‹ran ve Türkiye’nin Dünya Bilgibilim Literatürüne Katk›lar›: Karfl›laflt›rmal› Bir Çal›flma

‹ran ve Türkiye’nin Dünya Bilgibilim Literatürüne
Katk›lar›: Karfl›laflt›rmal› Bir Çal›flma
Contributions of Iran and Turkey to the World Information
Science Literature: A Comparative Study
Umut AL* ve Mehdi AFZAL‹**
Öz
Bu makalede ‹ran ve Türkiye’nin dünya bilgibilim literatürüne katk›lar›
araflt›r›lmaktad›r. Bu amaçla, çal›flmam›zda Social Sciences Citation Index
(SSCI) kapsam›nda yer alan dergilerde yay›mlanm›fl ‹ran ve Türkiye adresli
yay›nlar incelenmektedir. ‹ki ülkenin bilgibilim dergilerinde toplam 140 yay›n›
bulunmaktad›r. Söz konusu yay›nlar›n 85’i Türkiye’ye, 55’i ise ‹ran’a aittir.
Periyodik olarak bak›ld›¤›nda, ‹ran adresli yay›nlar›n zaman içinde art›fl ve
azal›fllar gösterdi¤i, buna karfl›l›k Türkiye adresli yay›nlar›n say›s›n›n her
geçen y›l artt›¤› görülmektedir. ‹ranl› araflt›rmac›lar›n en çok yay›n yapt›¤› bilgibilim dergisi International Information & Library Review iken, Türkiye adresli
yay›nlar en s›k Scientometrics adl› dergide yer alm›flt›r. Türkiye adresli
yay›nlar›n ‹ran adresli yay›nlara oranla daha s›k bir flekilde birden çok yazar›n
katk›s› ile olufltu¤u görülmektedir. ‹ran adresli yay›nlar›n yazarlar›n›n ço¤unlukla kütüphanecilik kökenli oldu¤u gözlenirken, Türkiye adresli yay›nlar›n
yazarlar› aras›nda istatistik, endüstri mühendisli¤i ve fizik gibi farkl› alanlardaki
araflt›rmac›lar›n bulundu¤u görülmektedir. Üretilen yay›n say›s›n›n ülkelerin
potansiyelini tam olarak yans›tmad›¤› düflünülmektedir. Bu ba¤lamda, ‹ran ve
Türkiye’nin gelecekte yapacaklar› araflt›rmalar ile bilgibilim dünyas›nda daha
etkin bir konumda olmas› gerekmektedir.
Anahtar sözcükler: Bibliyometri, Bilgibilim dergileri, Ulusal üretkenlik-‹ran,
Ulusal üretkenlik-Türkiye.
181
Bilgi Dünyas› 2006, 7(2): 181-201
* Arfl. Gör.; Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Beytepe 06532-Ankara
(umutal@hacettepe.edu.tr).
**Dr. Aday›; Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Beytepe 06532-Ankara
(afzali@hacettepe.edu.tr).
Abstract
This article investigates the contributions of Iran and Turkey to the world information science literature. In this context, the study examines Iran and Turkey
addressed publications in the Social Sciences Citation Index (SSCI). Total
number of publications of two countries in the information science journals was
140; 85 from Turkey and the remaining 55 from Iran. When analyzed in tenyear time periods, the number of Iran addressed publications shows a kind of
instability with certain rise and decline whereas the number of Turkey
addressed publications appears to rise steadily. The most preferred information science journal for Iran is International Information & Library Review while
for Turkey it is Scientometrics. More collaborative work is preferred by Turkish
scholars than their colleagues in Iran. The majority of Iranian publications
come from authors with a librarianship background whereas Turkish publications include authors with different backgrounds such as statistics, industrial
engineering and physics. It is pointed out in this article that the number of publications from both countries does not match their potentials. In this respect,
both countries need to increase their contributions and thus have a better position in the world of information science.
Keywords: Bibliometrics, Information science journals, National productivityIran, National productivity-Turkey.
Girifl
At›f dizinleri (citation indexes) kapsam›nda yap›lan yay›nlara verilen önem
günden güne artmaktad›r. Araflt›rmac›lar at›f dizinlerinde bulunan dergilerde
yay›n yaparak yay›nlar›n›n daha genifl kitlelerce okunmas›n› istemektedirler.
Ayn› zamanda, at›f dizinlerinde yay›n yapman›n sayg›nl›k göstergesi olarak
alg›land›¤› da bilinmektedir. Her ne sebeple olursa olsun gerçek olan fludur
ki; zaman içinde hem at›f dizinleri kapsam›nda yer alan yay›n say›s›nda, hem
de bu dizinlerde yer alan kaynaklarda yay›n yapmak isteyen araflt›rmac›
say›s›nda ciddi bir art›fl gözlenmektedir. Bu art›fltan bilgibilim (information
science) literatürü de kendine düflen pay› almaktad›r. Çal›flmam›z birçok
aç›dan benzer özellikler gösteren iki ülke olan ‹ran ve Türkiye’nin dünya bilgibilim literatürüne yapm›fl olduklar› katk›n›n boyutlar›n› göstermeyi amaçlamaktad›r.
Dünya genelinde araflt›rmac›lar taraf›ndan belirli alanlarda literatüre
yap›lan katk›lar›n araflt›r›lmas›nda at›f dizinlerinin temel al›nd›¤› görülmektedir. At›f dizinlerinin yayg›n olarak kullan›lmas› ve göreceli olarak önemli kabul
edilmesinin yan› s›ra, verilerin çevrimiçi (online) eriflilebilirli¤i bibliyometrik
araflt›rmalarda at›f dizinlerinden yararlan›lmas›n›n en önde gelen sebepleri
182
Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201 Umut Al, Mehdi Afzali
aras›nda yer almaktad›r. Bu ba¤lamda araflt›rmam›z da Social Sciences
Citation Index (SSCI) veri taban›nda yer alan verilere dayan›larak gerçeklefltirilmektedir.
‹ran ve Türkiye s›n›r komflusu olmalar›n›n yan› s›ra tarihsel olarak ortak
bir geçmifle sahiptir. Tarihte iki ülkenin zaman zaman birlikte hareket ettikleri
ve ortak ç›karlar› do¤rultusunda iflbirli¤i yapt›klar› bilinmektedir. Bilgibilim
alan›nda da her iki ülkedeki geliflim sürecinin benzerlik tafl›yan noktalar›
bulunmaktad›r. Bununla birlikte, alanla ilgili önemli say›labilecek olaylar›n iki
ülkede de 10–15 y›ll›k arayla, ayn› dönemler içinde gerçekleflti¤i unutulmamal›d›r. Örne¤in Türkiye’de kütüphanecilik e¤itimine 1954–1955 ö¤retim y›l›
itibariyle Ankara Üniversitesinde bafllan›rken; ‹ran’da ilk kütüphanecilik
bölümü 1966 y›l›nda Tahran Üniversitesinde kurulmufltur. Her iki bölümde
uzun bir süre yurt d›fl›ndan destek al›narak yabanc› hocalar›n katk›lar› ile
faaliyetlerini sürdürmüfltür. Her iki ülkede de üniversitelerde kütüphanecilik
e¤itimi bafllamadan önce kütüphanecilik kurslar› düzenlenmifltir. Baz›
kütüphanecilik bölümlerinin (Tahran ve Hacettepe Üniversitelerindekiler gibi)
ilk aç›ld›klar›nda sadece lisansüstü düzeyde ö¤renci kabul etmifl olmalar› da
benzerlik tafl›yan bir baflka önemli noktad›r (Ebrami, 1975, ss. 40–41; Ensar›,
1975, s. 532; Ersoy, 1969, s. 228; Harvey, 1989, s. 180; Ötüken, 1979, ss.
71–72).
