Bu yazımızda hep birlikte dünyanın çok çeşitli coğrafyalarında şöyle bir dünya turuna çıkıyoruz. İnsanların içinde yaşadıkları ortamlarda kendilerine özgü fiziki şartlarla harmanladıkları manevi dünyaları öyle egzotik ve çekici ki mitleri yaratan o toplumları ve insanları anlamanın en iyi yolu hikayelerini dinlemek… Bakalım neler anlatıyorlar…

Tanrıların Katibi, Vicdan ve Sezginin Kelamı: Thoth (Hermes Trismegistus)
Eski Mısır’da Thoth, insanda vicdan ve sezgi yoluyla beliren kelamın ta kendisi ve Osiris’in habercisidir. Ölülerin yargılanmasını kaydeden, günahlarını hakikat karşısında tartan yargıçtır. Thoth, bilgi, öğrenme, ve kayıt tutmayla ilgili tüm işlerden sorumlu olduğu için tüm dillerin mucidi sayılır. Çoğu kez Güneş tanrısı Ra’nın oğlu, Ay ve zamanın tanrısı olarak tanımlanır. Hermopolis tanrı soyağacının bazı versiyonlarında ezeli tümsekten çıkan ilk tanrı olarak betimlenir. Horus ve Seth’in taht üzerindeki mücadelelerini anlatan efsanede; Osiris ve oğlu Horus’un dünyevi krallık haklarının savunucusu olan Thoth, iki tanrı ve destekçileri arasındaki tartışmayı, diğer tanrılar bir çözüme ulaştırsın diye yazıyla kayda geçirdiğinden Tanrıların Katibi olur. Diğer bir görevi ölüyü Ölüler Diyarı’ndan geçirerek Osiris’e getirmektir. Ölünün her tür günah bakımından masumiyet derecesini bildirir, ölü erdemliyse Ölüler Diyarı’na girer; değilse ruhu Amentet’te arınma işlemi geçirir ve reenkarnasyona hazırlanır. Tanrılık sıfatının yanında Mısır’da yaşamış bir inisiye ya da bir peygamber olarak Antik Yunan dünyasında Hermes-Thoth ya da Hermes Trismegistus adıyla bilinir. Ki büyü, simya, astronomi, tıp ve bilgeliğin kurucusu olduğu için ve diğer rahiplerden ayırmak amacıyla “üç kere büyük” anlamındaki “Trismegistus” sıfatı verilmiş. James Churchward’a göre O; Mu ve Atlantis dönemindeki tek tanrılı dini MÖ 16 binlerde Mısır’a getirmiş Atlantisli bir bilge. Murry Hope gibi bazı araştırmacılar yitik kıtalardaki bu dinin Sirius uyruklu bir öğreti olduğunu ileri sürerler. Hermes-Thoth’dan Tevrat’ta Enok (Hanok) Peygamber ve Kur’an’da İdris Peygamber adıyla söz edilir.

Evrensel Düzenin, Bir Tüy Kadar Hafif Tanrıçası: Ma’at
Eski Mısır’da doğruluk, adalet anlayışının timsali ve her şeyin üzerinde yer alan bir ilke olarak tanrıça kişiliğine bürünmüş “kozmik düzen” olarak kabul edilir. İnsanlar onu Güneş ve Ay’ın düzenli döngüleri, Nil’in yıllık taşkınları, istikrarlı yönetim ve toplumsal uyum aracılığıyla kavrardı. Güneş Tanrısı Ra’nın kızı ve Tanrıların Katibi Thoth’un eşiydi. “İki Hakikat” olarak bilinen bu tanrıçanın en başlıca görevi; firavunların yer tanrısı Geb’in tahtına ne ölçüde layık olduklarını belirlemekti. Saçına yüksek bir tüy takmış ve bazen de kanatlara sahip bir kadın olarak tasvir edilse de Ma’at sadece bir tanrıça değil, yaratılmış evrenin düzenleyici ilkesi ve varoluşun tasarımını mümkün kılan yasa olarak kabul edilir ve bu yasa, firavundan sade vatandaşa kadar, hatta tanrılar dahil herkes için geçerlidir. İnanışa göre; bir ruh Osiris’in karşısına çıkmasını sağlayacak yoldaki tüm tehlikeleri atlatınca Tanrı Anubis’in rehberliğinde İki Hakikat Sarayı’na girerdi. Orada 42 yargıcın önüne çıkarak nihai hüküm sürecinden geçerdi. Bu süreçte işlediği günahlar bir liste halinde yüzüne okunur, ardından Anubis ölünün yüreğini terazinin bir kefesine koyardı. Terazinin diğer kefesinde ya Ma’at oturur ya da onun tüyü dururdu. Terazi dengedeyse Thoth ölünün “doğru sözlü” olduğunu bildirir, ruhu Ölüler Diyarı’na alınırdı. “Tüy kadar hafif olmak” diye buna denir sanırız.

