Yılmaz KARADENİZ
İRAN VE OSMANLI DEVLETİ ARASINDA MEZHEBİ İHTİLAFLARIN AZALTILMASI VE İSLÂM BİRLİĞİ TEŞEBBÜSLERİ (1555-1746)
İRAN VE OSMANLI DEVLETİ ARASINDA MEZHEBİ İHTİLAFLARIN
AZALTILMASI VE İSLÂM BİRLİĞİ TEŞEBBÜSLERİ (1555-1746)
Reduction of Madhab Diferences Between Persia and Ottoman Government
and Attempts of Islamic Unity (1555 -1746)
Yılmaz KARADENİZ
ÖZ
İran ve Osmanlı Devleti arasındaki mezhebi ihtilaflar, muhtelif dönemlerde
farklılık göstermiştir. Safevi Devleti’nin kuruluşunu gerçekleştiren Şah I. İsmail
döneminde ortaya çıkan mezhebi ihtilaflar, Şah I. Tahmasb döneminde imzalanan
Amasya Anlaşması ile azalmıştır. İki ülke arasındaki ilişkileri sadece savaşlardan
ibaret sayan tarihçiler, bölgede cereyan eden hâkimiyet savaşlarını mezhebi
farklılığa bağlayarak o dönemdeki İttihad-ı İslâm teşebbüslerini görmezden gelmiş
ve iki Müslüman millet arasında düşmanlığa sebep olmuşlardır. IV. Murad ile Şah
Safi arasında imzalanan Kasr-ı Şirin (Zuhab) Anlaşması, ihtilafları en alt seviyeye
indirmiştir.
Nadir Şah, iki Müslüman halk arasında mevcut mezhebi ihtilafların sona
SAFEVİ DEVLETİ’NİN KURULUŞU MESELESİ: KIZILBAŞLARIN ORTAYA ÇIKIŞI
Öz
İran’da Moğol ve Timur istilasının getirmiş olduğu siyasi, iktisadi ve sosyal
bunalımın içerisinde Erdebil’de ortaya çıkarak kısa sürede mürit sayısı artan
Erdebil tarikatı, kurucusu Safiyüddin İshak Erdebili’den sonra siyasi bir çehreye
bürünmüş, Azerbaycan civarındaki Akkoyunlu Türkmenlerinin desteğiyle
müritlerini silahlı kuvvetler haline getirterek iktidarı ele geçirmiştir. Siyasi
iktidarın ele geçirilmesinde en önemli unsurlardan olan Şamlu, Rumlu, Ustaclu,
Tekelu, Zülkadirlu, Afşar, Kaçar, Varsak ve Karadağlı Türk boy ve aşiretlerinin
kuvvetleri, tarikatın birer müridi olarak başlarına kırmızı başlık taktıkları için
tarihte Kızılbaş olarak anılmışlardır. Şah I. İsmail, hanedanlığın kuruluşunu
bunlara dayandırdığından kurulan devlete Safevi Kızılbaş Devleti denilmiştir.
Devletin kuruluşunda önemli rolleri olan Kızılbaşların daha sonra siyasi
iktidarın ayağına pranga olmuşlardır. Şah I. Tahmasb, bunların nüfuzunu