Mesleki dernekler aç›s›ndan bak›ld›¤›nda; Türk Kütüphaneciler Derne¤i
1949 y›l›nda kurulurken ‹ran’daki ilk kütüphanecilik derne¤inin 1965 y›l›nda
aç›ld›¤› görülmektedir. Günümüzde bilgibilim alan›ndaki dernek say›s› ‹ran’da
yediye ulafl›rken, Türkiye’de bu say› üçtür. Her iki ülke için büyük önem arz
eden millî kütüphanelerin kurulufl y›llar› ‹ran ve Türkiye için s›ras›yla 1937 ve
1946’d›r. ‹ki ülkenin kütüphanecilik tarihinde ulusal dokümantasyon merkezlerinin de ayr› bir rolü bulunmaktad›r. Türkiye Bilimsel ve Teknik Dokümantasyon Merkezi (TÜRDOK) 1966 y›l›nda; ‹ran Dokümantasyon Merkezi (IRANDOC) ise 1968 y›l›nda kurulmufltur. (Harvey, 1989, s. 185; Kum ve Erdo¤an,
1980, s. 252; Ötüken, 1979, s. 14; Soltani ve Rastin, 2001, s. 381).
Günümüzde Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü ad› alt›nda Türkiye’de alt›
farkl› üniversitede e¤itim-ö¤retim verilmektedir. ‹ran için bu say› çok daha
fazla olup, 22 farkl› üniversitede bilgibilim bölümleri1 faaliyet göstermektedir.
Türkiye’deki bilgi ve belge yönetimi bölümlerinde görev yapmakta olan
toplam ö¤retim eleman› say›s› 72’dir ve bunun yaklafl›k yar›s› (35 kifli)
ö¤retim üyelerinden oluflmaktad›r.2 ‹ran’da ise 22 bölümde, 42’si ö¤retim
üyesi olan toplam 99 ö¤retim eleman› görev yapmaktad›r (LISDIRAN, 2006).
183
‹ran ve Türkiye’nin Bilgibilim Literatürüne Katk›lar› Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201
1 ‹ran’da bilgibilim alan›nda faaliyet gösteren bölümler iki ad alt›nda toplanmaktad›r. Bunlar
T›bbi Bilgi Yönetimi ile Kütüphanecilik ve Bilgibilim Bölümü’dür.
2 Söz konusu rakamlar üniversitelerin Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümlerinin web sitelerinden
derlenerek elde edilmifltir.
Bu araflt›rmada ‹ran ve Türkiye’nin bilgibilim alan›ndaki dergilere olan
katk›s› irdelenmekte, bu ülkelerin at›f dizinleri kapsam›ndaki yapm›fl olduklar›
yay›nlar bibliyometrik özellikleri aç›s›ndan incelenmektedir. Çal›flmam›zda
ülkelerin yapt›klar› yay›nlar› temel almak suretiyle benzerlik ya da farkl›l›klar›n
olup olmad›¤›na ve daha önemlisi üretken bilgibilim camialar›na sahip olabilmeleri için yap›lmas› gerekenlere dikkat çekilmektedir.
Önceki Çal›flmalar
Literatüre bak›ld›¤›nda, at›f dizinleri kapsam›nda gerçeklefltirilen ve ‹ran ile
Türkiye’nin kimi zaman birlikte, kimi zaman tek bafllar›na ele al›narak yay›n
performanslar›n›n de¤erlendirildi¤i pek çok çal›flma bulunmaktad›r. Bu
çal›flmalar›n önemli bir k›sm› (Al, fiahiner ve Tonta, 2006; Osareh ve Wilson,
2002, 2000; Tonta ve ‹lhan, 1997; Gülgöz, Yedekçio¤lu ve Yurtsever, 2002;
Uzun, 1998; Wilson ve Osareh, 2003; Yurtsever, Gülgöz, Yedekçio¤lu ve
Tonta, 2002, 2001) ülkeleri tek bafl›na de¤erlendirmekte ve belli bir at›f
dizininde o ülkenin yay›n üretimine ait ayr›nt›lar sunmaktad›r. Literatürde bibliyometrik olarak iki ülkenin do¤rudan karfl›laflt›r›ld›¤› herhangi bir çal›flmaya
rastlan›lmam›flt›r. Ço¤unlukla iki ülkenin isimlerinin birlikte geçti¤i
araflt›rmalar, ülkelerin yay›nlar›na ait verilerin tablolardaki birer sat›r de¤eri
olarak verildi¤i çal›flmalard›r (Côté ve Archambault, 2005; Ensafi ve Gharibi,
2002; Garfield, 1983; Osareh ve Wilson, 1997).
Farkl› çal›flmalarda, ülkeler baz›nda yap›lan s›n›flamalarda, ‹ran ve
Türkiye’nin ayn› grup içinde yer ald›¤› görülürken, s›n›flama bafll›¤› kimi
zaman co¤rafik (Ortado¤u gibi – Uzun, 1996), kimi zaman politik (üçüncü
dünya gibi – Garfield, 1983), kimi zaman ise ekonomik (geliflmekte olan
- Côté ve Archambault, 2005) olmaktad›r. Co¤rafik konuma göre yap›lan
s›n›flaman›n sonucu olan çal›flmalardan birinde, ‹ran ve Türkiye ile birlikte
M›s›r, Irak, Ürdün, Suudi Arabistan ve Suriye ele al›nmakta ve bu inceleme
söz konusu ülkelerin fizik yay›nlar›n› kapsamaktad›r. Bu çal›flmada Ortado¤u
ülkelerinin 1990–1994 y›llar› aras›nda yapm›fl oldu¤u fizik yay›nlar› incelenirken, Science Citation Index (SCI) kapsam›nda söz konusu ülkelerin 2368
yay›n›n yarat›lmas›na katk›da bulunduklar› saptanm›flt›r. Çal›flmada
Ortado¤u ülkelerinin dünyadaki fizik yay›nlar› literatürünün sadece % 1’ini
oluflturdu¤una dikkat çekilmektedir (Uzun, 1996, s. 268). Üçüncü dünya
ülkelerinde yay›mlanan makalelerin ve bu makalelere yap›lan at›flar›n incelendi¤i baflka bir çal›flmada, en üretken 25 ülke içinde üçüncü dünya ülkesi
olarak s›n›flanan ülkelerden sadece Hindistan ve Arjantin’in yer ald›¤›n›
görülmektedir. Bu çal›flmada en üretken üçüncü dünya ülkeleri aras›nda, 196
makale ile ‹ran dokuzuncu, 184 makale ile Türkiye onuncu s›rada yer almaktad›r (Garfield, 1983, ss. 257–258).
184
Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201 Umut Al, Mehdi Afzali
‹ran ve Türkiye’nin at›f dizinleri kapsam›nda yer alan yay›nlar›n›n
say›s›nda son y›llarda ciddi bir art›fl gözlenmektedir. Söz konusu art›fl›n
boyutlar› farkl› çal›flmalarda (Ensafi ve Gharibi, 2002; Gülgöz, Yedekçio¤lu
ve Yurtsever, 2002; Mehrdad, Heydari, Sarbolouki ve Etemad, 2004; Moin,
Mahmoudi ve Rezaei, 2005; Osareh ve Wilson, 2002; Tonta ve ‹lhan, 1997;
Wilson ve Osareh, 2003) gözler önüne serilmektedir. SSCI veri taban›nda 31
Mart 2006 tarihi itibariyle yapt›¤›m›z taramada, ‹ran’a ait 1336, Türkiye’ye ait
4871 yay›n›n oldu¤u saptanm›flt›r. Daha önce yap›lan bir araflt›rmada (Tonta
ve ‹lhan, 1997, s. 40) ise 1972–1996 y›llar› aras›nda SSCI’de Türkiye’ye ait
1360 yay›n›n dizinlendi¤i bilgisi verilmektedir. Bu rakam, günümüzde ulafl›lan
say› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda üç kat›n üzerinde bir art›fl›n oldu¤u görülmektedir.
‹ran için de, bu denli olmasa bile bir art›fl söz konusudur. ‹ran adresli olarak
SSCI’de yapt›¤›m›z tarama sonucunda, 1972–1996 y›llar› aras›nda 599
yay›n›n, 1997 y›l› ve sonras›nda 703 yay›n›n yap›ld›¤› görülmektedir (ISI,
2006).
Literatürde, çal›flmam›z›n yöntemiyle paralellik gösteren ve bu ba¤lamda
Journal Citation Reports’daki (JCR) bilgibilim alan›ndaki dergilerin temel
al›narak bu dergilerdeki yay›nlar›n incelendi¤i baz› çal›flmalar (HerreroSolana ve Ríos-Gómez, 2006; Schloegl ve Stock, 2004) da bulunmaktad›r.