Umutsuzların Umudu, İnsan Dostu Enki
Eski Sümer’de her şeyin umutsuz göründüğü bir anda sığınılacak son merci. Aslı Enkig olan adının anlamı “şefkatin efendisi”. Tatlı su, zanaatkarlık, zeka ve yaratmanın tanrısı. Buna göre, açıkgöz ve kafası fikirlerle dolu olan Enki ana tanrıçaların da yardımıyla bir çömlekçi gibi yaratmıştır insanları… Her kentin bir tanrısının olduğu eski Sümer Uygarlığı’nda Enki’ye tapınılan esas kent Eridu’ydu. Mezopotamya’da “tanrıların tanrısı” sayılan Enlil’den diğer tanrılara belirli sorumluluklar ve kentler verme emrini alan Enki, bunu yerine getirmeden önce Sümer Ülkesi’ne, Basra Körfezi’ne ve Mezopotamya’ya iyi bir kısmet bahşetmeye karar verir. Dicle ve Fırat Nehri’ni penisinden çıkan suyla doldurur; inanışa göre bu tatlı su onun spermi. Suyun temizleyici gücü sayesinde insanları kötülüklerden kurtarır. Diğer tanrılar büyük çaplı bir tufanla insanlığı yok etmek istediklerinde Enki insanların ufuktaki felaketten kaçmalarına yardımcı olur. Hayatta kalmalarını sağlamak için Ziusudra adlı bir adamın kulağına fısıldayarak hayvanları ve ailesini taşımaya yetecek büyüklükte bir tekne yapmasını bildirir. Enki’nin koruduğu başka bir bilge olan Adapa da yelkenli tekneyi icat eder. Birçok kaynakta Enki’nin insanlara hekimlik yardımında bulunduğu ve iyileştirici merhamler verdiği de belirtilir.

Hem Zıt Hem İkiz Ruhlar: Hürmüz ve Ehriman
Zerdüştlükteki ikiciliğin en iyi örneği. Buna göre dünyada olup biten her şey hem birbirini tamamlar hem de birbiriyle sürekli çatışma halindeki bu aydınlık ve karanlığın mücadelesiyle tüm ilkeler belirlenir. Buna göre, “aydınlık ve hoş kokulu” Hürmüz iyilik ilkesini, “karanlık ve pis kokulu” Ehriman kötülük ilkesini temsil eder. Zamanın ve mekanın tanrısı Zurvan, bir oğlunun olmasını ister ve bu amaçla bir kurban verir ama bunun işe yarayacağından kuşku duyar. Böylece “her şeyi bilen hükümdar” ve en güçlü tanrı olan Ahura Mazda ile özdeşleştirilen Hürmüz kurbandan doğarken, Ehriman da Zurvan’ın kuşkusundan ortaya çıkar. İslam ordularının İran’ı fethetmesinden sonra Hindistan’a göç eden Parsiler günümüzde hala bu tektanrıcı inancı sürdüren yegane topluluk. Parsi tapınaklarında arındırıcı ateşin Ehriman’a ve kötülüğe karşı koruma sağladığına inanılır ve kutsal ateşlerin hep yanık kalması sağlanır. Parsiler kötülüğe karşı mücadeleye aktif olarak katılmayı üç etik değerle gerçekleştirir: İyi düşünceler (humata), iyi sözler (huhta) ve iyi eylemler (huvareşta)…

Ahde Vefa’nın Koruyucusu: Mithra
“Mithra” ifadesi en eski Hinduizm dininde Vedalarda görülür ve benzer bir biçimde İran tanrısı olan Mithra da adalet, erdem ve ahde vefa tanrısı olarak kabul edilir; adı akit anlamına gelirdi. Kutsal kitap Avesta’da onu Ahura Mazda’nın yarattığı ve eğittiği anlatılır. Karşıt iki gücün özellikleri daha sonra aslan başlı Mithra’da birleşir; yıkıcılığının yanında yaratıcılığı taşıyan Ahura Mazda’nın yardımcısı bir figür haline gelir. Mithra bizzat sanki oymuşçasına bir ışık ve güneş tanrısı olarak tanınır, İran’daki erkek toplulukların ayinlerinde önemli bir rol oynardı. Daha sonra Anadolu’dan taşınan Mitraizm, Mitra tarikatı ya da Mitras’ın Sırları, tüm ezoterik geleneklerde olduğu gibi sadece bu tarikata kabul edilenlere açıklanan sırları kapsayan mistik bir kült haline geldi. MS 1-4. yy’da Roma İmparatorluğu askerleri arasında yaygınlaştı.

