Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014, p. 1653-1670, ANKARA-TURKEY
ÖZET
Fars asıllı şair ve yazar Sa'dî-i Şirâzî (doğumu Hicri 606/Miladi
1210- ölümü Hicri 691/Miladi1292)’nin Bostân (Hicri 655/Miladi1257)
ve Gülistân (Hicri 656/Miladi1258) adlı eserleri on dördüncü yüzyıldan
itibaren Klâsik Türk Edebiyatının büyük şair ve yazarlarını etkilemiş
başlıca eserlerdendir.
Bostân, mesnevî formunda yazılmış olup yaklaşık 5000 beyittir.
Sa'dî eserini on bölüm hâlinde kurar. Miladi 1257'de tamamladığı
eserini Salgurlu hükümdarı Sa'd bin Zengi'ye takdim eder. Eserde,
ahlâkî ve didaktik tarz tercih edilmiştir.
Bostân'dan bir sene sonra yazılan Gülistân, mensur bir eser olup
içinde yer yer nazım parçacıklarına da yer verilmiştir. Bostân gibi ahlâkî
ve didaktik hikayelerin yer aldığı sekiz bölümden meydana gelmektedir.
Bu sekiz bölümde toplam 182 hikâye yer almaktadır ve manzum
parçalar her bölümün sonunda gelmektedir. Bostân'da ahlâkî, sosyal ve
idarî meseleleri ele alan Sa'dî, arzu ettiği ideal bir dünyayı yansıtırken;
Gülistân'da dünya ve insanı çelişki ve tezatları ile sergiler; dikkatleri
reel dünya içinde güzelliğin yanında çirkinliğin, kötülüğün yanında
iyiliğin olmasına çeker.
Hem Bostân hem de Gülistân, estetik açıdan olduğu kadar,
pedagojik açıdan da Osmanlı döneminde medreselerde Fars dilinin
eğitim ve öğretiminde kullanılan başlıca kaynak metinlerdir. Bu makale,
Sa'dî'nin Gülistân ve Bostân adlı eserlerinin Türkçeye yapılan tercüme,
şerh ve sözlüklerinden hareketle dil eğitimindeki etkilerine ve önemine
işaret etmektedir.
Anahtar Kelimeler: Sa'dî, Bostân, Gülistân, Türk-Fars edebiyatı
ilişkileri, Türkiye’de Farsça öğretimi, tercüme, şerh, sözlük.

*Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu
tespit edilmiştir.
** Yrd. Doç. Dr. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, El-mek:
kyilmaz32tr@gmail.com
*** Dr. Fahangiyan University Pardis Taleqani, Iran
1654 Kadriye YILMAZ ORAK – Abolfazl MORADI
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
TURKISH EDUCATIONAL INSTITUTIONS TEACHING OF
PERSIAN SA'DÎ
ABSTRACT
Sadi's (born Hijri 606/a.c. 1210- death Hijri 691/a.c.1292)’nin
Bostân (Hijri 655/a.c. 257) and Gülistân (Hijri 656/a.c. 1258) that have
effected of Turkish authors for 14th century are fundamental basic
books.
Bostan is written in the form mesnevîs is about 5000 couplets.
Sadi, book of ten chapters constitute. Sadi, completes his work in 1257,
and he offers this book of Sad bin Zangi. Sad bin Zangi, is Salger ruler.
In this work, moral and didactic style was preferred.
Gulistan, Bostan by Sadi was written a year later. Gülistan, a
work of prose and verse particles are also found in places. Gulistan,
Bostan consists of such moral and didactic story. This mixed prose and
verse from the book consists of eight chapters. It is located eight
sections total 182 stories. Verse particles come at the end of each
chapter. Sadi, in his book Bostan moral, social and administrative
issues addressed and the desire that reflects an ideal world. Gülistan
consisting of prose stories of the world and human contradictions and
contrasts with the exhibits. Sadi, the moral of this book, attention next
to the real world of beauty in ugliness, evil is for good pulls alongside.
Boths of two books are importants pedagogical as well as
aesthetical the main texts used in teaching Persian madrasas in the
Ottoman period. This article, points out to effects on language
education in Sa'dî's Gülistân and Bostân's Turkish translation evolved
out of commentary and glossary.
Key Words: Sa'dî, Bostan, Gülistan, relation of Turkish-Persian
Literature, Persian at Turkey, translation, explanation, dictionaries.
Giriş
Fars Edebiyatında konuşanların en fasihi anlamında "efsâhü’l-mütekellimîn" olarak
adlandırılan Sa'dî, hem nazım hem de nesir alanındaki başarısıyla Türk Edebiyatında da bir beğeni
kazanmıştır. Ele aldığı konuların yanında Fars dilindeki ustalığı ile de dikkati çekmiş ve eserleri
Osmanlı medreselerinde yabancı dil öğretiminin temel materyali olarak kullanılmıştır.
Sa'dî, yirminin üzerinde esere sahiptir (Yazıcı trhs.: 38); fakat bunlardan özellikle Bostân
ve Gülistân, en tanınmış olanlarıdır (Yılmaz 2008: 20).
İncelememizin esas konusu olan Sa'dî'nin Bostân ve Gülistân'ının Türk eğitimindeki
tesirine, tercüme, şerh ve sözlüklerine geçmeden bu eserlerin Türkçede ilk çevirilerinin yapıldığı
dönemdeki tercüme faailiyetlerine değinmek gerekir (Geniş bilgi için bk. Özkan 2011: 1-64).
Bilindiği gibi Anadolu Selçukluları döneminde edebiyat dili, Farsçadır; bununla birlikte bir
taraftan Anadolu beyliklerinde Türkçe eserler yazılmaya devam etmekte, bir taraftan da İslâm
medeniyetinin klâsikleri Konya, Bursa, İznik gibi merkezlerde Türkçeye bir bir aktarılmaktadır.
Türk Eğitim Kurumlarında Farsçanın Öğretilmesinde Sa'dî 1655
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
Bu ilk tercüme faaliyetleri döneminde Gülşehrî'nin Feleknâme ve Mantıku’t-Tayr,
Şeyhoğlu Mustafa'nın Marzubannâme, Ahmedî'nin Esrârnâme, Tutmacı'nın Gül ü Hüsrev, Meddah
Yûsuf'un Maktel-i Hüseyn tercümelerinin yanında Hoca Mesûd'un Sa'dî'nin Bostân'ından seçerek
aktardığı Ferhengnâme-i Sa'dî'yi de görürüz.
İslâm medeniyetinin oluşturduğu temel eserleri, daha anlaşılır kılma lüzumu, tercümenin
yanında şerhin de gelişimini hızlandırır. Selçuklular zamanında ilk büyük şârih olarak bilinen
Sadrettin Konevî'nin, Muhiyyiddin Arabî'nin eserlerine; on birinci asırdan itibaren ise Mevlânâ'nın
eserlerine -başta İsmail Ankaravî tarafından olmak üzere- yapılan şerhler öne çıkar.
16. asır, Fars edebiyatının önemli eserlerinin yoğun olarak şerh edildiği dönemdir. Attâr,
Hâfız, Câmî, Örfî ve Sâib Tebrizî'nin eserlerinin yanında Sa'dî'nin Gülistân ve Bostân'ı, Türk
şârihleri tarafından bu dönemde defalarca şerh edilmiştir (Canpolat 2006: XI-XIII).
Özellikle edebî şerhler, merkezde Bostân ve Gülistân gibi klâsik bir metin olmakla birlikte,
muhâtabın da ihmâl edilmediği sağlam bir dil öğretim metodunu içerirler. Bu, şerh edilen metnin
dilinin fonetik, etimolojik izahları, yan anlam, tamlama ve diğer kelime grupları gibi iyi bir kelime
öğretimini kapsayan ve bunların yanında gramer kaidelerinin yığın olarak verilmeyip yeri geldikçe,
serpiştirilerek verildiği bir şerh yöntemidir ki özellikle Sûdî ve Lâmi'î, bunu, şerhlerinde
mükemmel surette uygulamışlardır (2Canpolat 2006: 216-218).
Anadolu sahasında gelişen tercüme ve şerh faaliyetlerinin ana hatlarına işaret ettikten sonra
Sa'dî'nin bu iki eserinin sırası ile Türkçedeki tercüme, şerh ve sözlüklerine geçebiliriz.
Türk Edebiyatında Bostân Tercüme, Şerh ve Sözlükleri
Sa'dî, Bostan'ı 35 yıl kadar süren seyahatlerinin -Suriye, Anadolu, Mısır, Marakeş,
Azerbeycan, Belh, Gazne, Kudüs, Trablusşam gibi- ardından döndüğü memleketi, Şiraz'da
H.655/M.1257’de tamamlar ve eserini, bu bölgede hüküm süren Salgurlu hükümdarı, Türk asıllı
Ebû Bekir b. Sa'd b. Zengî'ye ithaf eder (Yılmaz 2008: 15). Kaynaklar, Sâ'dî'nin bu eserinin Rûm
ya da uzun zaman kaldığı Şam'da şekillenmiş olabileceği üzerinde dururlar (İlaydın 1989: I).