Bunlardan bir tanesi (Herrero-Solana ve Ríos-Gómez, 2006) 1992–2002
y›llar› aras›nda yay›mlanm›fl JCR’lerde bulunan bilgibilim dergilerinden yararlanarak 1966–2003 y›llar› aras›ndaki Latin Amerika’n›n bilgibilim literatürüne
olan katk›s›n› incelemektedir. Makalede en verimli ülkenin Brezilya oldu¤u ve
yay›nlar›n yar›s›n›n bu ülke taraf›ndan üretildi¤i ifade edilmektedir. JCR’de
yer alan dergilerin temel al›nd›¤› bir baflka çal›flmada (Schloegl ve Stock,
2004) ise, 50 dergideki yaklafl›k 90.000 at›f incelenmektedir. Söz konusu
çal›flma at›f analizi ve okuyucu araflt›rmas› olmak üzere iki aflamadan
oluflmakta ve at›f analizi verileri ile anket yoluyla okuyuculardan elde edilen
veriler karfl›laflt›r›lmaktad›r. Araflt›rmada farkl› de¤iflkenler (okuma s›kl›¤› ile
etki faktörü3; okuma s›kl›¤› ile yar› yaflam4; okuma s›kl›¤› ile makale bafl›na
düflen referans say›s› gibi) aras›nda iliflki bulunup bulunmad›¤› s›nanmaktad›r. Örne¤in, dergilerin okunma s›kl›¤› ile dergilerin etki faktörü aras›ndaki
iliflkiye bak›lm›fl, etki faktörünün okuma davran›fl›n› etkilemedi¤i görülmüfltür
(Schloegl ve Stock, 2004, s. 1166).
Bilgibilim dergileri üzerine yap›lan bibliyometik bir baflka çal›flmada
(Uzun, 2002) JCR’ye dayanan bir s›n›flama yap›lmaks›z›n, yazar taraf›ndan
185
‹ran ve Türkiye’nin Bilgibilim Literatürüne Katk›lar› Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201
3 Bir derginin geçmifl iki y›lda yay›mlad›¤› makalelerin toplam›na o y›l içerisinde al›nan at›flar›n,
geçmifl iki y›l içinde yay›mlanan makale say›s›na oran› derginin etki faktörünü vermektedir
(Garfield 1994).
4 Yar› yaflam, at›f ya da istek yap›lan kaynaklar›n ortanca yafl› olarak tan›mlanmaktad›r (Line
1970, s. 46).
çekirdek bilgibilim dergileri olarak kabul edilen ve SSCI kapsam›nda bulunan
21 dergide yay›mlanan makalelerin incelendi¤i görülmektedir. Araflt›rmada
Do¤u Avrupa ülkeleri ile geliflmekte olan ülkelerin bilgibilim alan›ndaki
yay›nlar› bibliyometrik bir bak›fl aç›s›yla ele al›nmaktad›r. Çal›flma
1980–1999 y›llar› aras›nda söz konusu ülkelerin bilgibilim alan›ndaki makale
üretiminin oldukça s›n›rl› oldu¤unu göstermekte, tüm makalelerin % 8’inin bu
ülkelerin yazarlar› taraf›ndan yay›mland›¤› ifade edilmektedir (Uzun, 2002,
s. 21).
Yöntem
Çal›flman›n amac›, ‹ran ve Türkiye’nin dünya bilgibilim literatürüne yapm›fl
olduklar› katk›n›n boyutlar›n› göstermek, söz konusu yay›nlar› inceleyerek iki
ülkenin at›f dizinleri kapsam›nda yer alan yay›nlar›n› bibliyometrik özellikleri
aç›s›ndan karfl›laflt›rmakt›r. Araflt›rmam›zda afla¤›daki sorulara yan›t aranmaktad›r:
„ Bilgibilim alan›nda at›f dizinleri kapsam›nda yer alan yay›nlar›n ne
kadar› ‹ran ve Türkiye adreslidir?
„ ‹ran ve Türkiye’ye ait yay›nlar en s›k hangi bilgibilim dergilerinde
yay›mlanm›flt›r?
„ Her iki ülkenin yay›nlar›n› yay›mlad›klar› dergiler ile bu dergilerin etki
faktörleri aras›nda istatistiksel aç›dan anlaml› bir korelasyon bulunmakta m›d›r?
„ At›f dizinleri kapsam›ndaki bilgibilim dergilerinde yap›lan yay›nlar›n ne
kadar› bilgibilim kökenli araflt›rmac›lar taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir?
„ Her iki ülkenin bilgibilim alan›ndaki yay›nlar› literatürde ne kadar at›f
alm›flt›r?
„ Ülkelerin bilgibilim camialar›n›n ortaklafla yay›n üretmekteki konumlar› nedir?
At›f dizinlerinde yer alan, ‹ran ve Türkiye’ye ait bilgibilim alan›ndaki
yay›nlar› saptayabilmek amac›yla SSCI veri taban›nda 31 Mart 2006 tarihinde çevrimiçi bir tarama gerçeklefltirilmifltir. Veri taban›nda yap›lan taramada “kaynak bafll›¤›” (source title) bölümüne dergi adlar›, adres bölümüne ise
ülke adlar› yaz›lm›flt›r. Dergilerin adlar› Journal Citation Reports (JCR)
2004’te “Bilgibilim ve Kütüphane Bilimi” (Information Science & Library
Science) alan› alt›nda bulunan bilgilerden yararlan›larak elde edilmifltir. JCR
2004’te ilgili alanda 54 dergi yer almaktad›r (ISI, 2004). Daha önceki y›llarda
da bu alanda dergiler olabilece¤i düflünülerek eski y›llara ait JCR’lere de
bak›lm›flt›r. Tüm bu tarama sürecinden sonra söz konusu alana iliflkin at›f
dizinlerine girmifl 66 derginin bulundu¤u saptanm›flt›r.
186
Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201 Umut Al, Mehdi Afzali
Yap›lan tarama sonucunda ‹ran ve Türkiye adresli bilgibilim dergilerinde
yay›mlanm›fl tüm yay›nlar saptanm›flt›r. Bu çal›flmada “yay›n” terimi makale,
kitap tan›t›m›, editoryal, k›sa not, mektup ve yaz›l›m inceleme türündeki
yaz›lar› kapsamaktad›r.
Yay›nlar›n niteli¤ine iliflkin kestirimlerde bulunabilmek amac›yla, ISI
taraf›ndan yay›mlanan JCR’de dergilere yönelik olarak haz›rlanan etki faktörü
verilerinden yararlan›lm›flt›r. Her bir derginin etki faktörü saptanm›fl, elde
edilen veriler dergilerde yay›n yap›lma s›kl›klar› ile karfl›laflt›r›larak dergilerin
etki faktörleri ile söz konusu dergilerde yay›n yap›lmas› aras›nda bir korelasyon olup olmad›¤› test edilmifltir. Dergilerin etki faktörlerini belirlerken
JCR’de yer ald›klar› en son y›la ait de¤er temel al›nm›flt›r.
Say›lar› az olmakla birlikte baz› dergilerin zaman içinde ad de¤ifltirdi¤i
görülmüfltür. De¤erlendirmenin sa¤l›kl› yap›labilmesi için öncelikle dergilerin
ad de¤ifltirip de¤ifltirmedi¤i saptanm›fl, ad de¤iflikli¤i olanlar›n eski ve yeni
adlar›n›n birlikte ele al›nabilmesi amac›yla veriler dergilerin en yeni adlar›
alt›nda toplanm›flt›r.
Çal›flmam›z›n iyi de¤erlendirilebilmesi için gözden kaç›r›lmamas›
gereken üç nokta bulunmaktad›r. Bunlardan ilki, araflt›rmam›zda iki ülkeden
herhangi birinin vatandafl› olunmas›na de¤il, araflt›rmac›n›n/araflt›rmac›lar›n
söz konusu ülke adresli yay›n yap›p yapmad›¤›na bak›lmaktad›r. ‹kinci önemli nokta, araflt›rmam›z ISI’nin yapm›fl oldu¤u s›n›fland›rmaya dayal› olarak
yap›land›r›lm›flt›r. Bu s›n›fland›rmada baz› dergilerin do¤rudan bilgibilime
yönelik oldu¤u, baz›lar›n›n ise dolayl› yoldan bir iliflki kurularak bu alan
alt›nda yer ald›¤› bilinmektedir. Üçüncü olarak ise, ‹ran ve Türkiye’deki bilgibilim alan›ndaki kiflilerin bilgibilim dergileri d›fl›nda kalan farkl› dergilerde de
yay›n yapt›klar›n›n unutulmamas› gerekti¤idir. Do¤al olarak bu tür yay›nlar
araflt›rma kapsam›nda ele al›nmam›flt›r.
