درس سی و يکم (Ders-i Sî u Yekom)


***Dil Bilgisi***

*Edilgen Fiil (فعل مجهول)

Geçişli yani “neyi?, kimi?” sorularını sorabildiğimiz etken yapıdaki bir fiil, edilgen ortacından yani ism-i mefulünden sonra شدن (şoden- olmak) yardımcı fiilinin istenilen zamanının getirilmesiyle edilgen hale getirilir.

Çekim sırasında edilgen ortaç (ism-i mef'ul) hiçbir değişikliğe uğramaz.

Olumsuz çekimlerde olumsuzluk eki olan ن (ne) daima yardımcı fiilin başında bulunur.

Hülasa edilgen fiil için formülümüz şöyle: geçişli fiilinin ism-i mefulü + شدن fiilinin istenilen zamanda çekimi.

Örnek çekimler: 1) Edilgen di'li Geçmiş zaman: برده شدم (borde şodem- götürüldüm)
بردن (borden- götürmek, taşımak) fiilinin ism-i mefulü شدن + برده fiilinin di'li geçmiş zaman çekimi

2) Edilgen miş'li Geçmiş zaman: زده شده ای (zede şode'î- dövülmüşsün)
زدن (zeden- vurmak, dövmek) fiilinin ism-i mefulü شدن + زده fiilinin miş'li geçmiş zaman çekimi

3) Edilgen Geniş zaman: فروخته شود (forûhte şeved- satılır)
فروختن (forûhten- satmak) fiilinin ism-i mefulü شدن + فروختهfiilinin miş'li geçmiş zaman çekimi

4) Edilgen Şimdiki zaman: ديده می شويم (dîde mî şevîm- görülüyoruz)
دیدن (dîden- görmek) fiilinin ism-i mefulü شدن + زده filinin şimdiki zaman çekimi

5) Edilgen Gelecek zaman: کشته خواهيد شد (koşte hâhîd şod- öldürüleceksiniz)
کشتن (koşten- öldürmek) fiilinin ism-i mefulü شدن + کشته filinin şimdiki zaman çekimi *

6) Edilgen –miş’li Geçmiş Zamanın Hikayesi:گفته شده بود (gofte şode bûd- söylenmişti)
گفتن (goften- söylemek) fiilinin ism-i mefulü شدن + گفته filinin geçmiş zaman hikayesi çekimi

7) Edilgen Şimdiki Zaman/Geniş Zamanın Hikayesi: شناخته می شدند (şinâhte mî şodend- tanınıyordunuz/biliniyordunuz)
شناختن (şinâhten- tanımak, bilmek) fiilinin ism-i mefulü شدن + شناخته filinin şimdiki zaman hikayesi çekimi

8 ) Edilgen İstek kipi - Geçmiş zaman (mazi-yi iltizâmî) : یافته شده باشد (yafte şode bâşed- bulunmuş olsun)
یافتن (yaften- bulmak) fiilinin ism-i mefulü شدن + یافته filinin istek kipi-geçmiş zaman çekimi

9) Edilgen İstek kipi - Şimdiki zaman (muzari-yi iltizâmî):بخشیده بشوم (bahşîde beşevem- bağışlanayım/affedileyim)
بخشیدن (bahşîden- bağışlamak/affetmek) fiilinin ism-i mefulü شدن + بخشیده filinin istek kipi-şimdiki zaman çekimi

Örnek cümleler:

این مواد از سرامیک مخصوصی ساخته شده است (În mevâd ez serâmîk-i mahsûsî sâhte şode est.) Bu maddeler, özel bir maddeden yapılmıştır.

در پایان مراسم به دانشجویان ممتاز هدایایی داده شد (Der pâyân-ı merâsim be dânişcûyân-i mumtâz hedâyâ-yi dâde şod.) Tören sonunda seçkin öğrencilere birtakım hediyeler verildi.
از این بچه ها هم نمونه های خون گرفته می شود (Ez în beççehâ hem nomûnehâ-yi hûn girifte mî şeved.) Bu çocuklardan da kan örnekleri alınıyor.


* Farsça'da diğer bir edilgen yapı da, etken yapıdaki fiilin 3. çoğul şahıs şeklidir. Gerçek özne bilinmediğinde ya da belirtilmesine gerek duyulmadığı durumlarda bu şekil yaygın olarak kullanılmaktadır.

Örnek cümleler:

1) لقمان را گفتند ادب از که آموختی (Lokmân-râ goftend 'edeb ez ki âmuhtî'.) Lokman'a (şöyle) denildi: Edebi kimden öğrendin?

2) کلیدهای گنجهای دنیا را بر من عرضه داشتند (Kelîdhâ-yi genchâ-yi dunyâ-râ ber men arza dâştend.) Dünya hazinelerinin anahtarları bana gösterildi/sunuldu.


***Kelime Hazinesi***

آمیختن (âmîhten): karışmak, karıştırmak
آمیز (âmîz): karışmış Türkçe'de hakaret-âmiz gibi kelimelerde kullanırız.
آویختن (âvîhten): asmak, sarkıtmak
آویزه (âvîze): küpe; avize
شانه (şâne): tarak; omuz
حلزون (halezûn): salyangoz
صدف (sedef): istiridye
نهنگ (neheng): balina
کوسه (kûse): köpek balığı
مغز (mağz): beyin
کمر (kemer): bel
شکم (şikem): karın
مچ (moç): bilek
آرنج (ârenc): dirsek
نوردیدن (neverdîden): yol almak
فضانورد (feza-neverd): astronot (uzayda yol alan:)
نوشیدن (nûşîden): içmek 'Gel nûş idelim bâde...' diye devam eder bir ilahi, bilirsiniz.
نوش جان (nûş-i cân) Afiyet olsun!
نوشین (nuşîn): tatlı, lezzetli
نوشابه (nûşâbe): içecek; içki
نوید (novîd): müjde
یخچال (yahçâl): buz dolabı
درنگ (direng): duraklama, tehir
افروختن (efrûhten): yakmak; aydınlatmak, parlatmak
آراستن (ârâsten): süslemek, düzene sokmak
آراسته (âraste): süslenmiş, düzenli
دل افروز (dil-efrûz): iç açıcı, gönül aydınlatan
دلآرا (dil-ârâ): gönül süsleyen; sevgili


***Hikmet Damlaları***


1- جغندر گوشت نشود و دشمن دوست

(Çoğander goşt ne-şeved ve duşmen dûst.)

Pancar, et olmaz; düşman, dost.

2- شتر که علف می خواهد گردن دراز می گند

(Şotor ki elef mî-hâhed gerden derâz mî-koned.)

Deve, ot (yemek) ister de boynunu uzatır.

3- نان امروز که داری غم فردا جه خوری

(Nân-ı emrûz dârî ğam-ı ferdâ çi horî.)

Bugünün ekmeğine sahipken ne diye yarının gamını yersin!?