Eser, bu isimle meşhur olmakla birlikte, "Bostân" adı, eserin içinde açıkça
söylenmemektedir; şair muhtemelen eserine bir ad vermemiştir. Hikmet İlaydın, 60 kadar nüshada
bu isme rastlandığını; fakat birinin sonunda Farsça olarak "Sa'dî'nin Edebnâme'si tamam oldu"
ibaresinin kayıtlı olduğunu, ayrıca bazı nüshalarda "Sa'dînâme" ismine tesadüf olunduğunu belirtir
(İlaydın 1989: II). Adnan Karaismailoğlu ise Bostân'ın ilk yazma nüshalarında Sa'dînâme adının
kullanılmasını, eserin Sa'd b. Zengî'ye ithaf edilmesine bağlar. Daha sonraki dönemlerde Sa'dînâme
yerine, Sa'dî'nin diğer meşhur eseri Gülistân'a mana ve söyleyiş bakımından daha uygun düştüğü
için "güzel kokulu çiçek bahçesi" anlamına gelen Bostân adının tercih edilmiş olması ihtimali
üzerinde durur (Karaismailoğlu 1992: 307).
Eser, mesnevî formunda yazılmış olup, orta büyüklüktedir ve beyitlerinin sayısı 5000'i
geçer (Karaismailoğlu 1992: 307). Vezin tercihi açısından Şehnâme’ye (mutakarib vezni yani
Fe'ûlün Fe'ûlün Fe'ûlün Fe'ûl), ahlâkî gayesi açısından ise Kâbûsnâmeye benzer (Yazıcı trhs.: 39).
Bostan, plân bakımından bir başlangıç ve 10 kısımdan oluşur. Başlangıç kısmında münacat
ve na't yer alır, bundan sonra gelen "sebeb-i nazm-ı kitâb" bölümünde Sa'dî, dünyanın bir çok
yerini gezdiğini, bir çok kişiyle görüştüğünü, gittiği her yerden bir şeyler aldığını, sonunda
dostlarına eli boş dönmek istemediğini, şekerden tatlı olan sözlerini onlara armağan etmek
istediğini söyleyerek eserin yazılış sebebini açıklar. Ardından Atabeğ Ebubekir ve oğlunun medhi
ve asıl bölümler gelir. Kitabın esasını teşkil eden bu on bölümün başlıklarını sırası ile aşağıya
alıyoruz (sayfa numaraları, Yûsufî 1387’den alınmıştır):
1656 Kadriye YILMAZ ORAK – Abolfazl MORADI
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
1 Bâb-ı Evvel Der-Adl u Tedbîr u Re'y (s.42-68)
2 Bâb-ı Devvum Der-İhsân (s.79-99)
3 Bâb-ı Sevvum Der-İşk u Mestî vu Şûr (s.100-114)
4 Bâb-ı Çihârum Der-Tevâzu' (s.115-135)
5 Bâb-ı Pencum Der-Rızâ (s.136-144)
6 Bâb-ı Şeşum Der-Kanâ'at (s.145-152)
7 Bâb-ı Heftum Der-Âlem-i Terbiyet (s.153-170)
8 Bâb-ı Heştum Der-Şükr ber-Âfiyet (s.171-181)
9 Bâb-ı Nohum Der-Tevbe vu Râh-ı Sevâb (s.182-195)
10 Bâb-ı Dehum Der-Münâcât ve Hatm-i Kitâb (s.196-200)
Bu on bölüm, "hikâyat" (hikâye) ve "goftâr" (konuşma) olmak üzere iki kısımdan oluşan,
uzunluk ve kısalığı değişen küçük parçalardan meydana gelir. Konuşmaların çoğu didaktiktir ve
mutlaka bir neticeye doğru akar (İlaydın 1997: IX). Bazen de bir hikâyenin içinde başka bir
hikâyenin anlatıldığı görülür. Bu hikâyat, goftar ve konuya işaret eden alt başlıkların muhtemelen
Sa'dî'den daha sonra eklenmiş olacağı tahmin edilmektedir (Karaismailoğlu 1992: 307).
Eserin esasını teşkil eden 10 bölümün temel başlıkları da açıkça göstermektedir ki Sa'dî,
Bostân'ında "medîne-i fâzıla"yı; bütün insanlığın hayalini kurduğu iyiliğin, güzelliğin, dürüstlüğün,
temizliğin, ilmin ve hakikatin olduğu bir dünyayı arzu etmektedir. Bu bakımdan, ideal bir dünya,
bir ütopya kurmayı hedefler (Yûsufî 1387: 30).
Müellifin diğer eserlerindeki sadelik bu eserinde de görülmektedir. Nasihat tarzının
getirdiği kuruluk, mizahî bir üslupla giderilmiş, gereksiz mübalâğalara, abartılı hayallere yer
verilmemiştir.
Esere, Farsça şerhler Abdurresul (yazılış tarihi H.1072/M.1662), Abdul Vâ'iz Hânavî, Şeyh
Kâdir Alî tarafından yapılmıştır. Bostân'ın Türk edebiyatında bilinen ilk tercümesi ise Kırşehirli
Şeyh Mes‘ûd b. Ahmed tarafından Ferhengnâme-i Sa'dî adı ile H.755/M.1354 tarihinde yapılmıştır.
Bundan sonra sırası ile Şehrî Mehmed Çelebi (Fatih devri), Sürûrî (ö.H.969/M.1562), Şem'î
(ö.H.1000/M.1591), Sûdî (ö.H.1005/M.1596) ve Hevâyî Bursevî (ö. (ö.H.1017/M.1608) tarafından
şerh edilmiştir. Bunların içinde en çok ilgi gösterileni Sûdî şerhi olmuştur. Bu şerhin İstanbul'da
(İstanbul H.1288/M.1871) ve Tebriz'de Farsçaya tercüme edilerek basıldığını (Hş.1352/M.1974)
biliyoruz.
Bunların dışında 1942'de Kilisli Rifat ve 1947'de Hikmet İlaydın tarafından yapılan iki
tercümeyi burada hatırlatmak gerekir. İlaydın, tercümesinde Sûdî şerhindeki Farsça metni esas
almıştır (Karaismailoğlu: 307). Ayrıca Hakkı Eroğlu'nun mesnevî tarzında, hece vezni ile ve
mealen yapmış olduğu bir tercümeye daha rastlanır (Eroğlu: 1945).
Batı dillerinden Almancaya Ch. H. Graf (Viyana 1858), Fransızcaya A. C. Barbier de
Meynard (Paris 1880) ve İngilizceye H. Wilberforce Clarke (London 1879) ve Forbes Falconer
(İngilizce seçmeler, London, 1839) ve Rusça'ya K. Chaykin (Moskova 1935) tarafından tercüme
edilmiştir (Yazıcı, 1993: 39, Karaismailoğlu 1992: 308, Yûsufî 1387: 15).
Sa'dî'nin Bostân'ına yapılan Türkçe tercüme ve şerhleri tablo olarak gösteriyoruz (Geniş
bilgi için bk. Olgun 1978: 117-126, 2Kartal 2001: 99-120):
Türk Eğitim Kurumlarında Farsçanın Öğretilmesinde Sa'dî 1657
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
Müellif/mütercim
ve eser adı
Tarih Özellikler Tür
1 Mesûd b. Ahmed,
Ferhengnâme-i
Sa'dî
755/
1354
Bostân ile aynı vezinde 1073 beyittir. Mütercimin kendi
beğenisine göre seçtiği bölümlerin tercümesidir. “Sebeb-i
Terceme Sâhten ve Ta‘yîn-i Târîh” ile “Der-Nasîhat-i Mülûk ü
Selâtîn” bölümleri mütercim tarafından eklenmiştir. Nüshaları:
1. Millet Kütüphanesi 300.
2. Kopenhag Krallık Kütüphanesi
3. Manisa Muradiye Kütüphanesi 1856
Veled Çelebi ve Kilisli Rifat tarafından İstanbul'da 1340 ve
1342'de yayınlanır. Veled Çelebi, eseri kelâm âlimi Mes'ûd b.
Ömer et-Teftâzanî(ö.797/1395)'ye mâl eder ve bu hata, Gibb,
Storey ve Saîd Nefisî tarafından tekrarlanır (Karaismailoğlu
1992: 307).
Manzum
tercüme
2 Karatovalı Za‘îfî
(ö.964-1557),
Bâğ-ı Behişt
İznik
956/
1549
Vezin ve düzen bakımından Bostân’a benzeyen bu çeviride,
çıkarma ve eklemeler de yapılmıştır. Nüshaları:
1. Vakıf Hat Sanatları Müzesi 840.
2. Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan Köşkü 822 (2b
-56
varaklar).
3. Bibliotheque Nationale Supplement T.572.
Manzum
tercüme
3 Kilisli Rifat Bilge,
Bostân
1942 Tercümeye bazı izâhlar ilâve edilmiştir. Ahmet Halit Kitabevi
tarafından 5 kez basılmıştır (5. baskı, 1962).
Bostân, çev. Kilisli Rifat Bilge, 1. baskı, İstanbul 1942, Ahmet
Halit Kitabevi, 238 s.
Mensur
serbest
tercüme
4 Hakkı Eroğlu,
Çiçek Bahçesi
1944 6+5 11’li hece vezni ile yazılmış beyitlerle oluşturulmuş bir
tercümedir. 4138 beyittir. Kitabın giriş kısmında Sa'dî ve
tercümede uygulanan metotla ilgili bilgiler verilmiştir.
