Selçuk Üniuersitesi/Seljuk Uniuersity
Fen-Edebiyat Fak(iftesi/Factılty of Arts and Sciences
Edebiyat Dergisi/Joıırnal of Social Sciences
Yıl/ Year: 2008, Sayı/Number: 19, 37-55
. .,.. . ..
Selçuk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
ahsevgi@selcuk.edu.tr
Ahmed-i Bardahi "Sunisa"lıdır. 15. asrın ikinci yansıyla 16. asrın ilk
çeyreğinde yaşam ş olduğu tahmin edilmektedir. Elde mevcut tek eseri "Cami'u'IFaris"
in "mukaddime" ve ferağ kaydı"nda, Mehmet Paşa ve Mahmut Bey'e ithaf
ettiğini söylediği söz konusu eserini 905/1499'da ikinci defa temize çektiği bilgisi yer
almaktadır. Biz bu makalemizde sözlük ve edebiyat bilgisi niteliği taşıyan "Cami'u'lFaris"in
aruzla ilgili kısmın metnini sunuyoruz.
Anahtar Kelimeler: Ahmed-i Bardah'i, Sunisa, Cami'u'l-Faris, sözlük,
aruz.
AHMED-İ BARDAHl'S TURKISH AND PERSIAN POETICAL
ARUZ PAMPHLET
Abstract
Ahmed-i Bardah'i is from "Sunisa". He is believed to have lived between
the !ate 15th century and early 16th century. It is stated in the introduction and at
·the end of his only existing work "Cami'u'l-Faris", a kind _of book that contains a
lexicon and information on literature, that he made a fair copy of the book in
question a second time, which he said he had dedicated to Mehmed Pasha and
Mahmoud Beg, in 905/1499. in this paper, we present the text of that part of
Cami'u'l-Faris" which deals with aruz.
Key Words: Ahmed-i Bardahi, Sunisa, Cami'u'I Faris, lexicon, aruz.
Ahmed-i Bardahı hakkında fazla bilgiye sahip değiliz. Elde mevcut
tek eseri "Cami'u'l-Faris"in "mukaddime" ve "ferağ kaydı"ndaki
bilgilerden adının "Ahmed", lakabının "Bardahı" (çömlekçi),
memleketinin de "Sunisa" 1 olduğu anlaşılmaktadır. Ahmed-i Bardahı ve
eserini ilk defa edebiyat dünyasına tanıtan Ali Emırı Efendi'nin,2 "Bardahı"
kelimesini yer ismi olarak değerlenditip adı geçen şahsı "Amid"li
(Diyarbakır) göstermesi, ayrıca tanıtmış olduğu "Cami'u'l-Faris" nüshasının
ithafa dair kısmının eksik olması dolayısıyla, Ahmed-i Bardahı'nin
çevresindeki devlet yöneticilerini yanlış takdim etmesi ve nihayet 'mezkur
nüshayı müellif nüshası kabul ederek istinsah tarihi olan 907/lSOl'i kitabın
yazılış tarihi olarak vermesi meseleyi içinden çıkılmaz bir hale getirmiştir.
Konuyla ilgili daha sonra verilen bilgiler ve yapılan çalışmalar da bu yanhş
bilgiler üzerine bina edildiği için sağlıklı 3bir neticeye ulaşmak iyice
zorlaşmıştır. Biz bu makalemizde "Cami'u'l-Faris"in bilinen en eski ve tam
nüshası olan Koyunoğlu Müzesi nüshasını ele alarak müellif hakkında sahih
bilgiler vermeye çalışacağız. Sonra da görebildiğimiz diğer nüshalarda
olmayan aruzun Türkçe dörtlüklerle anlatıldığı kısmı -Farsça beyitleri de
ekleyerek- sunacağız.
Elimizdeki nüsha, İzzet Koyunoğlu Ktp. 13622 numarada kayıtlıdır.