Çal›flmam›z iki ülkeden birisinin (‹ran’›n) SSCI’de ilk kez yay›n›n›n yer
ald›¤› y›l (1967) ile 2006 y›l› aras›n› kapsamaktad›r. Yay›n y›l› 2006 olan ve
bilgibilim dergilerinde yer alan yay›nlar›n önemli bir k›sm›n›n taramay›
yapt›¤›m›z tarihte SSCI taraf›ndan dizinlenmedi¤i dikkate al›nmal›d›r.
Taramalar sonucunda elde edilen veriler, SPSS ve Excel yaz›l›mlar›ndan
yararlan›larak de¤erlendirilmifltir.
Bulgular ve Yorum
Araflt›rmam›z kapsam›nda incelenen toplam yay›n say›s› 140’d›r. Bu
yay›nlar›n 85’i Türkiye, 55’i ise ‹ran adreslidir. At›f dizinleri kapsam›ndaki bilgibilim dergilerinde, ‹ran adresli yay›nlar›n Türkiye adresli yay›nlardan daha
önce yer ald›¤› görülmektedir. Bilgibilim dergilerinde ‹ran’a ait ilk yay›n›n y›l›
1967, Türkiye’ye ait ilk yay›n›n y›l› ise 1974’tür. fiekil 1’de onar y›ll›k dönemler halinde iki ülkenin yay›n say›lar› verilmektedir.
187
‹ran ve Türkiye’nin Bilgibilim Literatürüne Katk›lar› Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201
fiekil 1: ‹ran ve Türkiye’nin Bilgibilim Dergilerindeki Yay›nlar›
fiekil 1 son zamanlarda bilgibilim dergilerindeki Türkiye adresli yay›n
say›s›n›n art›fl›n› göstermekle birlikte; ‹ran’›n dört dönemlik performans›nda
ilk döneme (1967–1976) ait yay›nlar›n ikinci (1977–1986) ve üçüncü dönem
(1987–1996) yap›lan yay›nlardan daha fazla oldu¤unu da ortaya koymaktad›r. Hiç flüphesiz ‹ran’›n yay›n say›s›nda, söz konusu dönemlerdeki azal›flta
iki olay›n çok önemli etkisi bulunmaktad›r. Bunlardan ilki ‹ran ‹slam Devrimi,
ikincisi ise ‹ran-Irak Savafl›’d›r. ‹slam Devrimi yabanc› hocalar›n kendi ülkelerine dönmelerine neden olmufl, ‹ran’da yaflanan siyasi çat›flmalar ve ülkedeki
iç savafl nedeniyle de Haziran 1980’den itibaren ülkedeki tüm üniversiteler
kapat›lm›flt›r. Özellikle iç savafl ve ö¤renci olaylar›n›n etkisinin devam etmesi
sonucu üniversitelerin tekrar aç›lmas› 1983 y›l›n› bulmufltur. Öte yandan, yine
ayn› y›llarda (Eylül 1980) ‹ran-Irak Savafl›’n›n bafllamas› ülkede önemli
yaralar açm›flt›r. Tüm bu olaylar yaklafl›k üç milyon insan›n göç etmesine ya
da sürgüne yollanmas›na neden olmufltur. Do¤al olarak bu kifliler aras›nda
çok say›da ö¤retim üyesi ve bilim adam› bulunmas›, ülkedeki bilimsel yay›n
faaliyetlerini de olumsuz yönde etkilemifltir. Üniversitelerin kapanmas›n›n
d›fl›nda, akademisyenlerin ülkeden ayr›lmas› ile de baz› kütüphanecilik
okullar› (Al-Zahra, Dr. Çemran ve fiiraz Üniversitelerindekiler gibi) kapat›lmak
zorunda kalm›flt›r (Mezinani, 2000, ss. 269–270; Mortezayi, 2000).
Tablo 1, 1967 y›l›ndan 2006 y›l›na kadar geçen sürede SSCI
kapsam›ndaki tüm bilgibilim dergilerinde yay›mlanan toplam yay›n ve makale
say›lar›n› vermektedir. Görüldü¤ü üzere çal›flmam›z kapsam›ndaki ilk dönem
olan 1967–1976 y›llar› aras›n› kapsayan dönem ile 1977–1986 y›llar› aras›n›
içeren dönem aras›nda yay›n say›s› neredeyse ikiye katlanm›fl, yay›mlanan
makale say›s›nda ise % 70 oran›nda art›fl görülmüfltür. Takip eden dönemlerde oransal olarak bu denli art›fl görülmemekle birlikte, 1997–2006 döne-
188
Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201 Umut Al, Mehdi Afzali
minde bilgibilim dergilerindeki yay›n say›s›n›n neredeyse 100.000 rakam›na
ulaflt›¤› ortaya ç›km›flt›r. Bu dönemde söz konusu yay›nlar›n yaklafl›k olarak
beflte biri makalelerden oluflmaktad›r.
Tablo 1: Bilgibilim Dergilerindeki Yay›n ve Makale Say›lar›
Dönem Yay›n say›s› Makale say›s›
1967–1976 13 540 6 061
1977–1986 26 654 10 360
1987–1996 59 239 15 747
1997–2006 96 212 19 348
Tablo 1 dönemler itibariyle bilgibilim dergilerindeki tüm yay›n ve makale
say›lar›n› verirken; Tablo 2, söz konusu dönemlerde bilgibilim dergilerindeki
‹ran ve Türkiye’ye ait yay›n ve makale say›lar›n› içermektedir. Her iki tablodaki ülkelere ait makale say›lar› ile dönemler itibariyle SSCI’deki bilgibilim
dergilerinde yay›mlanan makale say›lar›na bakt›¤›m›zda ‹ran ve Türkiye’nin
alana yapm›fl oldu¤u katk› oransal olarak görülmektedir. ‹ki tablodaki verilerin
kullan›m›yla ‹ran ve Türkiye’nin makale baz›nda dünya bilgibilim literatürüne
nicel olarak yapt›klar› katk› fiekil 2’de sunulmaktad›r. Buna göre makale
baz›nda ‹ran’›n bilgibilim dergilerine yapm›fl oldu¤u katk› 1967–1976 y›llar›n›
kapsayan dönemde % 0,25; 1977–1986 aras›ndaki dönemde % 0,08;
1987–1996 aras›nda % 0,04 iken, 1997–2006 aras› % 0,11’dir. Türkiye’nin
katk›s›na iliflkin oranlar ise 1967–1976 ve 1977–1986 için % 0,03;
1987–1996 için % 0,12’dir. Son dönem olarak ele ald›¤›m›z 1997–2006
aras›nda Türkiye adresli olarak yay›mlanm›fl 53 makale ile Türkiye’nin
katk›s›n›n on binde yirmi yedi (% 0,27) düzeyine geldi¤i görülmektedir.
Tablo 2: Bilgibilim Dergilerindeki ‹ran ve Türkiye’ye ait Yay›n ve Makale Say›lar›
‹ran Türkiye
Dönem Yay›n say›s› Makale say›s› Yay›n say›s› Makale say›s›
1967–1976 17 15 2 2
1977–1986 9 8 4 3
1987–1996 7 6 23 19
1997–2006 22 21 56 53
Toplam 55 50 85 77
189
‹ran ve Türkiye’nin Bilgibilim Literatürüne Katk›lar› Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201
fiekil 2. ‹ran ve Türkiye’nin Makale Baz›nda Dünya Bilgibilim
Literatürüne Katk›lar›
Yay›nlar bibliyometrik aç›dan incelendi¤inde, yay›nlar›n dilinin ayn›
oldu¤u görülmektedir. Hem Türkiye hem de ‹ran adresli yay›nlar›n tamam›n›n
dili ‹ngilizcedir. Bu durum bilgibilim alan›nda at›f dizinlerine giren ve dili
‹ngilizce olmayan çok az say›da derginin bulunmas›ndan kaynaklanmaktad›r.