Çiçek Bahçesi, çev.: Niğdeli Hakkı Eroğlu, Niğde Halkevi
Yay., Niğde 1944, 369 s.
Manzum
tercüme
5 Hikmet İlaydın,
Bostan
1967 En çok bilinen tercümelerdendir. Kitabın sonuna "Notlar ve
Açıklamalar" bölümü eklenmiştir. İlk defa Ankara’da 1947’de
basılmıştır. Sonraki baskıları (1950-1967-1975-1992)
İstanbul’dadır. Bostan, çev. Hikmet İlaydın, Ankara 1947,
Milli Eğitim Basımevi, XIX+486 s.
Mensur
tercüme
6 Rahmî Efendi İbnülemin Mahmud Kemal, hiç baskısı olmayan bu eserin bir
tercümeden çok, şerh olduğunu söyler (İbnülemin 1988: 1339).
Mensur
tercüme
7 Kayserili İzzet
Mehmed Paşa,
Gonce-i Bostân
Eserle ilgili kayıtlar Bursalı 1333, sayfa 343 ve İbnülemin
1988, cilt II, sayfa 765’tedir.
Manzum
tercüme
8 Mâhir Müsvedde hâlindedir (İbnülemin 1988: C.2, 898). Manzum
tercüme
9 Seyyid Zergâr,
Mîzânü’l-adâlet
1912 Bostân'ın dörtte birinin, aynı vezinde, Azeri Türkçesine
yapılmış bir çevirisidir.
Manzum
tercüme
10 M. Seyyidzâde,
Bostan Tercümesi
1958 Azeri Türkçesi ile yapılan başarılı bir tercümedir. İlk baskıda
(1958) olmayan "Şâpûr’un Hüsrev’e Mektubu", "Paltarı Yanan
Güzel", "Ârif ve Sarhoş", "Züleyhâ’nın Aşkı" gibi 23 hikâye
ikinci baskıya dâhil edilmiştir.
Manzum
muhtasar
tercüme
1658 Kadriye YILMAZ ORAK – Abolfazl MORADI
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
11 Abbâs-ı Büzürgemîn,
Sa'dî'nin
Bostanı [Türkî
Dilinde]
H.Ş.137
1/1951
Bostân'ın girişinden sadece "Sebeb-i Nazm-ı Kitâb" ve 9
bâbından seçilen hikâye ve temsillerinin Azeri Türkçesine
çevirisidir. 10. bâb olan "Der-münâcât u Hatm-i Kitâb"
tamamen çıkarılmış ve sonuna Sa'dî'nin 1 kaside, 35 rubai, 33
gazel ve 19 kıtasının manzum çevirisi eklenerek Tebriz'de
basılmıştır.
Manzum
muhtasar
tercüme
12 Şeyh Vasfî,
Hikemiyyât-ı
İslâmiyye
Hikemiyyât-ı İslâmiyye serisinin ilk parçası, Gülistân ve
Bostân'dan seçilen kısımlar ve Türkçeye tercümelerinden
oluşmaktadır.
Mensur
bölüm
tercümesi
13 Mehmet Âkif
Ersoy, "Sa'dî'den
ve Hâfız'dan,
Bedâyiü'l-Acem"
Mehmet Âkif Ersoy, Açıklamalı Mehmet Âkif Ersoy Külliyatı,
V, Hikmet Neşriyat, İstanbul 1990, s. 401-412.
Mensur
bölüm
tercümesi
14 Hâzım, "Bostân-ı
Sa'dî'den Nazmen
Tercüme"
1302 Bostân’dan seçilen beyitlerin nazmen çevirisidir. Hâzım,
"Bostân-ı Sa'dî'den Nazmen Tercüme", Hamiyet, Nu.1, 17
Nisan 1302.
Manzum
bölüm
tercümesi
15 İhyâ, Bâkûre Bostân'dan tercüme edilerek oluşturulmuş küçük bir risâledir. Tercüme
16 Şem'î Şemullah
Efendi
(ö.1000/1591)
Şerh-i Bostân
16.
yüzyıl
Sürûrî’nin şerhine göre beğenilmiş olmakla birlikte tenkit
edilmiştir. Nüshaları:
1. Nuruosmaniye Kütüphanesi 3956.
2. Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi 2771
Mensur
Şerh
17 Sürûrî(ö.969/1561)
Şerh-i Bostân
16.
yüzyıl
Ayrıntı ve yorumlara girilmeyerek metnin daha çok çıplak
anlamı verilir. Nüsha: Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi
2528.
Mensur
şerh
18 Sûdî(ö.1006/1598)
Şerh-i Bostân
1006/
1598
En çok bilinen Bostân şerhidir. Metinde geçen "redd-i Şem'î",
"redd-i Sürûrî" kayıtları, bu şerhlerden sonra yazıldığını
gösterir. Bazı nüshaları:
1.Süleymaniye Kütüphanesi, Antalya Tekelioğlu 689; Turhan
H. Sultan 276; Mihrişâh Sultan 388; Hasib Efendi 332;
Ayasofya 4057.
2. Bayezit Genel Kitaplığı 5494, 5793.
3. Nuruosmaniye Kütüphanesi 3597, 3691.
4. Konya Yusuf Ağa Kütüphanesi 271.
1288'de İstanbul'da basılmıştır.
1352'de Tebrîz’de basılmıştır (Sûdî’nin eserinin Farsçaya
yapılmış çevirisi).
Sûdî Bosnavî, Şerh-i Bûstân, 2 c., Matbaa-i Âmire, İstanbul
1288.
Ekber Bihrûz, Şerh-i Bûstân ber Bûstân-ı Sa'dî, 2 c., Tebrîz
1352.
Mensur
Şerh
19 Hevâyî-i Bursevî
(ö.1017/1608),
Şerh-i Bostân
16.
yüzyıl
Hevâyî'nin bu şerhinden kaynaklarda övgü ile bahsedilir. Mensur
şerh
20 Müellifi
bilinmiyor, Lûgati
Bostân-ı Şeyh
1549'da
n önce
Bostân'da geçen anlaşılması nisbeten zor 1200 kelimenin
Türkçe karşılıkları satır aralarında verilmiştir. Nüshaları:
1. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Sözlük
Türk Eğitim Kurumlarında Farsçanın Öğretilmesinde Sa'dî 1659
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
Sa'dî-i Şîrâzî Kütüphanesi İ. Saib II 1438.
2. Kâhire Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kısmı
2748.
Türk Edebiyatında Gülistân Tercüme, Şerh ve Sözlükleri
"Makame" tarzında yazılmış bir eser olan Gülistân (H.656/M.1258), bir dibace ve 8
bölümden oluşur. Bölümler, mensur olup içlerinde en uzunu 7-8 beyti geçmeyen manzum parçalar
ihtiva eder. Dibace kısmında münacaat, naat, sebeb-i telif ve eserin sunulduğu hükümdara methiye
bulunur. Sebeb-i telîf'te eserin yazılış sebebi, kısa bir hikâye ile anlatılır (Ceyhan 2007: 234).
Eserin gövdesini oluşturan 8 bölümden her biri, belli bir tema etrafında oluşmuştur.
İşledikleri temalara bağlı olarak bölümler, şu başlıklar altında toplanmıştır (Sayfa numaraları
Yûsufî, Gülistân-ı Sa’dî 1387’den alınmıştır):
1 Bâb-ı Evvel Der-Sîret-i Pâd-şâhân (s.58-85)
2 Bâb-ı Devvum Der-Ahlâk-ı Dervîşân (s.86-108)
3 Bâb-ı Sevvum Der-Fazîlet-i Kanâat (s.109-127)
4 Bâb-ı Çihârum Der-Fevâyid-i Hâmuşî (s.128-132)
5 Bâb-ı Pencum Der-Işk u Cüvânî (s.133-148)
6 Bâb-ı Şeşum Der-Za'f u Pîrî (s.149-153)
7 Bâb-ı Heftum Der- Tedbîr-i Terbiyet (s.154-168)
8 Bâb-ı Heştum Der-Âdâb -ı Sohbet (s.169-190)
Bu sekiz bölüm, her biri manzum parça ile biten irili ufaklı 182 hikâyeden oluşmaktadır.
Bostân'da ahlâkî, sosyal ve idarî meseleleri ele alan Sa'dî, arzu ettiği dünyayı yansıtırken;
Gülistân'da dünya ve insanı çelişki ve tezatları ile sergiler; dikkatleri bu dünyada güzelliğin
yanında çirkinliğin, kötülüğün yanında iyiliğin olmasına çeker (2Yûsufî 1387: 30).
Yazıldığı tarihten itibaren büyük rağbet gören Gülistân'ın dünya kütüphanelerinde binlerce
yazma nüshası (Yazıcı, 1996: 240), birçok basması ve çeşitli dillere yapılmış tercümesi de
mevcuttur (Yazıcı, 1993: 38-39; 1996: 240-241).
Türk edebiyatında 14. yüzyıldan itibaren Sa'dî'nin Gülistân'ına yapılan çeviri ve şerhler ile
karşılaşılmaktadır. İlk kez H.793/M.1391 tarihinde Seyf-i Sarayî tarafından Kıpçak Türkçesine,
H.800/M.1397 tarihinde Sibicâbî tarafından Çağatay Türkçesine çevrilmiştir (Berbercan 2011).