Hikmetinden Sual Olunmayan Metis
Olimpos’lu Zeus’un kıskanç Hera’sını karısı olarak biliriz de; ilk evliliğini titan ırkından hikmet tanrıçası Metis’le yaptığını pek bilmeyiz. Yunan Mitolojisi’nde Metis, ilahi bilginin ve kutsal aklın, vücut bulmuş hali ve titan Okeanos ile Tethys’in kızıdır. Zeka, sanat, strateji, ilham ve barış tanrıçası Athena’nın annesi olarak anılır. Zeus kardeşlerini yutan babası Kronos’u kusturmak için Metis’ten yardım alır. Onun hazırladığı çok tatlı ve mide bulandırıcı bir içkiyi babasına verir. Bunu içen Kronos; Zeus’un kardeşleri Hera, Hestia, Demeter, Poseidon ve Hades’i kusar. Zeus karısının hamile olduğunu öğrenince, babası Kronos’un yaptığı gibi; tahtını sarsabilecek, kendisinden güçlü bir çocuk doğacağı korkusuyla gaflete düşerek Metis’i yutar. Bunun sonucunda Metis ömrü boyunca Zeus’a iyi ve kötü hakkında bilgi verir. Zeus’un kafasında bir yumru şeklinde büyüyen Athena, onun başından kalkanı, zırhı ve mızrağıyla çıkar.

Büyümüş De Küçülmüş Mütevazı Bakire: Hestia
Kronos ve Rhea’nın ilk çocuğu olan Hestia, çocuklarını yutan babasının ilk kurbanı. Onun kustuğu son çocuk olmasından ötürü de kardeşlerin hem en küçüğü hem en büyüğü. Hestia tanrısal varlıklar içinde en kibar ve uysal olanıdır. Bu yüzden Olimpos’ta çıkan pekçok kavgaya karışmaktan da kaçınır. Zeus yumuşak mizacına saygı duyduğundan, onu aile yaşamının ve sönmesine izin verilmeyen ocak ateşinin koruyucusu olarak görevlendirir. Hestia bir ara hem Apollon’un hem de Poseidon’un kurlarına maruz kalır ama ikisiyle de birlikte olmayı reddederek bir bakire olarak kalmaya ant içer. Zeus’un bu isteğini kabul etmesiyle Yunan Mitolojisi’nde Artemis ve Athena’yla birlikte üç bakire tanrıçadan biri olur. Tasvirlerde sade ve gösterişsiz haliyle adeta bir hizmetçiyi andıran ve “Oniki Olimposlu” arasında gösterilen Hestia, Dionisos gelince 13 tanrı olmasın diye yerini ona bırakıp insanların arasına karışır. Roma Mitolojisi’nde Vesta adıyla anılan tanrıçanın kültü, Yunan dünyasındakine oranla daha ön plandadır. Roma’nın koruyucu tanrıçasıydı ve sönmez alevleri Roma’nın refahı anlamına geliyordu. Elit tabakanın evlenmemiş kızları “Vesta bakireleri” adıyla tanrıçanın hizmetçiliğini yapar ve bu alevlere göz kulak olurdu. Bir Vesta bakiresine tecavüz etmek Roma dinine karşı işlenmiş en ağır suçlardan biri olarak kabul edilirdi.