Öte yandan her iki ülkenin de at›f dizinleri kapsam›nda herhangi bir bilgibilim
dergisi bulunmamaktad›r.5 Bununla birlikte at›f dizinleri kapsam›nda ‹ran
adresli befl, Türkiye adresli yedi adet dergi bulunmaktad›r. At›f dizinlerinde
yer alan ‹ran adresli befl dergi; Iranian Journal of Chemistry & Chemical
Engineering, Iranian Journal of Science & Technology, Iranian Journal of
Science & Technology Transaction A-Science, Iranian Journal of Science &
Technology Transaction B-Engineering ve Iranian Polymer Journal adl›
dergilerdir. Journal of Sports Science & Medicine, Turkish Journal of
Chemistry, Turkish Journal of Earth Sciences, Turkish Journal of Pediatrics,
Turkish Journal of Veterinary & Animal Sciences, Türk Psikoloji Dergisi ile
Türk Psikiyatri Dergisi Türkiye’de yay›mlanan ve at›f dizinlerine giren
dergilerdir.
‹ran ve Türkiye ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda birçok ülkenin yay›n ve makale
say›lar›n›n oldukça fazla oldu¤u görülmektedir. At›f dizinleri kapsam›nda
Amerika Birleflik Devletleri’nin hemen hemen tüm alanlardaki lider konumunu
bilgibilim dergilerine yönelik olarak da görmek mümkündür. Bilgibilim
alan›nda önemli düzeyde üretim yapan di¤er ülkeler aras›nda ‹ngiltere,
190
Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201 Umut Al, Mehdi Afzali
5 Türkiye’de 50 y›l› aflk›n bir süredir yay›mlanmakta olan Türk Kütüphanecili¤i’nin SSCI kapsam›na al›nmas› yolunda birtak›m giriflimlerin bafllat›ld›¤› bilinmektedir (Küçük, 2004, s. 362).
Kanada, Almanya, Avustralya ve Hollanda yer almaktad›r. Bu ülkeler
aras›nda 1997–2006 y›llar› aras›nda en az makaleye sahip Hollanda bile
Türkiye’den yaklafl›k befl kat, ‹ran’dan yaklafl›k yedi kat daha fazla makale
yay›mlam›flt›r. Tablo 3’de yer alan tüm ülkeler ‹ran ve Türkiye’den daha fazla
say›da yay›n ve makale üretmifllerdir. Bununla birlikte tabloda yer almay›p
‹ran ve Türkiye’den daha fazla yay›n yapm›fl Avusturya, Macaristan,
Yunanistan, Rusya, Slovenya, Nijerya gibi ülkelerin de bulundu¤u unutulmamal›d›r.
Tablo 3: Bilgibilim Dergilerinde 100 ve 100’den Daha Fazla Yay›na Sahip Ülkeler
(1997–2006)
Ülke Yay›n say›s› Makale say›s›
Amerika Birleflik Devletleri 61853 9927
‹ngiltere 2710 1385
Kanada 2134 725
Almanya 981 651
Avustralya 524 402
Hollanda 461 364
‹skoçya 386 225
Fransa 381 308
Yeni Zelanda 322 121
Çin 311 287
‹spanya 266 231
Belçika 250 201
Güney Afrika 248 95
Hindistan 237 187
‹talya 224 163
‹srail 213 149
Tayvan 204 196
Danimarka 198 142
Güney Kore 189 175
Singapur 189 158
‹sveç 187 103
Japonya 182 149
Finlandiya 182 165
‹sviçre 124 94
Brezilya 120 69
Galler 106 59
Norveç 100 85
Kaynak: Social Sciences Citation Index (ISI, 2006).
191
‹ran ve Türkiye’nin Bilgibilim Literatürüne Katk›lar› Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201
Yay›nlar›n türlerine göre da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda; önemli bir k›sm›n
makale oldu¤u görülmektedir. Tablo 4’teki di¤er olarak s›n›flanan yay›n türleri
editoryal, yaz›l›m inceleme ve de¤erlendirmedir. Türkiye adresli olarak
SSCI’de yer alan yay›nlar aras›nda ‹ran’a ait yay›nlardan farkl› olarak üç adet
yay›n›n not ad› alt›nda s›n›fland›r›ld›¤› ve yay›mlanan makale oranlar›n›n birbirine oldukça yak›n oldu¤u saptanm›flt›r. Bilgibilim dergilerindeki ilk ‹ran
adresli makalenin SSCI’de yer ald›¤› y›l›n 1967 oldu¤u düflünüldü¤ünde, 40
y›ll›k bir dönemde 50 makalenin son derece az oldu¤u düflünülmektedir.
‹ran’dan yedi y›l sonra at›f dizini kapsam›ndaki bilgibilim dergilerinde ilk
makalesi ç›kan Türkiye ise, 77 makale ile y›lda ortalama iki makale
yay›mlam›flt›r. ‹ki ülkenin son 10 y›ll›k performanslar›na bakt›¤›m›zda geçmifl
dönemlere oranla daha üretken olduklar› anlafl›lmaktad›r. Bu dönem itibariyle
at›f dizini kapsam›nda yer alan bilgibilim dergilerinde ortalama olarak her y›l
Türkiye adresli befl, ‹ran adresli iki makale yay›mlanm›flt›r. Bu say›lar›n
art›fl›ndaki önemli nedenler aras›nda akademik yükselmelerde at›f dizinlerinde makale sahibi olunmas› gereklili¤i ve ülkelerdeki baz› kurumlar
taraf›ndan verilen teflviklerdir. ‹ran’da Bilim, Araflt›rma ve Teknoloji Bakanl›¤›,
Türkiye’de Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araflt›rma Kurumu ile Türkiye
Bilimler Akademisi at›f dizinlerinde yay›n yap›lmas›n› teflvik etmektedir
(Atamer, Dorsan, Önder ve Torun, 2002, s. 10; Osareh ve Wilson, 2002, s. 88).
Tablo 4: Yay›nlar›n Türlerine Göre Da¤›l›m›
‹ran Türkiye
Yay›n türü N % N %
Makale 50 90,9 77 90,6
Not - - 3 3,5
Mektup 2 3,6 1 1,2
Kitap tan›t›m› 1 1,8 2 2,4
Di¤er 2 3,6 2 2,4
Toplam 55 99,9 85 100,1
Not: Yuvarlama nedeniyle toplam yüzdeleri % 100’e eflit de¤ildir.
Yay›n Yap›lan Dergiler
Araflt›rmam›z kapsam›nda 66 bilgibilim dergisinde ‹ran ve Türkiye’ye ait
yay›n olup olmad›¤›na bak›lm›fl, ‹ran ve Türkiye adresli yay›nlar›n 38 farkl›
dergide yay›mland›¤› saptanm›flt›r. Bu dergilerin 10 tanesinde (Aslib
Proceedings, IFLA Journal, Information Processing & Management,
192
Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201 Umut Al, Mehdi Afzali
Information Research, International Information & Library Review, Journal of
Academic Librarianship, Libri, Online Information Review, Scientometrics ve
Unesco Journal of Information Science Librarianship & Archives
Administration) hem ‹ran, hem de Türkiye adresli yay›nlar yer almaktad›r.
Bilgibilim dergilerinde ‹ran adresli yay›nlar 21 farkl› dergide
yay›mlanm›flt›r. En çok yay›n›n yap›ld›¤› dergi International Information &
Library Review’dir. Bu dergiyi Libri, Scientometrics ve Unesco Journal of
Information Science Librarianship & Archives Administration izlemektedir.
Yay›nlar›n yaklafl›k yar›s› (55 yay›n›n 27’si) bu dört dergide ç›km›flt›r. Tablo
5’de di¤er bafll›¤› alt›nda verilen ve sadece birer yay›n yap›lan bilgibilim
dergileri Aslib Proceedings, College & Research Libraries, Information
Research, Information Systems Journal, Journal of Academic Librarianship,
Journal of the Medical Library Association, Online, Restaurator ve RQ’dur.