Eserin Anadolu sahasındaki ilk çevrisini ise Gülistân'da yer alan iki hikâyeyi tercüme ve şerh
ederek Gülşehrî (ö. M.1317) yapar (Yılmaz 2008: 25). Bundan sonra eser, Türk okuyucusu
tarafından çok beğenilmiş ve tekrar tekrar Türkçeye aktarılmıştır.
Türk edebiyatında yapılan bu tercümelerin dışında özellikle 16. asırda pek çok Gülistân
şerhiyle karşılaşılır. Bu şerhlerden en fazla istinsah edilip basılanı, Sûdî ve Şem'î'nin şerhleri
olmuştur.
Kâtib Çelebi, Keşfi'z-zunûn’unda Ya'kûb ibn-i Seyyid Ali (ö.931/1525), Sürûrî Mustafa bin
Şa'bân (ö.969/1561), Mahmûd bin Kâdî-i Manyas (ö.1000/1591), Sûdî (ö.1006/1598), Hevâyî-i
Bursevî (ö.1017/1608), Ayşî Muhammed et-Tîrî (ö.1016/1607), Za'îfî el-Karatovî (ö.960/1552),
Lâmî'î (ö.938/1531) ve Hüseyin el-Kefevî'nin (ö.1012/1603) Gülistân şerhlerinden söz eder (Kâtib
Çelebi trhs: C. II: 1504).
Gülistân hakkındaki çalışmasında Ahmet Kartal, Kâtib Çelebi'nin belirttiği bu şârihlerden
Kâdî Mahmûd ve Za'îfî'nin eserlerinin şerhten çok, genişletilmiş manzum tercüme olduğu
görüşündedir (Kartal 2001: 109).
1660 Kadriye YILMAZ ORAK – Abolfazl MORADI
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
Gülistân’a yapılan bu şerhleri, eserin sadece dibacesine ve tamamına yapılan şerhler
şeklinde ikiye ayırmak mümkündür(Öztahralı 2011: 293-302):
1. Tamamına şerh yazanlar: Şâhidî, Hevâyî-i Bursevî, Şem'î, Sûdî, Hüseyn-i Kefevî,
Mevlânâ Ya'kûb Seyyid Alî, Sürûrî ve Ayşî.
2. Sadece dîbâce kısmına şerh yazanlar: Lâmî'î Çelebi, Rüşdî, Pir Hamdî, Kânî, Safvet,
Muhammed bin İbrahim Telli.
Anadolu sahasında Gülistân'ın sadece tercüme ve şerhleri yapılmakla kalmamış; eserin
içinde geçen nadir kelime ve ibarelerin anlaşılması için hazırlanmış Gülistân'a özel sözlükleri de
bulunmaktadır.
Yukarıda ana hatlarıyla işaret ettiğimiz Gülistân tercüme, şerh ve sözlükleri hakkındaki
bilgileri, tablolaştırarak aşağıya alıyoruz (Geniş bilgi için bk. Olgun 1978: 117-126, Kartal 2001:
99-124, Canpolat 2006: 12-22):
Mütercim/müellif ve
eser adı
Tarih Özellikleri Türü
1 Seyf-i Sarâyî,
Kitâb-ı Gülistân
Bi't-Türkî
793/
1391
Kıpçak Türkçesi ile yazılmış ve Hâcibü'l-huccâb Bathas esSudûnî'ye
sunulmuştur. Mensur hikâyeler aslına daha
uygun; manzum parçalar ise daha serbest bir şekilde ve
ustaca tercüme edilmiştir. Tercümede atlanılan kısımlar
vardır. Mütercim, kendi şiirlerinden bazı parçalar da
katmıştır. Yazar hattı olan tek nüsha, Leiden Üniversitesi
Kütüphanesi 1553'te bulunmaktadır. Eser, bilim âlemine
Macar Türkolog J. Thúry tarafından tanıtılmıştır (Budapeşte
1903). Tıpkı basımı, bir önsözle birlikte F. Nafiz Uzluk
tarafından yapılmıştır (Ankara 1954). A. Fehmi
Karamanlıoğlu'nun 1967'de doçentlik tezi olarak hazırladığı
tenkitli metin ve dizini tıpkı basımıyla 1978 ve 1989'da
Ankara'da yayınlanmıştır. Eseri, Macar Türkoloğu A.
Bodrogligeti, 1969'da Budapeşte'de, Emir Nadjib 1975'te
Alma-Ata'da iki cilt hâlinde neşretmişlerdir (Yılmaz 2008:
25).
Manzummensur

tercüme
2 Sibîcâbî,
Terceme-i Gülistân
800/
1397
Erken Dönem Çağatay Türkçesiyle yapılmış bir tercümedir.
Timur'un torunu Muhammed Sultan'a ithaf edilmiştir.
Birebir bir çeviri olmayıp esere bazı kısaltmalar ve ilâveler
yapılmıştır. Genellikle manzum bölümlerde aslından
uzaklaşılmıştır. Tek yazma nüshası, British Museum, Or.
11685 numaradadır. İstinsah yeri, tarihi ve müstensihi
bilinmemektedir. Başından 2-3, sonundan 6-8 yaprak
düşmüştür. Bugünkü hâliyle 110 varaktır.
Manzummensur

tercüme
3 Mahmûd bin Kâdî-i
Manyas
Terceme-i Gülistân
833/
1430
Anadolu sahasında yapılan ilk Gülistân tercümesidir. Kâdî-i
Manyas’a ait iki Gülistân tercümesi bulunmaktadır.
1.Gülistân'ın ilk 4 bölümüne yapılan ilaveli manzum
tercüme: Yarım kalmıştır. 200 yapraktır. İstanbul
Üniversitesi Kütüphanesi Yazmaları 3010’da kayıtlıdır.
2.Seçme, muhtasar ve mensur tercüme: Sultan II. Murad'a
takdim edilmiştir. Eserin aslından farklı olarak Arapça
"Hamdele" ve "Salvele" ile başlanmıştır. Sa'dî'nin Sa'd b.
Zengi ve Ebubekir medhiyelerinin yerine Sultan Murad için
11 beyitlik bir medhiye konulmuştur. Tercüme üzerinde
Manzum
tercüme
ve
Mensur
tercüme
Türk Eğitim Kurumlarında Farsçanın Öğretilmesinde Sa'dî 1661
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
Mustafa Özkan bir çalışma yapmıştır (Özkan 1993).
Nüshaları:
1.İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve
Edebiyatı Enstitüsü Kitaplığı 3778.
2.Süleymaniye Kütüphanesi Cârullah 1648.
3.Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar 4036/2.
4 Karatovalı Za'îfî
(ö.964/1557)
Kitâb-ı Nigâristân
ve Hadîka-i
Sebzistân
Toplam 4070 beyittir. 185 hikaye, 79 hikmet, 33 pend ve 2
latîfeden oluşur. Eserin aslından farklı olarak hikâyelerin
başına mensur birer başlık eklenmiştir. Mefâ'îlün Mefâ'îlün
Fe'ûlün kalıbıyla yazılmıştır. Gülistân’ın gazelleri de
mesnevi nazım şekliyle tercüme edilmiştir. Eser hakkında
bir doktora tezi bulunmaktadır (Çavuşoğlu 1978,
Büyükkarcı Yılmaz 2001). Nüshaları:
1. Rusya-Leningrad
2. Amerika, Free Library of Philadelphia, John Frederick
Lewis Collection, Nu. 96.
3. Bibliothèque Nationale Suppl. Turc. 572.
4. British Library Or. 11162.
5. İstanbul Vakıf Hat Sanatları Müzesi 840.
Manzum
serbest
tercüme
5 Za'îfî (ö.964/1557),
Kitâb-ı Bostân-ı
Nesâyih
Kitabın 986-1528 beyitleri Gülistân’ın sekizinci bölümünün
tercümesidir (ilk 985 beyit, Attâr’ın Pendnâme’sinin
tercümesi). (Gülistân ile Za'îfî'nin tercümesinin mukayesesi
için bk. Kartal 1999: 608-636). Yine eser hakkında Ü.
Tokatlı tarafından yapılmış bir çalışma daha bulunmaktadır
(Tokatlı 1996).
manzum
tercüme
6 Mehmed Es'ad
(ö.1034/1625), Gül-i
Handân
1292
/1875
Sultan I. Ahmed'e ithaf edilmiştir. Tercümede kelime
ilaveleri bulunmaktadır. Eksik bir yazması esas alınarak
Şevket Beyzâde Saffet Bey tarafından İstanbul'da
yayımlanmıştır. "Önsöz"ü ve "birinci kısmı", 1932 tarihinde
basılmıştır (Çavuşoğlu, 1978: XI). Nüshaları:
1.Nuruosmaniye Kütüphanesi 215, 3736, 4203, 4204.
2.Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan Köşkü 1912.
3.Süleymaniye Kütüphanesi İzmir 559.
4.Mısır Milli Kütüphanesi Edebi Türkî Kula 58; Tasavvufî
Türkî 2.
6.Hidiv Kütüphanesi Türkçe Yazmaları 5566 (Özdemir
2011: 718-719).