Babasının Başından Doğan Athena, Olursa Minerva…
Athena gibi babası Jüpiter (Zeus)’in başından doğduğuna inanılır ve aynı özellikleri taşır. Fakat bazı özellikleri adı gibi Etrüsk Mitolojisi’nden gelir. Müziğin ve rakamların mucidi; şiir, bilgelik ve zanaat tanrıçası sayılır. Roma Mitolojisi’nde bizzat şehrin tanrıçasıydı; Capitolium tapınağında Jüpiter ve Iuno ile birlikte ona da yer verilir ve kutsal üçlüyü oluştururlardı. Bakire Tanrıça, savaş tanrısı Mars’ın kurlarına yüz vermez. Bu aşkla yanıp tutuşan Mars, Roma’nın yeni yıl tanrıçası ve zamanın anası Anna Perenna’dan yardım ister. Anna Perenna ona yardımcı olmak yerine, Minerva gibi giyinerek örtülü halde Mars’ın yanına gider. Mars bu görünüme kanarak yaşlı tanrıçayla evlenir. Anna Perenna için her yılın 15 Mart’ında yapılan şenlikte Romalı genç kızlar bu meşhur oyunun anısına açık saçık şarkılar söylerler. Daha sonraki günlerde ise Minerva’nın en büyük şenliği Quinquatria başlar. Tanrıçanın doğumgünü olan 19 Mart’ta başlayan oyunlar beş gün sürer ve bunun üç gününde gladyatör savaşları gerçekleştirilirdi.

Britanya’nın Işığı, Ateşi Ve Suyu: Belenus ve Belisama
Kelt Mitolojisi’nde Belenus ışık tanrısıydı ama çobanlık, şifa ve çeşmelerle de ilgisi vardı. Ona sadece Britanya’nın Kelt bölgesinde değil, Galya, Avusturya, İtalya ve İspanya’da da tapılırmış. Romalılar onu kendi ışık tanrıları Apollon’a benzetmiş. Parlak varlık anlamına gelen adı; Beltane Ateş Şenliği’ne kaynaklık etmiş. İrlanda ve İskoçya’da her sene 1 Mayıs’ta başlayan şenlik, hayvan otlatmanın başlangıcı. Sürüler otlaklara götürülmeden önce arındırmak ve korumak için iki şenlik ateşi arasından geçirilir. Aileler ocak ateşlerini söndürür ve Beltane ateşinden alınan közlerle yeniden yakar. Bu bayram neo-paganlarca günümüzde hala kutlanıyor. Belenus’un eşi olan ateş, su ve metal işçiliği tanrıçası Belisama’nın adı yaz parlaklığı anlamına geliyor ve Roma tanrıçası Minerva’yla ortak özellikler taşıyor. “Belisama Minerva” adını taşıyan birçok yazıt, Roma’nın işgal ettiği topraklarda tanrıların ve geleneklerin birbirine karıştığının en geçerli örneklerinden… Belenus ve Belisama’ya ait günümüze ulaşabilen hiçbir efsane yok.

Ölüler Diyarı’nın Tanrıçası Hel ve Dayanılmaz Çekiciliği Boynunda Gizli Freya
Viking Mitolojisi’nde Baş tanrı Odin’i, Gök tanrı Thor’u ve dalavereci kardeşleri Loki’yi biliyoruz. Ama ya tanrıçalar? Aşk tanrıçası Freya ve ölüm tanrıçası Hel, ölülerin ruhlarını ağırlamaktan birlikte sorumlu. Savaşla da bağlantılı olan Freya, iki kedinin çektiği bir savaş arabası içinde tasvir edilir ve öldürülen savaşçıların ruhlarını Odin’le yarı yarıya paylaşır. Payına düşenler, Asgard’da bulunan Sessrumnir Sarayı’na gider. Hem insanların, hem tanrıların gözünde dayanılmaz çekiciliğe sahip olan tanrıçaya bu özelliği sağlayan “Brisingamen” adındaki gerdanlığı. Her biri doğanın dört temel elementini temsil eden dört cüce tarafından yapılmış. Gerdanlığın karşılığını altınla ödemek isteyen tanrıçayı reddeden cüceler, onunla sadece bir gece geçirmek istediklerini söylerler. Freya gerdanlık uğruna herşeyi yapmaya hazır olduğundan dört cüceyle de o gece yatar. Loki’nin üç çocuğundan biri olan Hel ise, kardeşleriyle birlikte tanrıları alt edeceğinden korkulduğu için Asgard’dan kovulmuş. Savaşta şanlı biçimde ölmeyen kişilerin ruhlarının kaldığı ölüler diyarının hakimi sayılır. İnanışa göre bedeninin bir yarısı canlı et, diğer yarısı ölü ve irinli. Viking Mitolojisi’nde de ölüler diyarı oraya hükmeden tanrıça Hel’in adıyla anılır, dünya ağacı Yggdrasil’in köklerinin en alt katmanında ve bildiğimiz cehennemden farklı olarak alevlerin ya da işkencenin olmadığı soğuk ve gölgeli bir yer olarak tasvir edilir.