134 varaklık eser şöyle başlar:
•
1 "Sunisa" Sivast'ta bir nahiye adı. Bkz. Ahmet Rifat: Lüğfü-i Tarıhiye ve Coğrafiye, c. 3-4,
Tıpkıbasım, Ankara 2004, s.188; Faruk Sümer bu konuda şunları söyler:"Sivas kazalarından
SGnısa, Niksar'ın batısında, Amasya'nın kuzey batısında ve Ladik'in doğusunda, Kelkit'e yakın
bir yerde idi. Bkz. AbO Bakr-i Tihranı: Kitab-i Diyarbakriyya, (Yayınlayanlar:Necati LugalFaruk
Sümer}, c. 1, Ankara 1993, s.42-43, 6. not.
2 Ali Emırı:"Amid Şehrinin Akkoyunlular Zamanındaki Şiir ve İnş& ve Evzan ve Aruzuna Bir
Numüne", Amid-i Sevda, nr. 5, 16 Nisan 1325/29 Nisan 1909, s.67-74.
3 a) Bağdatlı İsmail Paşa: Keşfu'z-zunOn Zeyli, İst. 1972, c.l, s. 352.
b) Şevket Beysanoğlu:Diyabakırlı Fikir ve Sanat Adamları, c. 1, İst. 1957, s. 51-54.
c) Kemal Eraslan:"Eski Bir Belagat Kitabı" , Biıinci Millı Türkoloji Kongresi Tebliğleri, İst.
1980, s. 3-8.
d) Yusuf Öz:Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Ünv.
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doğu Dilleri ve Eöebiyatları Bölümü, fars Dili ve Edebiyatı
Anabilim Dcılı, Ankara 1996, s. 180·195.
e) Kazım Yetiş :"XVI. Yüzyıl Başında Yazılmış Bir Kavaid-i Şi riyy Risalesi", İ. Ü. Edebiyat
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İst. 2000, C. xxıx, s. 285-343.
f) Hatice Şahin "Farsça'dan Türkçe'ye Bir Sözlük:Cami'u'I-Fürs", EJOS, VII (2004}, nr. 16,
s.51-54.
Ahıned i Bardahi'nin Ti.irkçe ue Farsça Mam:tım Aruz Risalesi ~~~~~~~~~~
39 ·
.J ~ [Jı /. JJ/J J ö~ J lı o~ (.ıJ' J/ Jj7.y /Lı o.ul:) ıJl.i} (;}~ vf.:.S <.f ıj(.jJ rJ'-r- J .J'
v. 1 b .-==..--/ ,.;AJrY fa J ,.:.A.:tt0y fi.ı ~/
Son:
c.fl:...- (' J tJ,t ~ ı.fl:...- ('., ~ ı.fl:.v (' (ı..J.,I ....::....J~ J ._:_,.j/Jı.J oJL...,. ( j4 dJ ~ J
V. 134b ... )J/~t;,,.,..;..yl,.,dliJ,f~
Eserin ithafa dair smında da şu ifadeler yer almaktadır:
ıJA.JI ı..f/ !,;WI _;./, ı(.,:?/ jıJ., ,~, J ıUJ/ tf ,y,., 'ytll ~· FAi~ ~/ Jf--'J
~I., __;ıJJ/ cJ-W ( ~t., J/.1 (7 JL.:Yf Jy./,JI ..v:;) J~I [y. ~~/ ı(#ıfl .__,_,J J
)4$1., o/(!., U~,ı.J --t ?' ~/., (tJ.--ıfl ~ cl.,.Jf., ~.,,JI? e,dııJ-JI., #1 ô,ıJ
tf' ı;1l,_,;)~j UıJ_/ Jft>J ~/ ~.,.ı~ o,J_ı r J o/ ...:ıt -41/ / ...::.,;~/ '-T"i.::J ,.:it! .ı/1, ıJ---i dl_/,
,::.}JJ (~/ ..lıl (IJI ..t.(_.,,t-f ....! ?/ ıl#ıfl J-" .ı.,.,,.._:)1., ıLJ/ J ..ı::y Jft>J ıt;,,.J)/ ı.:ft't ıytJI ftl ı;1L-tll
v.lb-za ,..,~~
"Ca~i'u'l-Faris"in "ferağ kaydı" ise şöyledir :
d. <.!')/. ,J'I .-1:'. J-ı' y~ ~ U-1:i .ıUI ,;-t..,;-JI JP>J .ıWI dıı ,.;ıl ı;J~ v.ıWI c:,1..7. ~wı
c.fJL?. Jf.,J J ...::..,lytll, ~ ıf.?tJI ...::.,u..JI., <:fr"-11 ~ J ıj,J J J tJ?I r' (fJl...;yıJI
V. 134b ,Jl, (:7-' v-1'...:.., JJıJf
Ahmed-i Bardahı ve "Cami'u'I-Faris" adlı eseri yukarıdaki metinler
ışığında ele alınırsa meselenin büyük ölçüde aydınlığa kavuşacağını
düşünüyoruz.