Sa'dî-i Şirazî, Şeyh, Gülistân Kitabının Tercümesidir,
[Tercüme ve Şerheden] [Hoca] (Sâdeddin) [Efendizade
Mehmed] Esad, [Tashih eden ve yayımlıyan] Şevketbeyzâde
Safvet, (İstanbul: Süleyman Efendi Matbaası, 1292, 1.
c. 5+272 s., 2. c. 273-500+4 s.
Mensur
tercüme
7 Muhammed Sâmî
(ö.1146/1733), Gülefşân
Nüshası: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 3029 (92
yaprak).
Mensur
tercüme
8 Babadağî İbrâhim
Efendi
18. yy. Nüshası: Süleymaniye Kütüphanesi, Hüsrev Paşa 490 (208
varak).
Mensur
tercüme
1662 Kadriye YILMAZ ORAK – Abolfazl MORADI
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
(ö.1184/1770)
9 Kayserili Mehmed
Said (ö.1257/1841),
Mülistân
1291/
1874
Sayfa düzeni, orijinal metin sağ tarafta ve çeviri sol tarafta
olmak üzere iki sütundan oluşmuştur. Tercümede Türkçenin
cümle yapısı gözetilmemiştir (Olgun 1978: 122).
(Sa'dî-i Şirazî, Şeyh), Gülistân-Mülistân, çev. Sa'îd Efendi,
1291 [1874], 4+220 s.
Mensur
tercüme
10 Ahmed Sâib Bey
(ö.1305/1887), İzzet,
Tercüme-i Gülistân-ı
Sa'dî
1291
/1874
Mensur kısımlar nesren, manzum kısımlar ise nazmen
tercüme edilmiştir. Aslına uygun bir tercümedir. Sa'dî-i
Şirazî, [Şeyh], Tercüme-i Gülistân-ı Sadî, (Tercüme eden
Ahmed Saib-İzzet), [İstanbul], 1292, [3]+9+[2]+227 s.
Manzummensur

karışık
tercüme
11 Cafer Tayyâr b.
Ahmed Sâlim,
Zübde-i Gülistân
ile Rehber-i
Gülistân
1299/
1881
Kısmen şerh olan bu eser, bir kaç defa basılmıştır.
Zübde-i Gülistân, Matbaa-i Osmaniyye, İstanbul 1299,
355+1 s.
Zübde-i Gülistân, İstanbul 1301-(1302), Matbaa-i
Osmaniyye, 335 s.(Şerh kenarda).
Zübde-i Gülistân, 2 bs., İstanbul 1306, Matbaa-i Âmire,
355+1 s. (Şerh kenarda).
Zübde-i Gülistân, İstanbul 1301, 330 s.
Rehber-i Gülistân, şerh ve tefsir Cafer Tayyar b. Ahmet
(genişletilmiş 2. bs.), İstanbul Matbaa-i Âmire, 1308, 8+459
s.
Tercüme
kısmen şerh
12 Sâfî Efendi
(ö.1901), Ezher-i
Gülistân
1303/
1885
Gülistân'ın 7. babının sonunda "Cidâl-i Sa'dî bâ Müdde'î"
başlıklı kısmın mesnevî şeklinde tercümesidir. Esere Namık
Kemâl manzum bir takriz, Muallim Nâcî ise bir önsöz
yazmıştır. Sadî-i Şirazî, Şeyh, Ezher-i Gülistân, çev.
Üsküdarlı Sâfî, İstanbul, 1308 [1890-91], 24 s.
Manzum
tercüme
13 Osmân Fâik,
Zübde-i Gülistân
1307/
1889
Farsça öğrenen öğrenciler için yardımcı olması amacıyla
hazırlanmıştır. Gülistân'ı birebir açıklar. Dilbilgisi
açıklamaları, sayfa kenarlarında verilmiştir. Sa'dî-i Şirazî,
Şeyh, Gülistân (Güzîde-i Gülistân), Şerh ve Tercüme eden
Osmân, İstanbul: Kasbar Matbaası, 1307 [1889-90], 352 s.
Tercüme ile
şerh
arasında
14 Na’îm, Yeni
Müntahabât-ı
Gülistân
1312/
1894
Sa'dî-i Şirazî, Şeyh, Yeni Müntahabât-ı Gülistân Müntahibi,
Na’îm, İstanbul, Kasbar Matbaası, 1312 [1894-95], 152 s.
15 Kâtib İbrahim,
Fihrist-i Gülistân-ı
Şeyh Sa'dî
16.yy. Gülistân'ın sadece manzum kısımlarının aynı vezinde
nazmen çevirisidir. Sadece 8. bab tamamen çevrilmiştir. 83
yapraktır. Tarih kaydı yoktur. Mühründen Muhammed b.
Halil’in oğluna hediye etmek üzere, 984/1575'te aldığı ve
1037/1627’de bir başkasına ve 1053/1644'te Seyfeddin b.
Ali’ye geçtiği bilinmektedir (Olgun 1978: 121).
Manzum
tercüme
16 Mütercimi
bilinmiyor, Ebyât-ı
Gülistân
Gülistân'daki kıt'aların yazılmasıyla oluşturulmuş ve satır
aralarında her kelimenin Türkçe karşılığı verilmiştir. Sayfa
kenarlarında bazen tam tercüme de görülür. Nüshası:
İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 124.
Tercüme
17 İhsan, Sevgi ve
Gençlik
Gülistân'ın beşinci bölümünün mensur-manzum
tercümesidir (Kartal 2001: 108).
Tercüme
18 Hilmî, Bahrü’l- 1027/ 4415 beyittir. Tercüme
Türk Eğitim Kurumlarında Farsçanın Öğretilmesinde Sa'dî 1663
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
Kemâl 1618
19 Kilisli Rifat Bilge,
Bostân ve Gülistân
1941 1. Gülistan, çev. Kilisli Rifat Bilge, İstanbul 1941, Ahmet
Halit Kitabevi, 199 s.
2.Bostan ve Gülistan, çev. Kilisli Rifat Bilge, Can Kitabevi
İstanbul 1968, s. 519.
3. Kilisli Rifat Bilge, Şeyh Sâdî-i Şîrâzî, Bostan ve Gülistan,
Can Kitabevi, Konya 1984.
1941, 1956, 1958, 1963 (Bu baskıda Ali Nihad Tarlan'ın bir
mukaddimesi vardır)'te çeşitli yayınevleri tarafından
basılmıştır.
Mensur
tercüme
20 Niğdeli Hakkı
Eroğlu, Gülsuyu
1944 Gülsuyu, çev. Niğdeli Hakkı Eroğlu, Niğde 1944, Niğde
Halkevi Yay., 240 s. Bu tercüme A. Bilgin ve M. Çiçekler
tarafından neşredilmiştir. Şeyh Sa'dî, Gülistan Tercümesi
Gül Suyu, çev.: Niğdeli Hakkı Eroğlu, haz.: Azmi Bilgin,
Mustafa Çiçekler, Risale Yay., İstanbul 1996, 270 s.
Manzum
tercüme
21 Hikmet İlaydın,
Gülistan
1946 Titizlikle yapılmış bir tercümedir. Baskıları:
1. Gülistan, Ankara 1946, Milli Eğitim Basımevi, 69+489 s.
2. Gülistan, 2 bs., İstanbul 1963, Milli Eğitim Basımevi,
XI+ 400 s.
3. Gülistan , 3 bs., İstanbul 1966, Milli Eğitim Basımevi,
XI+400s.
4. Gülistan, İstanbul 1974, Hürriyet Yayınları, İslam
Klasikleri, XIV+319 s.
Mensur
tercüme
22 Yakup Kenan
Necefzâde, Şirazlı
Şeyh Sa'di,
Gülistan
1965 Şirazlı Şeyh Sa'di, Gülistan [Aslının Tam ve Mükemmel
Tercümesi], (Bastıran: H. Mazlum Akkoyunlu), Ülkü
Matbaası, [İstanbul] 1965, 219 s.
Mensur
tercüme
23 Bursalı Lâmi'î
Çelebi
(ö.938/1531),
Şerh-i Dibâce-i
Gülistân
917/
1511
II. Bayezid'e sunulmuştur. 78 yapraktır. Allah ve Hz.
Peygamber övgüsü ve Farsça ile Arapça hakkındaki bir
önsözün ardından şerhe geçilir. Kelimelerin lügat anlamı ve
gramerle ilgili özellikleri verilip; yorumlar, Fars
edebiyatından beyitlerle desteklenmiştir. Nüshaları:
1. Ankara Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi
Muzaffer Ozak kısmı 392.
2. Ankara Türk Dil Kurumu Kütüphanesi 159/1, 246/1.
3. Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi Genel
714, 1519 (B); Ulu Cami 8068, Orhangazi 1168;
Haraççıoğlu 1024.
4. İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan
1884.
5. İstanbul Üniversitesi Yazma ve Basma Eserler
Kütüphanesi 578, 1013, 1848, 3020, 3024, 3068, 3095,
3173.
6. İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud 5133;
Lâleli 1817; Aşir Efendi (A), 417/18, 435; Halet Efendi 708;
Serez 2560, 3956; Kadı-zâde Mehmed Efendi 410; Ali
Nihat Tarlan 112; İzmir 564/1; Lala İsmail (L) 525; Atıf
Efendi 2152.
