lâfzen ü ma‘nen söyledüm fevtine târîhini:
Göçdi cihândan İnâlcık dört yüz otuz yedide…”
= 1437 / 2016
Rûhu şâd olsun...