Öncelikle beliıielim ki Ahmed-i Bardahı, Ali EmırI'nin iddia ettiği
gibi "Amid"li değil, "Sunisa lıdır. (Sivas'ta bir nahiye adı) "Bard~hı"nin
sonundaki "ya" <ı.f ) ya yı nispet değil, ya-yı failiyet olmalı. Aslında eserin
"ketebe" kaydında bu açıkça görülüyor.
Diğer taraftan, "Cami'u'l-Faris"in ithaf edildiği Mehmet Paşa ve
Mahmut Bey'in de; babası Uzun Hasan'a muhalefet ederek Osmanlılara
sığınan ve Fatih Sultan Mehmet'e damat olduğu için kendisine Sivas
Beylerbeyliği verilen Uğurlu Mehmet Paşa ve oğlu Mahmut olduğunu
tahmin ediyoruz.4 Bu durumda eserin yazılış tarihi de Mehmet Paşa'nın
Sivas Beylerbeyliği'ne tayini (879/1474) ile öldürüldüğü (882/1477) yıllar
arasında olması gerekir. "Cami'u'l-Faris"in tanıtmaya çalıştığımız
Koyunoğlu Ktp. nüshasının "itmam"ında eserin 905/1499'da Ahmed-i
Bardahı eliyle ikinci defa temize çekilerek yazıldığı ifade edilmektedir.
Kanaatimizce bu eser Mehmet Paşa'nın öldürülmesine yakın bir tarihte
kaleme alınmıştır. Hamısi Mehmet Paşa'nın Akkoyunlular tarafınçlan
katledilmesi dolayısıyla müellif kendisine bir zarar gelebilir endişesiyle
kitabı uzun bir müddet ortaya çıkaramamış, ortam biraz müsait olduktan
sonra ancak 1499 yılında -belki de müsveddeden temize çekerekistifadeye
sunmuştur.
ESERİN MUHTEVASI
Cami 'u'l-Faris, edebı bilgilere dair ansiklopedik nitelikte bir eserdir. ·
Ahmed-i Bardahı Farsça yazdığı mukaddimede eserinin adını ve
muhtevasını şöyle veriy.9r: . . " .
(JJ r ılrl )J JI r ·(l/ ~ ,3 O/ J (Jt.,; c..f)WI Vl..7. J--Li ~ c./,) );IJJ/ (:,/.;,; ~%
,.f,/).f'l})J ~ r JJ~lwJ JV (:l.:ij/.ı~ rVl;J ()lı-<: r Jy;J (r r JWl.ıJ
,J_za JI ~·J
Görüldüğü gibi müellifin "Cami'u'l-Faris" adını verdiği eseri beş
bölümden oluşmaktadır:
1- isimler (v. za_99a)
2- Fiiller (v. 99a_ll6''
3- Harfler (v.l 163
-l20b)
4- Ayların isimleri (v. 120b-124a)
5- Kava'id-i şi'riyye (124b-134b)
4 Geniş bilgi için bkz. a} Mükrimin Halil Yınanç , "Akkoyunlular" mad. İA, c. 1, İst.· 1978, s.
251-270.
b) İsmail Hökkı Uzunçarşılı:Osmanlı Tarihi, c. 2, Ankara 1983, s. 104-105.
c) a.mlf., Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara 1988, s.169, 3.
not.