Mensur
dibace
şerhi
1664 Kadriye YILMAZ ORAK – Abolfazl MORADI
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
7. Selim Ağa Kütüphanesi: Kemankeş 476, 477; Hacı
Selimağa (H) 956; Hüdâî Efendi 1410.
8. Bayezit Umumî Kütüphanesi 5565, 5566; Veliyüddin
2683.
9. Âtıf Efendi Kütüphanesi 2152.
10. Nuruosmaniye Kütüphanesi 4049.
11. Fatih Millet Kütüphanesi Ali Emiri Efendi 367, 358,
359; Murat Molla 115, 336, 397.
12. Edirne Selimiye Kütüphanesi 605.
13. Kastamonu Genel Kitaplığı 170, 659.
14. Manisa İl Halk Kütüphanesi 2623, 2624, 7551, 8886.
15. Kütahya Tavşanlı Zeytinoğlu Kütüphanesi 2348/1.
16. Erzurum Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi (Seyfettin
Özege, Agâh Sırrı Levend Yazmaları) 73,75.
17. Konya İzzet Şakir Koyuncuoğlu Müzesi Kütüphanesi
13145.
18. British Museum (Türkçe Yazmaları) 156.
19. Flügel, Nu. 557, 558.
20. Rieu, Add 5973.
21. Götz, 620 (Marburg Staatsbibliothek Ms. Or. oct. 1046),
519.
24 Şâhidî İbrahim
(ö.957/1550),
Fihrist-i Ebyât-ı
Gülistân-ı Şeyh
Sa‘dî
16. yy. Âmil Çelebioğlu, Şâhidî'nin Gülistân Şerhi’nin Süleymaniye
Kütüphanesi Hacı Mahmûd Efendi 979 ile 5255'te
bulunduğunu nakleder; ancak 5255’te Şerh-i Gülistân adıyla
kaydedilmiş eser, Lâmi'î Çelebî'ye ait Şerh-i Dîbâce-i
Gülistân nüshalarından biridir. 979’daki ise başka bir eser
olup içinde Gülistân şerhi yoktur. Şu ana kadar Şâhidî’nin
Gülistân şerhine rastlanılamamıştır (Canpolat 2006: 15).
Mensur
şerh
25 Prizrenli Şem'î
Şem’ullâh
(ö.1000/1591),
Şerh-i Gülistân
16. yy. Şem'î bu şerhini, kendisinden Farsça okumakta olan
Muhammed Çelebi adında bir zatın isteği üzerine, beş ayda
tamamlamıştır. Klâsik şerh metodu kullanılmayıp, gramer
ve anlam açıklamaları azaltılmıştır. Lâmi'î Çelebî’nin
şerhine göndermeler yapılmıştır. Nüshaları:
1. İstanbul Nuruosmaniye Kütüphanesi 4046, 4047, 4048.
2. Süleymaniye Kütüphanesi Reisülküttâb Mustafa Efendi
Kısmı 842.
3. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan 1911; Hazine
842; Emanet Hazinesi 1645; Koğuşlar 930; Yeniler 4015.
Mensur
şerh
26 Sûdî (ö.1006/1598),
Risâle-i Sûdî
1004/1
595
öncesi
Gülistân'ın dibâcesindeki Çu ceng-âverî bâ kesî ber-sitîz/ Ki
ez-vey gozîret buved yâ gorîz beytinin mensur şerhidir.
Nazif Hoca tarafından neşredilmiştir (Hoca 1980).
Mensur
şerh
27 Sûdî, Şerh-i
Gülistân
1004/
1595
Klâsik şerh metodunun iyi uygulandığı eser olup geniş
gramer ve anlam açıklamalarına sahiptir. Yeri geldikçe
Lâmi'î Çelebî, Şem'î, Sürûrî, Mevlânâ Ya'kûb Seyyid Alî ve
Kânî gibi şârihlere gönderme yaparak eleştirir. Gülistân
şerhleri içinde en fazla nüshaya sahiptir. Bu da şerhin çok
beğenildiğini gösterir. Esere ait 62 nüsha tespit edilmiştir.
Mensur
şerh
Türk Eğitim Kurumlarında Farsçanın Öğretilmesinde Sa'dî 1665
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
Nüshaları:
1. Süleymaniye Kütüphanesi Atıf Efendi 1783, 1784;
Abdülgani Ağa 205; Pertev Paşa 430, 431; Ayasofya 4107,
Raşid Efendi 569, 1080, 1281; İzmir 561; Nafiz Paşa 50,
990; Serez 2557, 2558; Mihrişah Sultan 392; Pertevniyal
781, 782; Hasib Efendi 350; Hamidiye 1157, 1158; Halet
Efendi 706; Hacı Mahmud Efendi 5038, 5135; İbrahim
Efendi 602, 655, Süleymaniye 866; Yazma Bağışlar 1937,
3858; Veliyüddin 2692, 2693; M. Arif-M.Murad 183; Laleli
1835, 1836; İzmirli İ. Hakkı 3165; Kasidecizade 406; İhsan
Mahvi 150; İz. Mustafa Efendi 73; Fatih 3986; Esad Efendi
2796; Damat İbrahim 979; Carullah 1708; Tahir Ağa Tekke
437; Tırnovalı 1497.
2. Nuruosmaniye Kütüphanesi 4042, 4045.
3. İstanbul Merkez Kütüphanesi 429, 9923.
4. İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Enstitüsü Kütüphanesi 504.
5. Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi 941/5, 4712,
13083.
6. Tercüman Gazetesi Kütüphanesi 250.
7. Millet Kütüphanesi Ali Emiri Edeb. 353.
8. Marmara İlahiyat Fakültesi 20071, Mehmed Lebib Efendi
6049.
9. Beyazıd Devlet Kütüphanesi Beyazıd 578.
10. İzmir Milli Kütüphane 11295, 1850.
11. Topkapı Sarayı Bağdat Köşkü 155; Koğuşlar Kitaplığı
931.
12. Edirne Selimiye 1402.
13. İstanbul Belediye Kütüphanesi Belediye 451 (Canpolat
2006:16).
Basmaları:
1. Sûdî Bosnavî, Gülistan Şerhi, İstanbul 1249, Darû'ttıbaati'l-Âmire,
513 s.
2. Sûdî Bosnavî, Gülistan Şerhi, 2 bs., İstanbul 1276,
Darû't-tıbbaati'l-Âmire, 513 s.
3. Sûdî Bosnavî, Gülistan Şerhi, İstanbul 1286, Matbaa-i
Âmire.
4. Sûdî Bosnavî, Gülistan Şerhi, İstanbul 1291, Darû'ttıbbaati'l-Âmire,
513 s.
28 Hevâyî-i Bursevî
(ö.1017/1608),
Şerh-i Gülistân
990/
1582
Kaynaklarda Hevâyî'nin Gülistân'ı iyi şekilde şerhettiği ve
şerhinde çağdaşları Şem'î ve Sürûrî'yi eleştirdiği
kaydedilmiştir (Kartal 2001: 111). Nüshaları:
1. Antalya Elmalı Halk Kütüphanesi 50: Eser Konya Bölge
Yazmalar Kütüphanesi’ne nakledilerek numara 20’ye
kaydedilmiştir. 50 varaktır. Eksik, şirazesi dağılmış,
haraptır. Şârih Gülistân'daki her hikaye için numara
vermiştir. Müellif, müstensih ve tetimme kaydı yoktur.
Sondaki başka bir el yazısıyla "Yâ Gülşenî Nâyî" ifadeleri,
eserin Gülşenî tarikatine mensup Şâhidî'ye ait olmasını
Mensur
şerh
1666 Kadriye YILMAZ ORAK – Abolfazl MORADI
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
düşündürmektedir.
2. Manisa Kitap Saray İl Halk Kütüphanesi Genel Kitaplık
2622: Dibace'nin Türkçe şerhinden ibarettir. Eser
991/1581'de yazılmıştır ve 57 varaktır. Nüshada Hevâyî'ye
ait hiçbir kayıt bulunmamaktadır. Tamamı incelendiğinde
Rüşdî’nin Şerh-i Dîbâce-i Gülistân’ın başka bir kolu olduğu
görülmektedir (Canpolat 2006:17).
29 Rüşdî Karahisarî,
Şerh-i Dibâce-i
Gülistân
993/
1585
Girişte Lâmi‘î, Şem‘î, İbni Seyyid Ali ve Sürûrî’nin
şerhlerinden övgü ile bahsedilir. Nüshaları:
1. Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi Orhan
1170: 86 yapraktır. Nüshada zaman zaman Lâmi'î'ye atıfta
bulunulmuştur.
2. Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi
Haraççıoğlu 990: 131 yapraktır (Öztarharalı 2011: 296).
3. Manisa İl Halk Kütüphanesi 2622: Eserde Hevâyî’ye ait
olduğuna dair her hangi bir işaret yoktur (Canpolat 2006:
17).