Tablo 5: ‹ran Adresli Yay›n Yap›lan Bilgibilim Dergileri
Dergi ad› N %
International Information & Library Review 13 23,6
Libri 6 10,9
Scientometrics 4 7,3
Unesco Journal of Information Science Librarianship
& Archives Administration 4 7,3
Electronic Library 3 5,5
Library Journal 3 5,5
Online Information Review 3 5,5
IFLA Journal 2 3,6
Information Processing & Management 2 3,6
Journal of Government Information 2 3,6
Library Quarterly 2 3,6
Special Libraries 2 3,6
Di¤er 9 16,4
Toplam 55 100,0
Tablo 6’da Türkiye adresli yay›nlar›n hangi bilgibilim dergilerinde
yay›mland›klar› verilmektedir. Buna göre en fazla yay›n›n Scientometrics adl›
dergide yap›ld›¤›, bunu Information Processing & Management’in izledi¤i
görülmektedir. International Information & Library Review, Journal of
Information Science, Libri ve Journal of the American Society for Information
193
‹ran ve Türkiye’nin Bilgibilim Literatürüne Katk›lar› Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201
Science & Technology beflten daha fazla yay›n›n yap›ld›¤› dergiler olarak
dikkati çekmektedir. Bu dergiler yay›n yap›lan tüm dergilerin % 62’sini oluflturmaktad›r. Türk araflt›rmac›lar taraf›ndan sadece birer kez yay›n yap›lan 11
bilgibilim dergisi oldu¤u saptanm›flt›r. Söz konusu dergiler Aslib Proceedings,
Government Information Quarterly, Information Society, Interlending &
Document Supply, International Forum on Information & Documentation,
International Journal of Information Management, Journal of Information
Technology, Journal of the American Medical Informatics Association, Library
Collections Acquisitions & Technical Services, Program-Automated Library &
Information Systems ve Social Science Information’d›r.
Tablo 6: Türkiye Adresli Yay›n Yap›lan Bilgibilim Dergileri
Dergi ad› N %
Scientometrics 13 15,3
Information Processing & Management 12 14,1
International Information & Library Review 8 9,4
Journal of Information Science 7 8,2
Libri 7 8,2
Journal of the American Society for Information
Science & Technology 6 7,1
Online Information Review 3 3,5
IFLA Journal 2 2,4
Information & Management 2 2,4
Information Research 2 2,4
Journal of Academic Librarianship 2 2,4
Journal of Documentation 2 2,4
Journal of Librarianship & Information Science 2 2,4
Proceedings of the ASIST Annual Meeting 2 2,4
Telecommunications Policy 2 2,4
Unesco Journal of Information Science Librarianship
& Archives Administration 2 2,4
Di¤er 11 12,9
Toplam 85 100,3
Not: Yuvarlama nedeniyle toplam yüzdesi % 100’den fazlad›r.
194
Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201 Umut Al, Mehdi Afzali
‹ranl› araflt›rmac›lar›n yay›n yapt›klar› dergiler ile Türk araflt›rmac›lar›n
yay›n yapt›klar› dergilerin s›ralamalar› aras›nda orta düzeyde ve istatistiksel
aç›dan anlaml› bir korelasyon oldu¤u gözlenmifltir (Spearman’s rho =.64,
p<.05). Öte yandan hem ‹ranl› hem de Türk araflt›rmac›lar›n baz› dergilerde
hiçbir flekilde yay›nlar›n›n olmad›¤› saptanm›flt›r. Bunlar aras›nda Information
Technology & Libraries, Journal of Education for Library & Information
Science, Library Hi Tech, Library & Information Science Research, Library
Resources & Technical Services, Library Trends, Portal-Libraries and the
Academy ve Wilson Library Bulletin gibi dergiler bulunmaktad›r.
Çal›flmam›zda, bir derginin ISI taraf›ndan saptanan etki faktörünün yüksek olmas› ile ‹ranl› ve Türk araflt›rmac›lar taraf›ndan bilgibilim dergilerinde
daha fazla say›da yay›n yap›l›p yap›lmad›¤› da araflt›r›lm›flt›r. Buna göre etki
faktörü de¤erleri ile hem ‹ranl›, hem de Türk araflt›rmac›lar›n dergilerdeki
yay›n say›lar› aras›nda istatistiksel yönden anlaml› bir korelasyon gözlenmemifltir (s›ras›yla Pearson’s r = -.192 p =.45 ve Pearson’s r = .196 p =.36). Bu
durum dergilerin etki faktörlerinin yüksek olmas›ndan dolay› o dergide daha
fazla yay›n yap›lmas›n›n söz konusu olmad›¤›n› ortaya koymaktad›r. Ayr›ca
etki faktörü en yüksek befl bilgibilim dergisinde yap›lan yay›nlara da
bak›lm›flt›r. Buna göre, söz konusu dergilerde ‹ran adresli herhangi bir yay›na
rastlanmazken, Türkiye adresli yedi yay›n (alt›s› Journal of the American
Society for Information Science & Technology’de, biri Journal of the American
Medical Informatics Association adl› dergilerde olmak üzere) bulunmaktad›r.
Etki faktörü ile ilgili bulgular, ‹ran ve Türkiye adresli olarak bilgibilim dergilerinde yap›lan yay›nlarda etki faktörünün söz konusu dergilerde yay›n
yaparken dikkat edilen bir unsur olmad›¤›n› göstermektedir.
At›flar
Bilgibilim dergilerindeki ‹ran adresli yay›nlar›n alm›fl oldu¤u ortalama at›f
say›s› 3’tür. Yay›nlar›n yar›s›ndan fazlas›n›n at›f almad›¤› bilindi¤ine göre, bu
rakam›n ortaya ç›kmas›nda birkaç yay›n›n etkili oldu¤u söylenebilir. Tek tek
yay›nlar›n alm›fl oldu¤u at›f say›lar›na bak›ld›¤›nda; bir yay›na 70, bir di¤erine
ise 39 kez at›f yap›ld›¤› görülmektedir. Türkiye adresli yay›nlarda ‹ran adresli yay›nlara oranla at›f almayan yay›nlar›n daha az oldu¤u görülürken yay›n
bafl›na düflen at›f say›s› 2’dir. En çok at›f alan Türkiye adresli yay›n›n toplam
14 at›fa sahip oldu¤u saptanm›flt›r. ‹ran adresli 55 yay›na 173 kez at›f
yap›l›rken Türkiye adresli 85 yay›na 163 kez at›f yap›ld›¤› görülmektedir.
195
‹ran ve Türkiye’nin Bilgibilim Literatürüne Katk›lar› Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201
Tablo 7: Yay›n ve Makalelerin Alm›fl Olduklar› At›f Say›s›na Göre Da¤›l›m›
‹ran Türkiye
At›f
Yay›n Makale Yay›n Makale
say›s›
N % N % N % N %
0 28 50,9 24 48,0 40 47,1 35 45,5
1 11 20,0 11 22,0 17 20,0 15 19,5
2 4 7,3 4 8,0 4 4,7 4 5,2
3 7 12,7 7 14,0 5 5,9 5 6,5
4 - - - - 7 8,2 7 9,1
5 1 1,8 1 2,0 3 3,5 3 3,9
>5 4 7,3 3 6,0 9 10,6 8 10,3
Toplam 55 100,0 50 100,0 85 100,0 77 100,0
Yazarlar
SSCI’de yer alan bilgibilim dergilerinde yay›mlanm›fl ‹ran adresli yay›nlar 46
farkl› araflt›rmac›n›n katk›s› ile haz›rlanm›flt›r. Yazarlar›n % 43’ü bilgibilim
dergilerinde sadece bir kez görünmektedir. Befl ya da daha fazla yay›n ile
katk›da bulunan yazarlar SJ Haider, KS Umapathy, D Alimohammadi, JF
Harvey ve F Osareh’dir. Bu kiflilerin tamam› bilgibilim alan›nda görev yapan
araflt›rmac›lard›r. Bilgibilim dergilerinde ‹ran adresli yay›n yapan
araflt›rmac›lar› üç grupta toplamak olanakl›d›r. Bu gruplar, ‹ran’a gelen
yabanc› araflt›rmac›lar, yurt d›fl›nda e¤itim görüp ‹ran’a gelmifl ‹ranl›
araflt›rmac›lar ve lisansüstü e¤itimlerini ‹ran’da yapan ya da yapmakta olan
araflt›rmac›lar fleklinde s›ralanabilir. Bu gruplara yukar›da sözü edilen verimli yazarlar aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, söz konusu befl yazar›n bu üç gruba
da¤›l›m› flu flekildedir:
Umapathy ve Harvey gibi verimli yazarlar ‹ran kökenli de¤ildirler ve yurt
d›fl›ndan gelip ‹ran’daki üniversitelerde görev yapm›fllard›r. Haider ve Osareh
yurt d›fl›nda e¤itim görüp ‹ran’da çal›flan akademisyenlerdendir.