Ahmed-i Bardahi'nin Tlirkçe ue Farsça Manzum Aruz Risalesi _________ __ 41
Biz bu makalemizde "Cami'u'I-Faris"in beşinci bölümünde yer
alan aruza dair kısmın (v.127b-129b) metnini sunuyoruz. Yukarıda da
belirtildiği üzere bizim görebildiğimiz diğer nüshalarda aruz bahirleri sadece
Farsça beyitlerle anlatılıyor. Oysa Koyunoğlu nüshasında bahirler önce
Türkçe bir dörtlükle açıklanıyor, sonra da örnek Farsça bir beyit
zikrediliyor. Müstakil bir risale niteliği taşıyan bu metin hazırlanırken Türkçe
dörtlük ve Farsça beyitlerde görülen eksikler köşeli parantez [ ·J içinde
tarafımızdan tamamlanmaya çalışılmış, görülen imla hataları tashih edilmiş,
fazlalıklar atılmış, takdim-tehirden kaynaklanan kusurlar düzeltilmiş, ancak
fazla bir yekun tutmayan bu zühuller belirtilmeye gerek görülmemiştir.
Ayrıca, Farsça beyitlerde zaman zaman eserin Fatih Millet Ktp. Ali Emırı
Lgt. 39 numarada kayıtlı nüshasından da yararlanılmıştır. Şimdi Ahmed-i
Bardahı'nin , aruzun 33 farklı kalıbını Türkçe dörtlüklerle açıklayarak her
kalıp için bir de Farsça örnek beyit -9. kalıpta Arapça- zikrettiği bu önemli
risalesini sunuyoruz ...
HAZA Fİ-BEYANi KAVA'İDİ'L-'ARÜZ
VE KAVA 'İDİ'L-EVZAN
VE 'ADED-İ BUHÜR
İmdi bilgi! kim 'aruz diyü mızan-ı şi're dirler. Nitekim geçdi. Ve
dahı 'arOzuıi asıl rükni sekiz rükündür. Ve ol sekiz rükün dahı iki kısımdır.
Birisi huması ve birisi süba;ıd.ür. Ve hum!sı oldur kim anufı rükni beş haıf
üzerine mebnı ola: Fa'ilün ve fe'ulün gibi. Ve süba'ı oldur kim anufı rükni
yedi harf üzere mebnı ola: Mefa'ılün müfa'aletün müstef'ilün mütefa'ilün
mef'fılatü gibi. Egerçi Cevheri katında mef'ulatü bu rükünlerden degüldür.
Lakin ba'zılar i'tibar itmişlerdür. Ve sekiz bahirden on altı bahir çıkar:
1- Hezec 5-Münserih 9- Müstec 13- Kamil
2- Recez 6- Serı' 10- Tavı! 14- Vafir
3- Remel 7- Mütekarib 11- Medid 15- Muktedab
4- Muzari' 8- Hafif 12- Basıt 16- Mü tedarik
Bu on altı buhurun fürO'ı çokdur. Ba'zısın getürdük. Ol ki Türkıde
ve Farisıde inen müsta'mel degüldür anı terk itdük. Ve dahı ka'ide-i 'aruz
oldur ki beyti takti'' idicek mızan-ı hurCıfla beyt-i hurCıfı sayup muvazene
kılmak rast degüldür. Zira ki şu da gah olur ki iki sakin bir harf sayılur. Yar
ve cah ve şah gibi. Bil ki vakit olur ki üç sakin bir harf menziline olur. Dôst
ve Cıst ve hast gibi. Ve gah olur ki bir müteharrikle bir sakin bir harf-i
müteharrik sayılur. Mesela ne .,j ve ki Jve çü f? ve me ,.,. gibi. Ve gah olur
ki teşdid bir harf sayıl ur. Ya 'nı bir harf yirine tutulur. Kerret ve merret gibi.