Mensur
dibace
şerhi
30 Mekke Mollası
Hüseynü'l-Kefevî
(ö.1012/1603),
Bûstân Efrûz-ı
Cinân Şerh-i
Gülistân
Anadolu sahası dışında yapılan Türkçe şerhlerdendir. Bu
şerhten Kâtib Çelebi (Kâtib Çelebi trhs.: C.II 1504) ve
Nev'î-zâde Atâ'î (Atâ'î 1989: C.II 455) haber vermiştir.
Atâ'î, Kefevî'nin bu şerhinde Sürûrî ve Şem'î'yi eleştirdiğini
ifade etmektedir. Hüseyin Kefevî, şerhinin mukaddimesinde
hayatından ve eserlerinden bahsetmiştir (Kartal 2001: 111).
Şerh tekniği bakımından sağlamdır. Kelimelerin lügat
manası verilmiş, okuyucu gerekli görüldükçe
bilgilendirilmiş ve diğer şerhlere göndermeler
yapılmıştır(Canpolat 2006: 18). Nüshaları:
1. Süleymaniye Kütüphanesi Hüsnü Paşa 955; Hacı
Mahmud Efendi 44; Hamidiye 1159.
2. İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Türkçe
Yazmalar 3243 ve 9650.
3. Beyazıd Devlet Kütüphanesi Beyazıd 5468.
4. Raşit Efendi Kütüphanesi 566.
Mensur
şerh
31 Pir Hamdî
(ö.1012/1603),
Hutbe-i Şerh-i
Dîbâce-i Gülistân
Eserin tespit edilen tek nüshası, Bursa Yazma ve Eski
Basma Eserler Kütüphanesi, Milli Kütüphane 1970
numaradadır. Sonu eksiktir (Canpolat 2006: 18).
Dibace
şerhi
32 Bosnalı Hasan
Kâfî(ö.1125/1616),
Şerh-i Gülistân-ı
Kâfî
Sûdî şerhinde, “Redd-i Kâfî” ibareleriyle tenkidinden
haberdar olduğumuz eser hakkında elde önemli bir bilgi
yoktur. Sûdî gibi Bosnalıdır (Yılmaz 2008: 31).
Şerh
33 Kânî, Şerh-i
Dibâce-i Gülistân
Nüshası: Türk Dil Kurumu 251. Dibace
şerhi
34 İbrahim Telli, Şerhi
Dibace-i Gülistân
İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Türkçe Bölümü
12450 (Öztahralı 2011: 297).
Dibace
şerhi
35 Hüseyin Hüsnî,
Bâğbân
Nüshasına rastlanılamamıştır (Kartal 2001: 111). Dibace
şerhi
Türk Eğitim Kurumlarında Farsçanın Öğretilmesinde Sa'dî 1667
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
36 Safvet, Şerh-i
Cedîd-i Dîbâce-i
Gülistân-ı Safvet
1785 Farsça kaideleri içeren girişte, Seyyidzâde, Surûrî, Şem'î,
Kânî, Sûdî ve Lâmi'î'ye atıflar bulunmaktadır. Kelimelerin
lügat anlamları, gramer özellikleri, şevâhid beyitler
aracılığıyla verilmiştir (Yılmaz 2008: 31). Nüshası:
Süleymaniye Kütüphanesi Serez 2559 (98 yk).
Dibace
şerhi
37 Müellifi bilinmiyor,
Kitâb-ı Lûgat-i
Gülistân
10/16.yy Gülistân'da geçen Arapça ve Farsça 350 kadar kelimenin ilk
harflerine göre Türkçe karşılıkları verilmektedir. Arapça
kelimelere dair izahlar ve müteradifleri yazılmış, daha sonra
da Türkçe karşılıkları getirilmiştir. Bu izahlarda Muhtaru'ssıhah
ve Bahrü'l-garâyib gibi kaynakların isimleri
geçmektedir. Arapça sözlüklerden nakiller ve kelimelerin
anlamları dışında yapılan izahlar, Arapçadır (Kartal 2001:
117).
Nüshaları: İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi III.
Ahmed 2754.
Sözlük
38 Müellifi bilinmiyor,
Müşkilât-ı Gülistân
1001/
1593
Gülistân'daki 1000 kadar kelimenin, Gülistân'ın metni takip
edilerek tertibidir. Gülistân’ın bölümleri esas alınarak sekiz
bâba ayrılmıştır. Ancak ikinci bâb atlanmıştır (Kartal 2001:
118). Nüshaları:
1. Beyazıt Devlet Kütüphanesi Beyazıt 5568.
2. Wien Kaiserlich-Koniglichen Hofbibliothek, Teng. 86.
Sözlük
39 Ali b. Hacı Osman,
Miftâh-ı Gülistân
12-13.yy Bir mukaddime ve 5 bölümden oluşmaktadır. Birinci
bölümde Gülistân'daki âyetlere, ikinci bölümde hadislere,
üçüncü bölümde veciz sözlere, dördüncü bölümde
anlaşılması güç bazı şiirlere ve bunların Türkçe
tercümelerine yer verilmiştir. Beşinci bölümde ise,
Gülistân'dan derlenmiş, önemli bir kısmı Arapça olan izaha
muhtaç 1800 kadar kelime Türkçe karşılıkları ile verilmiştir.
Nüsha: İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, T 2783
(Öz 1996:367).
Sözlük
40 Müellifi bilinmiyor,
Lügat-i Gülistân-ı
Sa'dî
18.yy "Hâzâ Lügat-i Gülistân-ı Sa'di" ibaresiyle başlayan ve
yanlışlıkla Cifr el-imâm Alî adı ile kayıtlı olan bu sözlük
risalesi, dört bâbdan oluşmaktadır. Birinci bâbda,
Gülistân'dan seçilen 340 kadar kelimenin Türkçe
karşılıklarına ve iktibas edilen âyetlere yer verilmiştir. İkinci
bâbda hadislere, üçüncü bâbda muhtelif kelime ve ibarelere,
dördüncü bâbda Arapça ya da Farsça beyitlere ve bunların
Türkçe tercümelerine yer verilmiştir (Öz1996:368).
Nüshaları:
1. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Kütüphanesi, 1 Saib II, 1438
2. Ankara Millî Kütüphane, A. Ötüken 2616/2.
Sözlük
41 Ahmet Mazhar,
Gülistân ve Lügat-i
Güldeste
(Olgun, 1978: 122). Gülistân ve Lügat-i Güldeste, Matbaa-i
Harbiyye, İstanbul trhs., 144+207 s.
Sözlük
Tercüme, şerh ve sözlüklerinin yanında Gülistân'a yapılan çok sayıda nazire de vardır.
Muînüdîn-i Cüveynî'nin Nigâristân, Ubeyd-i Zâkânî'nin Ahlâku'l-eşrâf, Câmî'nin Bahâristân,
Mecd-i Hâfî'nin Ravza-i Huld (Hâristân), Kemalpaşazâde'nin Nigâristân, Kaânî-i Şirâzî'nin
1668 Kadriye YILMAZ ORAK – Abolfazl MORADI
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
Perîşân, Rızâ Kulı Han Hidâyet'in Riyâzü'l-muhibbîn, Ali Ekber-i Ferâhânî'nin Bahâristân ile
Hâristân, Edib Kirmânî'nin Hâristân, Sâilî'nin Ravzatü'l-ahbâb, Ahmed Şîrâzî Vekâr'ın Encümen-i
Dâniş, Molla Tarzî'nin Ma'denü'l-cevâhir, Hargopal Münşî'nin Sünbülistân ve Mehmed Fevzî
Efendi'nin Bülbülistân adlı eserleri ilk hatıra gelenlerdir (Yazıcı 1996: 241).
Osmanlı aydınları, Sa’dî’nin eserlerinin Türkçe şerhleri yanında Farsça ve Arapça
şerhlerini de yapmışlardır, ama bu şerhlerde Farsçanın öğretilmesi değil, eserin Farsça bilenler
tarafından daha iyi anlaşılması amaçlanmıştır. Osmanlı sahasında Gülistan'a Arapça ve Farsça
yazılan şerh ve nazireleri aşağıya alıyoruz (Geniş bilgi için bk. Kartal 2001: 113-117):
Müellif/mütercim
ve eser adı
Tarih Özellikleri Türü
1 Kâdî Mevlânâ
Ya'kûb bin Seyyid
Alî (ö.931/1525)
Kâtib Çelebi, Seyyid Ali-zâde'ye isnat edilen Arapça Gülistân
Şerhi'nin aslında Münîrî'ye ait olduğunu belirtir (Kâtib Çelebi
trhs.: C. II, 1504).
Arapça
Şerh
2 Gelibolulu
Mustafa Sürûrî,
Şerh-i Gülistân
957/
1550
Kanûnî Sultan Süleyman'ın oğlu Şehzade Mustafa için
yazılmıştır. Hasan Çelebi, eseri yetersiz bulurken Kâtib Çelebi
Arapça olarak yeterli görür. Nüshası: İstanbul Nuruosmaniye
Kütüphanesi 4044, 4045.
Arapça
şerh
3 Tireli Mustafa b.
Mehmed Ayşî
(ö.1016/1607),
Şerh-i Gülistân
Eseri, Kâtib Çelebi (Kâtib Çelebi trhs.: C. II, 1504), Nev'î-
zâde Atâ'î (Atâ'î 1989: C. II, 523) ve Mehmed Tâhir (Bursalı
1333: C. I, 359) zikreder.