Alimohammadi ise ‹ran s›n›rlar› içinde doktora yapan grubun en verimli yazar›
olarak göze çarpmaktad›r.
Türkiye adresli 85 yay›n 88 araflt›rmac› taraf›ndan meydana getirilmifltir.
Bu yay›nlarda literatürde bir kez görünme oran› % 73’tür. Sekiz
araflt›rmac›n›n üç ya da daha fazla say›da yay›na katk› yapt›¤› görülmektedir.
Türkiye adresli yay›nlara yazarlar›n ba¤l› oldu¤u bölümler ba¤lam›nda
bak›ld›¤›nda, bilgibilim alan› d›fl›nda görev yapmakta olan baz›
araflt›rmac›lar›n, bu alanda oldukça aktif olduklar› görülmektedir. Örnek ver-
196
Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201 Umut Al, Mehdi Afzali
mek gerekirse; Hüseyin Cenk Özmutlu alandaki en verimli kifli (10 yay›n ile)
olarak görünmektedir ve kendisi endüstri mühendisidir. Yine endüstri mühendisi olan Seda Özmutlu ile ‹statistik Bölümü ö¤retim üyesi Ali Uzun bilgibilim
alan› d›fl›nda görev yapan ve bilgibilim dergilerinde en fazla yay›na sahip
araflt›rmac›lard›r. Bilgibilim alan›ndaki en verimli araflt›rmac›, halen
Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü’nde ö¤retim üyesi
olarak görev yapan Yaflar Tonta’d›r.6
Çal›flmam›zda at›f dizinleri kapsam›ndaki bilgibilim dergilerinde yap›lan
yay›nlar›n ne kadar›n›n bilgibilim kökenli araflt›rmac›lar taraf›ndan gerçeklefltirildi¤ine de bak›lmaktad›r. Bu ba¤lamda, iki ülke aras›nda dikkat çekici bir
farkl›l›k bulunmaktad›r. ‹ran adresli yay›nlar›n % 80’inin yazarlar› do¤rudan
bilgibilim alan›nda çal›flan kifliler iken, Türkiye için bu oran % 34’te kalmaktad›r. Bu durumun ortaya ç›kmas›nda, Türkiye’de farkl› alanlarda faaliyet
gösteren akademisyenlerin bilgibilim dergilerinde yay›n yapmaya ilgi duymalar›n›n yan› s›ra, bilgibilim alan›ndaki araflt›rmac›lar›n da at›f dizinleri kapsam›nda yer alan bilgibilim dergilerinde pek fazla yay›n yapma çabas› içinde
olmamalar› önemli rol oynamaktad›r.
Türkiye adresli yay›nlar›n ‹ran adresli yay›nlara oranla daha s›k bir
flekilde birden çok yazar›n katk›s› ile olufltu¤u görülmektedir. Tek yazarl›
yay›nlar›n oran› Türkiye adresli yay›nlarda yaklafl›k olarak yar› yar›ya iken;
‹ran adresli yay›nlarda % 70’e yak›nd›r. Ayn› zamanda Türkiye adresli
yay›nlar için ortalama yazar say›s› (1,8) ‹ran adresli yay›nlara (1,4) oranla
daha yüksektir.
Tablo 8: Yay›nlar›n Yazar Say›s›na Göre Da¤›l›m›
‹ran Türkiye
Yazar say›s› N % N %
1 38 69,1 43 50,6
2 13 23,6 24 28,2
3 3 5,5 13 15,3
4 1 1,8 2 2,4
5 - - 3 3,5
Toplam 55 100,0 85 100,0
197
‹ran ve Türkiye’nin Bilgibilim Literatürüne Katk›lar› Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201
6 Tonta’n›n at›f dizinleri kapsam›nda toplam 11 yay›n› bulunmaktad›r. Araflt›rmac› Türkiye
d›fl›nda bulundu¤u sürelerde de bilgibilim dergilerinde makale yay›mlam›flt›r. Fakat
çal›flmam›z kapsam›nda sadece Türkiye adresli yay›nlar incelendi¤i için 7 yay›n›
de¤erlendirilmifltir. Benzer durumda olan ‹ranl› araflt›rmac›lar (Osareh gibi) da vard›r.
Sonuç
Dünya bilgibilim literatürüne yap›lan katk›n›n önemli ölçüde Bat› kaynakl›
oldu¤u bilinmektedir. Bununla birlikte ‹ran ve Türkiye gibi elinde ciddi bir
potansiyel olan ülkelerin söz konusu alana olan katk›lar›n›n son derece az
olmas› oldukça düflündürücüdür. Çal›flmam›zda iki ülkenin en üretken oldu¤u
dönem olan 1997–2006 aras›n› kapsayan dönemde bile yay›nlar baz›nda on
binde sekiz (% 0,08), makale baz›nda on binde otuz sekizlik (% 0,38) katk›
yapt›klar› görülmektedir. Çok daha küçük ülkelerin tek bafl›na yapt›¤›
katk›n›n, çal›flmam›za konu olan iki ülkenin yay›n ve makale say›s›
toplam›ndan bile fazla olmas› endifle vericidir.
‹ran’›n bilgibilim alan›nda yurt d›fl›ndaki okullarda giderek artan say›da
ö¤rencisi yetiflmektedir. Bu ö¤rencilerin ülkelerine dönmeleri sonucunda
gerçeklefltirecekleri çal›flmalar ile ‹ran’›n bilimsel yay›n say›s›n›n artmas›na
katk› sa¤layacaklar› aç›kt›r. Zaten daha önceki baz› örneklerde bu durumun
oldukça gerçekçi oldu¤unu düflündürmektedir. Bu duruma Türkiye aç›s›ndan
bak›ld›¤›nda, bilgibilim alan›nda yurt d›fl›na giden araflt›rmac› say›s›n›n çok
fazla olmad›¤› bilinmektedir.
‹ki ülkede yay›n say›lar›n›n artmas›n› teflvik edici birtak›m uygulamalar
gerçeklefltirilebilir. Örne¤in, dernekler (Üniversite ve Araflt›rma Kütüphanecileri Derne¤i, ‹ran Kütüphaneciler Derne¤i vb.) taraf›ndan bilgibilim dergilerinde yap›lacak yay›nlar belli oranda desteklenebilir. Yay›nlara yönelik
olarak nicelik probleminin çözümlenmesinden sonra ele al›nacak konu,
yay›nlar›n niteli¤i olmal›d›r. Bu ba¤lamda alandaki önemli kiflilerle ortak
araflt›rmalar yapmak için çal›fl›lmal›, projeler gerçeklefltirilmeli ve proje
ç›kt›lar› yay›n olarak kaliteli bilgibilim dergilerinde yay›mlanmal›d›r.
At›f dizinleri kapsam›nda yay›n yapan kiflilerin ço¤unlukla akademisyen
olduklar› görülmüfltür. Alanla ilgili olarak uygulamada çal›flanlar›n yapt›¤›
katk› neredeyse yok denecek kadar azd›r. Oysaki uygulamadaki kiflilerin
deneyimlerini aktard›klar› çal›flmalar da birçok konuda yap›lan teorik
çal›flmalar kadar de¤erlidir. Bu nedenle çal›flmalar›n sadece akademik camia
taraf›ndan üretilmesi beklenmemelidir.