Ve şiddet ve kuvvet gibi. Ve gah olur ki meddile bir sakin bir harf-i
müteharrik 'addolunur. Halas gibi. Pes ma'lum ola ki 'aded-i hurüfa i'tibar
yogımış. Asıl vezni gözetmekmiş .
1) Bahr-i hezec-i salim-i müsemmen.
Gel imdi 'aklı ğawas it aya 'ilmi hüner-perver
'ArOz-ı bahra sen talib çıkargıl dürrle cevher
Mefa'ilün mefa'ilün mefa'ilün mefa'ilün
Bufıa Misal bi'l-Farisı:
J;T d~LJ r j ı:f..J.) (~ ~
JA'/JL>;JI 4-'-:"'l4i Jf vV
2) Bahr-i hezec-i mahzuf-ı müseddes.
Ruhun alnufı nedür nurun 'ala nOr
[ Olur üstinde zülf 'arız-ı kafur ]
Mefa'ilün mefa'ilün fe'uiün
Hezec mahzCtf budur anla ey hCtr.
Misal bi'l-Farisi: •
(/T )1 d~ ~~J (/(.,) d/~ ..;~) /
3) Bahr-i hezec-i müseddes-i makbuz.
Gülsün 'İlm okı halas bul harecden
Mef'ulü mefa'ilün fe'ulün
Geç bahr-i müseddes-i hezecden.
Misal bi'l-Farisı:
( l;T ~ ( ) j .....::_..,j)j
(1.ıTJJ u' J' u ,,)ü ,.;r /.
Ahmed-i Bardahi'nin Türkçe ue Farsça Manzum Aruz Risalesi ~~~~~~~~~~~
43
4) Bahr-i hezec-i ahreb-i mekfuf.
Zülfüni gören da'ire-i hüsnüfıe akreb
Didi ki yine olmış ayufi menzili 'akreb
Mef'ulü mefa'ilü mefa'ilü fe'filün
MekfOf olıcak böyle okınur heze.c ahreb.
Misal bi'l-Farisı:
(.~/ f tf cJ-1 )) --'tlL:.-d /'
....::---1 (L.1 ...::---JJ (J ot. t. ~ JJ]
( .ki~)
5) Bahr-i hezec-i ahreb-i maksur-ı mahbun-ı müsemmen.
Gül-zar-ı cinan lütf-ı hüsnünde müzeyyendür
Şır ü 'asel ü kevser la 'lüfide mübeyyendür
Mef'ulü · -mefa'ilün.. mef'ulü mefa'ilün
Uş vezn-i hezec ahreb mahbOn u müsemmendür.
Misal bi'l-Farisı:
~r df.7. k~ ~, ~f.7. .:tl:,,-~ ~......::...,.::J
6) Bahr-i recez-i salim-i müsemmen.
Nisbet idersem yüzüfü aya güne gelmez yakın
İnanmaz ısen elüfıe bir ayna alup bir bakın
Müstef'ilün müstef'ilün müstef'ilün müstef'ilün
Salim recez uş budur[ur] 'ilme'l-yakın 'ayne'l-yakın.
Misal bi'l Farisı:
,::.H . .; J/) J.) iff.7. _.,,.ıı, ~il
,.::.;, l,J I ı.J::»' J jJ J.J:./'_.,,.ıı, }) )ı/J J
7) Fer'-i recez.
Dil bende sana vü can çaker
Valih yanaguna şems-i haver
Fa' müfte'ilün mefa'ilün fa'
Fer'-i recezi işit iy dilber.
Misal bi'l-Farisı:
[(/~r)r
( / ı.}{-f' JIJ:.I~)]
8) Bahr-i remel-i müsemmen-i mahzCıf .
Afitabı tal'atunun 'alemi ruşen kılur
Nireye kim düşse sayefı servile gülşen kılur
Fa'ilatün fa'ilatün fa'ilatün fa'ilün
Bu remel bahridürür kim tab'ufü ruşen kılur.