Farsça
şerh
4 Kemâl Paşazâde,
Nigâristân
939/
1532
Gülistân gibi bir mukaddime ve sekiz bölümden oluşmakta ve
bu gibi şekilsel benzerlikler dışında konular bakımından da
Gülistân ile aynı paraleldedir. Dönemin sadrazamı İbrahim
Paşa'ya ithaf edilmiştir. Eser, M. Çiçekler tarafından doktora
tezi olarak hazırlanmıştır (Çiçekler 1994).
Farsça
nazire
5 Edirne Müftüsü
Mehmed Fevzî
Efendi,
Bülbülistân
1312/
1895
Dönemin sultanı Abdülhamid Han'a takdim edilmiştir. Bir
mukaddime, sekiz nihâl (bölüm) ve bir "Târîh-i Hatm-i
Kitâb"dan oluşmaktadır. Eser, işlenen konular bakımından
Gülistân'dan ayrılık göstermektedir. Baskısı: Mehmet Fevzi
(1312), Bülbülistân, Matbaa-i Âmire, [İstanbul].
Farsça
Nazire
Sonuç
Bilindiği gibi biri manzum öteki manzum-mensur karışık, ahlâkî hikâyelerden meydana
gelen Bostân ve Gülistân, 20. yüzyılın başlarına kadar muhtelif İslâm ülkelerinin medreselerinde
olduğu gibi, Osmanlı medreselerinde de Fars dili ve edebiyatı öğretimi için kullanılan başlıca
okuma kitaplarıdır. Bu çalışmada Başta İbrahim Olgun ve Ahmet Kartal'ın çalışmalarından da
hareketle Bostân'ın Türkçeye 7 tercümesi, 4 muhtasar tercümesi, 4 şerhi ve 1 Türkçe sözlüğü
hakkında kaynaklardan toplanan bilgiler verilmiştir. Bunların dışında Bostân’ın çeşitli beyitlerine
ve bazı bölümlerine yapılan 4 Türkçe tercüme ile ilgili bilgilere de yer verilmiştir.
Gülistân'ın ise Osmanlı sahasında Cumhuriyet dönemi de dâhil Türkçeye 23 kez tercüme
ve 14 kez (7 tanesi Şerh-i Dibâce-i Gülistân) şerh edildiği ayrıca Gülistân'ın daha iyi anlaşılması
için 5 kez Türkçe sözlük yazıldığı görülmüştür. Bunlardan 7 tanesi manzum tercüme Zaîfî (iki
tane manzum tercümeye sahiptir), Kâdî-i Manyas (bu metin eksiktir) Sâfî (Gülistân’ın sadece 7.
Türk Eğitim Kurumlarında Farsçanın Öğretilmesinde Sa'dî 1669
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
bâbının tercümesi), Kâtib İbrahim, Hilmî ve Niğdeli Hakkıeroğlu, 4 tanesi manzum-mensur
karışık tercüme, 10 tanesi mensur tercüme ve 14 tanesi mensur şerhtir.
Türkçe tercüme, şerh ve sözlüklerin dışında Osmanlı sahasında Gülistân’a yazılmış iki
Arapça ile bir Farsça şerhe ve iki Farsça nazireye de rastlanmıştır (Kartal 2001: 118).
Yukarıda dökümünü yapmaya çalıştığımız eserler göstermektedir ki Türkler ta 14.
yüzyıldan beri Sa'dî'ye büyük önem vermişlerdir.
KAYNAKÇA
BERBERCAN, Mehmet Turgut. 2011. Çağatayca Gülistan Tercümesi Gramer-Metin-Dizin,
Doktara Tezi, Danışman: Özcan Tabaklar, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
BÜYÜKKARCI YILMAZ, Fatma. 2001. Za'îfî'nin Manzum Gülistân Çevirisi: Kitâb-ı
Nigâristân-ı Şehristân-ı Dırahtistân-ı Sebzistân, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara
Üniversitesi, İstanbul.
BURSALI, Bursalı Mehmed Tâhir. 1333. Osmânlı Müellifleri, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
CANPOLAT, Hülya. 2000. Lâmi'î Çelebi’nin Şerh-i Dîbâce-i Gülistan’ı, Basılmamış Yüksek
Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir 2000.
CANPOLAT, Hülya. 2006. Sa'dî'nin Gülistân Önsözüne Yapılan Şerhlerin Karşılaştırmalı
İncelemesi, Basılmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi İzmir.
2CANPOLAT, Hülya. 2006. "Klâsik Şerh Geleneğimiz ve Yabancı Dil Öğretim Yöntemleri:
Farsça Örneği", Süleyman Demirel Üniversitesi VI. Uluslararası Dil Yazın Deyişbilim
Sempozyumu Bildiri Kitabı, Isparta, s.215-218.
CEYHAN, Adem. 2007. “Eğitim Bakımından Gülistan”, Turkish Studies International Periodical
For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/4 Fall, s.
228-247.
ÇİÇEKLER, Mustafa. 1994. Kemal Paşa-zâde ve Nigâristân'ı, İstanbul Üniversitesi, Basılmamış
Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
HOCA, Nazif. 1980. Sûdî, Hayatı, Eserleri ve İki Risalesinin Metni, İstanbul Üniversitesi,
Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
İBNÜLEMİN, Mahmut Kemal İnal. 1988. Son Asır Türk Şairleri, İstanbul.
İLAYDIN, Hikmet. 1989. Bostan, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
İLAYDIN, Hikmet. 1997. Gülistan, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
KARAİSMAİLOĞLU, Adnan. 1992. "Bostân", TDVİA, C. 6, İstanbul, s. 307-308.
KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi. 1989. Seyf-i Sarâyî, Gülistan Tercümesi, TDK Yayınları,
Ankara.
KARTAL, Ahmet. 1999. Osmanlı Medeniyetini Besleyen Kültür Merkezleri (XI. Asırdan XVI.
Asrın Sonuna Kadar Türk Edebiyatı ve Fars Edebiyatının Münasebetleri), Basılmamış
Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
KARTAL, Ahmet. 2001. "Sa'dî-i Şîrâzî'nin Gülistan İsimli Eseri'nin Türkçe Tercümeleri", Bilig,
S.16, Ankara, s.99-126.
1670 Kadriye YILMAZ ORAK – Abolfazl MORADI
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 9/3 Winter 2014
2KARTAL, Ahmet. 2001. “Sa‘dî-i Şîrâzî’nin Bostân İsimli Eserinin Türkçe Tercüme ve Şerhleri”,
Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S.5, İstanbul s.99-120.
KÂTİB ÇELEBİ (trhs.), Min-Kitâbi Keşfi'z-zunûn 'An-Esâmî'l-Kütübi ve'l-Funûn, [Şerefettin
Yaltkaya ve Kilisli Rifat Bilge tarafından hazırlanıp yayınlanan eserden ofset baskı].
OLGUN, İbrahim. 1978. "Türçe Sadi ve Hafız Çevirileri", Türk Dili Dergisi, Çeviri Sorunları Özel
Sayısı, Sayı 322, Ankara, s.117-126.
ÖZ, Yusuf. 1996. Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
ÖZDEMİR, Mehmet. 2011. "Mütercim ve Müellif Bir Şeyhülislam: Hocazade Es'ad Efendi ve
Eserleri", Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and
History of Turkish or Turkic, Volume 6/2 Spring, s. 713-724.
ÖZKAN, Mustafa. 1993. Mahmud Kâdî-i Manyâs, Gülistan Tercümesi (Giriş-İnceleme-MetinSözlük),
Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
ÖZKAN, Mustafa. 2011. “Eski Anadolu Türkçesinde Ortaya Konan Tercümelerin Türk Diline
Etkisi”, Türk Dili Araştırmaları Dergisi, S.3, İstanbul, s. 1-64.
ÖZTAHRALI, İmran. 2011. "Şerh Geleneği ve Lâmi'î'nin Şerh-i Dibace-i Gülistan'ı", TÜBARXXIX,
s. 293-302.
SEYF-İ SERAYÎ. 1954. Gülistan Tercümesi, (önsöz: Feridun Nafiz Uzluk), Ankara, Türk Tarih
Kurumu Basımevi.
TOKATLI, Ümit. 1996. Kitâb-ı Bostân-ı Nasâyih, Erciyes Üniversitesi Matbaası, Kayseri.
YAZICI, Tahsin. 1996. "Gülistân", TDVİA, C. 14, İstanbul, s. 240-241.
YAZICI, Tahsin. Trhs. "Sadi", İslâm Ansiklopedisi, C. X, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, s.36-
41.
YILMAZ, Ozan. 2008. 16. Yüzyıl Şârihlerinden Sûdî-i Bosnavî ve Şerh-i Gülistân’ı, Basılmamış
Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
YÛSUFÎ, Gulam Hüseyin. 1387. Bostân-ı Sa‘dî/Sa‘dînâme, 9. Baskı, İntişârât-ı Harezmî, Tahran.
YÛSUFÎ, Gulam Hüseyin. 1387. Gülistân-ı Sa‘dî, 8. Baskı, İntişârât-ı Harezmî, Tahran.
SÛDÎ. 1352. Şerh-i Sûdî ber Bostân-ı Sa'dî, (çev.: Ekber Behrûz), Tebriz.