At›f dizinlerinde yay›n sahibi olmak kadar, dergilerin bu dizinlere girmesi
de önemlidir. Halen bilgibilim alan›nda, ne ‹ran’›n ne de Türkiye’nin herhangi
bir dergisi at›f dizinleri kapsam›nda yer almamaktad›r. Dergilerde yay›mlanan
makalelerin daha genifl kitlelerce eriflilmesini sa¤lamak amac›yla, ‹ran ve
Türkiye’deki bilgibilim dergilerinin at›f dizinlerine girmesi yolunda çal›flmalar
yap›lmal›d›r.
198
Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201 Umut Al, Mehdi Afzali
Kaynakça
Al, U., fiahiner, M. ve Tonta, Y. (2006) Arts and humanities literature:
Bibliometric characteristics of contributions by Turkish authors. Journal
of the American Society for Information Science & Technology, 57 (8),
1011-1022.
Atamer, H., Dorsan, K., Önder, L. ve Torun, K. (2002). 70 bin araflt›rmaya 5
trilyon teflvik. Cumhuriyet Bilim Teknik, 823, 10–11.
Côté, G. ve Archambault, E. (2005). Scientific collaboration between Canada
and developing countries, 1992-2003. Office of the National Science
Advisor Privy Council Office Government of Canada için haz›rlanm›fl
rapor. 10 Nisan 2006 tarihinde http://www.sciencemetrix.com/pdf/SM_2005_002_CNS_Collaboration_CanadaDeveloping_Countries.pdf adresinden eriflildi.
Ebrami, H. (1975). Libraries in Iran. Encyclopedia of Library & Information
science. Eds. A. Kent , H. Lancaster ve J.E. Dailey, New York: Marcel
Dekker. 13, 15-53.
Ensafi, S. ve Gharibi, H. (2002). Iran knowledge in international level: 1999.
Tahran: IRANDOC.
Ensar›, N. (1975). Karnameye se saleye amuzefl ketabdar› der doreha› kotah
modet” [Üç y›ll›k k›sa dönem kütüphanecilik e¤itimi raporu] Nameye
Encumene Ketabdaran Iran. 8(4), 526-542.
Ersoy, O. (1969). Ankara Üniversitesi DTCF Kütüphanecilik Bölümünü’nün
onbefl y›l›. Türk Kütüphaneciler Derne¤i Bülteni, 18 (4), 228-231.
Garfield, E. (1983). Third world research. Part 1. Where it is published, and
how often it is cited. Essays of Information Scientists, 6, 253–263. 31
Mart 2006 tarihinde http://www.garfield.library.upenn.edu/
essays/v6p253y1983.pdf adresinden eriflildi.
Garfield, E. (1994). The ISI impact factor. Current Contents, 25, 3-7. 11 Ekim
2006 tarihinde http://scientific.thomson.com/free/essays/journalcitationreports/impactfactor/ adresinden eriflildi.
Gülgöz, S., Ö. A. Yedekçio¤lu ve E. Yurtsever. (2002). Turkey’s output in
social science publications: 1970–1999. Scientometrics, 55 (1),
103–121.
Harvey, J. (1989). Iranian information education. Journal of Education for
Library and Information Science. 29 (3), 177-96.
199
‹ran ve Türkiye’nin Bilgibilim Literatürüne Katk›lar› Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201
Herrero-Solana, V. ve Ríos-Gómez, C. (2006). Producción latinoamericana
en biblioteconomía y documentación en el Social Science Citation Index
(SSCI) 1966-2003. Information Research, 11 (2), paper 247. 28 Mart
2006 tarihinde http://informationr.net/ir/11-2/paper247.html adresinden
eriflildi.
ISI. (2006). Social Sciences Citation Index. 31 Mart 2006 tarihinde
http:// portal.isiknowledge.com adresinden eriflildi.
ISI. (2004). Journal Citation Reports. 31 Mart 2006 tarihinde
http://jcrweb.com adresinden eriflildi.
Küçük, M. E. (2004). De¤erli bilgi çal›flanlar›. (Editoryal). Türk
Kütüphanecili¤i, 18 (4), 361–362.
Kum, ‹. ve Erdo¤an, P. L. (1980). Turkish library developments. Unesco
Journal of Information Science, Librarianship and Archives
Administration, 2 (4), 252-256.
LISDIRAN. (2006). Library and Information Science Directory of Iran. 21 Mart
2006 tarihinde http://www.nouruzi.itgo.com/LISDIRAN/directory.html
adresinden eriflildi.
Line, M. B. (1970). The ‘half-life’ of periodical literature: Apparent and real
obsolescence. Journal of Documentation, 26, 46-54
Mehrdad, M., Heydari, A., Sarbolouki, M. N. ve Etemad, S. (2004). Basic
science in the Islamic Republic of Iran. Scientometrics, 61 (1), 79-88.
Mezinani, A. (2000). Ketab ve ketabdari [Kitap ve Kütüphanecilik]. Tahran:
Semt.
Moin, M., Mahmoudi, M. ve Rezaei, N. (2005). Scientific output of Iran at the
threshold of the 21st century. Scientometrics, 62 (2), 239-248.
Mortezayi, L. (2000). Berresiyi vezeyet tehsilat tekmili olum ketabdar› der
keflverhay› Engelestan, Amrika, Hend ve Iran. [‹ngiltere, Amerika
Birleflik Devletleri, Hindistan ve ‹ran’da lisansüstü kütüphanecilik e¤itiminin incelenmesi]. Faslnameye Olum Etelaeresan›, 15 (3). 21 Mart
2006 tarihinde http://www.irandoc.ac.ir/Journals/jr15.htm adresinden
eriflildi.
Osareh, F. ve Wilson, C. S. (1997). Third World Countries (TWC) research
publications by disciplines: A country-by-country citation analysis.
Scientometrics, 39 (3), 253-266.
Osareh, F. ve Wilson, C. S. (2000). A comparison of Iranian scientific
publications in the Science Citation Index: 1985-1989 and 1990-1994.
Scientometrics, 48 (3), 427-442.
200
Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201 Umut Al, Mehdi Afzali
Osareh, F. ve Wilson, C. S. (2002). Collaboration in Iranian scientific
publications. Libri, 52, 88-98.
Ötüken, A. (1979). Kütüphanecili¤imiz için…: Milli Kütüphane nas›l kuruldu
ve Türkiye’de kütüphanecilik ö¤retiminin tarihçesi. Ankara: TKD.
Schloegl, C. ve Stock, W. G. (2004). Impact and relevance of LIS journals: A
scientometric analysis of international and German-language LIS
journals-citation analysis versus reader survey. Journal of the American
Society for Information Science & Technology, 55 (13), 1155-1168.
Soltani, P. ve Rastin, F. (2001). Daneflnameye Kitabdar›: Ferheg-i ‹ngilisi be
Farsi [‹ngilizce - Farsça Kütüphanecilik Ansiklopedik Sözlü¤ü]. Tahran:
Farhang Moaser.
Tonta, Y. ve M. ‹lhan. (1997). Sosyal bilimlerde Türkiye’nin dünyadaki yeri.
Türk Psikoloji Dergisi, 12 (40), 67–74.
Uzun, A. (1996). A bibliometric analysis of physics publications from Middle
Eastern countries. Scientometrics, 36 (2), 259-269.
Uzun, A. (1998). A scientometric profile of social sciences research in Turkey.
International Information & Library Review, 30 (3), 169–184.
Uzun, A. (2002). Library and information science research in developing
countries and Eastern European countries: A brief bibliometric perspective. International Information & Library Review, 34 (1), 21–33.
Wilson, C. S. ve Osareh, F. (2003). Science and research in Iran: A scientometric study. Interdisciplinary Science Reviews, 28 (1), 26–37.
Yurtsever, E., S. Gülgöz, Ö. A. Yedekçio¤lu ve M. Tonta. (2001). Sosyal
Bilimler At›f Dizini’nde (SSCI) Türkiye: 1970–1999. Ankara: TÜBA.
Yurtsever, E., S. Gülgöz, Ö. A. Yedekçio¤lu ve M. Tonta. (2002). Sa¤l›k
bilimleri, mühendislik ve temel bilimlerde Türkiye’nin uluslararas› at›f
dizinindeki yeri: 1973–1999. Ankara: TÜBA.
201
‹ran ve Türkiye’nin Bilgibilim Literatürüne Katk›lar› Bilgi Dünyas› 2006, 7(2):181-201

Konular