Misal bi'l-Farisi: •
? / ~ (ı,A ~ &-::.-)
~ ('uJJ,IAI'~~)~
9) Bahr-i remel-i mahzuf-ı müseddes.
Devlet-i kevneyn ana ma'tuf ola
Her ki hub ahlak ile mevsuf ola
Fa 'ilatün fa 'ilatün fa 'ilün
Vezn budur çün remel mahzQf ola.
Misal bi'l-'Arabt:
J~ jv J/.1 J .._,-.:,~
J1lıı>07c,J~
Ahmed-i Bardahi'nin Türkçe ue Farsça Manzum Aruz Risalesi ___________ 45
10) Bahr-i remel-i mahbun-ı müsemmen.
Gözün 'işvesine her kim ider ise nazarı
Sanema kopdı sanur fitne-i devr-i kameri
Fe'ilatün fe'ilatün fe'ilatün fe'ilün
Budur[ur] vezn-i remel kim ola mahbun iy peri.
Misal bi'l-Farisı:
._::_-CL. )}J; J.:1 c)L,; -»'c.1~ ~
~ ~ / [,} ji ol/JS ~
11) Bahr-i remel-i mahbOn-ı müseddes.
Ne senüfi hüsnüne var şerh u beyan
Ne benüm derdüme var hadd u payan
Fe'ilatün fe'ilatün fe'ilün
Remel-i habn-ı müseddesdür iy can.
Misal bi'I-Farist! "
-=--~ {!~/ I
....::-- l.v ı:fl" ~ c.r=!: ~ JS
12) Bahr-i muzari'-i ahreb.
Peyveste kurlar tutar elde kaşun keman
Ya Rabb şuh u zalim olur uşbu bed-güman
Mef'ulü fa'ilatü mefa'ilü fa'ilün
İşit muzari' ahrebün evzanını 'ayan.
Misal bi'l-Farisi:
13) Bahr-i münserih-i matvı-i mekşCıf.
LCı'lCı-yı ter dişüfı lale-i hamra yuzun
'Anber-i sara saçufı nergis-i şehla gözün
Müfte'ilün fa'ilün müfte'ilün fa'ilün
Münserih-i matvıdür keşf-i mutarra sözün.
Misal bi'l-Farisı:
14) Bahr-i münserih-i matvı.
Ey lebi yakOt-ı ter dişleri lü'lO
Saçları müşk-i Huten benleri Hindu
Müfte'ilün Fa'ilün müfte'ilün fa'
Münserih-i matvfdür bilgi! iy meh-ru.
Misal bi'l-Farist: . · ..
15) Bahr-i serı'-i maM.
Ey sanem-i dilber-i hulk-ı hasen
Dünyede ol 'ömr-i beka ile sen
Müfte 'ilün müfte 'ilün fa 'ilün
Matvı serı' uşbudurur anla sen.
Misal bi'l-Farisı:
;ly. ~ J ).'T J-:1' rY
;/~ ~ (j/ )~ O)~
Ahmed-i Bordohi'nln Türkçe ve Farsça Manzum Aruz Risalesi __________ 4 7
16) Bahr-i Müctess.
Hayali hattufı u halufı kılalı dilde karar
Kara saçun gibi her dem günümi uşda karar
Mefa'ilün fe'ilatün mefa'ilün fe'ilat
Bu bahr-i müctesi [bilene) kıla baht karar.
Misal bi'l-Farisı:
....::...--JJ (f ~ ifl.7. /Y-~y
.I~ (./ ~ ~/ /Y- " .. •y
17 ) Bahr-i hafif-i matvı.
Gül yanağufidan oldı taze bahar
La'lüfı ab-ı hayatı eyledi zar
Fe'ilatün mefa'ilün fe'ilün
Matvıdür bu hafif iy yar-i nigar.
Misal bi'l-Farist: .
18) Bahr-i hafif-i mahbCın.
Gözünün fitnesine dil
Saçufıufı 'ukdesine can
Fe'ilatün fe'ilatün
Budurur çün hafif ola
Misal bi'l-Farisı:
meftun
mecnun
fe'ilün
mahbOn.
((;.~ {; ,J:}.ı ~ ~
r"~j -»ı..-ry /
48 Ahmet SEVGİ ------------------------
19) Bahr-i hafif-i müntehab.
Ey Nigar ı hadd-ı semen v'ey hab'ib-i gonce-dehen
Gül-'izar u sım-beden serv-kadd u sıb-zekan
Fa'ilatü müfte'ilün fa'ilatü müfte'ilün
Bu hafü-i müntehabufı bahrin ideyin sana fen.
Misal bi'l-Farist:
/ ,4.1,., Jl,v ~ )y. ~ )LÔ ~
J' J _.,.,JL--,ıW if J~ JJ,;L,.uJ
20) Bahr-i mütekarib-i salim.
Nigar-ı semen-ruh şeker-leb perı-rCıy
Beni 'anber-i ter saçı galiye-buy
Fe'ulün fe'ulün fe'ulün fe'ulün
Tekarüb ola salim uş ey perı-ruy.
Misal bi'l-Farisı: . _ •
(JLWJ ~ G?. cJVJJJ
r;r ..f' J-w.. ?r JJ 0 ,.H
21) Bahr-i mütekarib-i mahbun.
D.il ehli gerek[dür] belaya hamOl
Ne kim yarden gele ola kabul
Fe'fılün fe'fılün fe'ulün fe 'Ol
T ekarüb sekiz rüknilen old1
usul.
Misal bi'l-Farist:
Ahmed-i Bardahi'nin Türkçe ue Farsça Manzum Aruz Risalesi ___________ 49
22) Bahr-i tavı! be-ıstılah -ı Arab.
Bu bahr-i tav11i [sen] işit ey boyı uzun
Ki nice )atıf ü hObdur münteha mevzun
Fe'fılün mefa'ilün fe'fılün mefa'ilün
Hemışe [ ola] yarufı sa 'ıd devletüfı efzOn.
Misal bi'l-Farisı:
,,,-,fJ l ,A ,J:~ // ı;;/ ....:::..-Jı.;
~ c}~ r1' JJ{ IJ ,fi/:J ~ .IJ
23) Bahr-i medıd-i müseddes.
Çün medıd ola müseddes vezni budur
Çın-i zülfi gibi yarun müşk-budur
Fa 'ilatün fa 'ilatün fa 'ilatün
Hoş düzilmiş lü'lü dişüfı gibi bu dür.
Misal bi'l-Fari(ı: •
? 0J ~(.. ..;.,Jy. ~
ıL-c}JJ/~...::.,~'-!
24) Bahr-i medıd-i müsemmen.
Fitnesi cazu gözünün 'alemi tutdı ser-te-ser
Zülfün ile kimesne hıç çıkışamadı ser-be-ser
Müfte'ilün mefa'ilün müfte'ilün mefa'ilün
Nazın ile her sözüfü kıl bahr-ı medıdle pür-dürer.
Misal bi'l-Farisi:
ı,;Jly, J Jl;1 ~J; ~ ......:..,_.,,.;J il,)!,
c)fjib J.ılJr :::,,...}7; ~ __L} ~
25) Bahr-i basıt.
'Aşkuıidurur canumı derde giriftar iden
Hecrüfıdürü'r halümi irte gice zar iden
Müstef'ilün fa'ilün müstef 'ilün fa'ilün
Bahr-i basıt oldı sözüfı dürr ü şehvar iden.
Misal bi11-Farisı:
u ı:,r::? ~~ J~ ~,,;; r uı
lı ~ı... J ~ ~T J/<.f y. J-/7 (JJil
26) Fer'-i basıt i mahbCın.
Fer' -i basıt direm anla vü diıile beni
'İlm ile muhterem it cehd eyle can u teni
Müstef'ilün fe'ilün müstef'ilün fe'ilün
f.!». (.f ;JI ( t-<.f'' tf ~/ ~/
- Misal bi'l Farisı: •
27) Fer'-i basit.
J~? ı:J1r' ....::.-JJJ laı ı:I~ ~ /
J~y ~~~ lJ f / JLJI
Fer' -i basıti bilsen irmez sana melalet
Vahdet etegin tut ister ısen selamet
Müstef'ilün fe'ulün müstef'Uün fe'ulün
[Vahdete inneyenler bilmez nedür hakıkat.]
Misal bi11-Farisı:
Ahmed-i Bardahi'nin Türkçe ve Farsça Manzum Aruz Risa/esi ___________ 51
28) Bahr-i kamil.
Nazar itdigümce cemalüfıe gözümün ziyası mezıd olur
Lebüfıün beyanın ider isem dil ü can safası mezıd olur
Mütefa'ilün mütefa'ilün mütefa'ilün mütefa'ilün
Bu ki bahr-i kamil okur isen sözünün bahası mezıd olur.
Misal bi'l-Farisı:
c1L(l,ô (7,{ (.f_,)f -::_..,.Jv,; (.fl.u. j/ .-)
c)L(~ ._;_-,J) c:ı' JJ ~/;J, c}J'-1. ~
29) Bahr-i kamil-i mukattaf.
Şekeri hacel [kılalı] sözüfiüfı nebat u kandı
İreli saçufi nesımi bCıy-ı müşk-i [Çın] utandı.
Mütefa'ilün fe'ulün mütefa'ilün fe'ulün
Bufıa {vezn-i bahr-i] kamil-i mukattaf-ara dendi.
"
Misal bi'l-Farisı:
30) Bahr-i vafir.
Misal bi'l-Farisı:
JJIJ JL:ı' J_?) ~ ..:.-l:? ~
J;/J )~ ( / ..:.,;lii ~ f
Şeha dilesen ki sen bilesin bu vafiri hoş
Uyar dil ü can u 'aklufü fehmüfie bile koş
Müfa'aletün müfa'aletün müfa'aletün
Bufıa Arabı buhur düşer kalan[lan] boş.
31) Bahr-i muktedab.
Bu muktedabuıi buhCırını anla ey can
Ki Tazı dile dürüst gelür bu mızan
Müfa'aletün müfa'aletün fe'fılün
Ne Farisi vü ne Türkı gelür bu evzan.
Misal bi'I Farisı:
(f)i_,) fi ..;:.., .r--7; ;) ; JJJ
LJ)Y. .,ı.-) /v,.,. fo. uy.
32) Bahr-i mütedarik ve rekdü'l-hayl nız be-gCıyend.
Her kimüfı rehberi ola 'akl u edeb
Ana hem-rah u huddam ola fazl-ı Rab
Fa'ilün fa'ilün fa'ilün fa'iİün
Rekd-i hayl uş budur bilmege ol sebeb.
Misal bi'l-Farısı: "
(/ /. (JJT ~?.,;
( _,,.J)J Jf d/? JJ J (;)l-1 (-4! (J
33.)Bahr-i mütedarik-i mahbun.
Mütedarik eger ola habn-ı revan
Sanema ideyüm sana anı beyan
Fe'ilün fe'ilün fe'ilün fe'ilün
Buna rekd-i hayıl dinür anla 'ayan.
Misal bi'I-Farisı:
ıJ _,,.J c/fo. tı l:.ı (_;..,
ı.f~~?j ~ ,-P ,f.
Ahmed-i Bardahi'nin Türkçe ue Farsça Manzum Anız Risalesi ______________ 53
Ahmed Bardahı: Cami 'ü'l-Faris V. 1 b
5_4 _____________________ AhmetSEVGİ
Ahmed Bardahi: Cami 'u'J-Ffuis v. l 27b
Ahmed-i Bardahi'nin Türkçe ve Farsça Manzum Aruz Risalesi _____________ 55
Ahmed Bardahı: Cami 'u'l-Faris V. 134b