TARİH-İ REŞİDİ: TERCÜMELERİ VE EL YAZMA NÜSHALARI HAKKINDA

Tarih-i Reşidi: About Translations and Copies of Manuscripts
Тарихи Решиди: О переводах и рукописях

Gazi Türkiyat, Bahar 2014/14: 21-27
Özet: Mirza Haydar Duwlat’ın Tarih-i Reşidi adlı eseri Orta Asya Türkleri için Çengiz Han, Coçi
ve ondan sonra gelen hükümdarların tarihini anlatan önemli bir eserdir. Mirza Haydar Duwlat’ın
Farsça olarak yazdığı eser, ilk olarak Muhammed Sadık Kaşgarî tarafından Türkçeye tercüme edilmiştir.
Tarih-i Reşidi hem Orta Asya’daki âlimler hem de Avrupa ve Rusya’daki Doğu bilimcilerin
dikkatini çekmiştir. Onları esere yönlendiren sebep de eserin geniş bir coğrafyada bilinmesi ve pek
çok nüshaya sahip olmasıdır. Bu yazıda Türk tarihine büyük katkıda bulunan Tarih-i Reşidi adlı eser
Farsça ve Türkçe nüshalarıyla birlikte tanıtılacaktır.
Anahtar kelimeler: Tarih-i Reşidi, Mirza Haydar Duwlat, Orta Asya Tarihi, Hindistan Tarihi
Abstract: Tarih-i Reşidi is a work of Mirza Haydar Duwlat which tells the history of Genghis
Khan, Jochi and following emperors in Central Asia Turks’ history. This work was written in Persian
originally and Muhammed Sadık Kaşgari translated it into Turkish for the first time. Tarih-i
Reşidi caught attention of both scholars from central Asia and orientalists from Russia and Europe.
The reason why they were interested is that work is known in a wide geography and has a lot of copies.
In this article, Tarih-i Reşidi which made a huge contribution to Turkish history will be represented
with its Persian and Turkish copies.
Key words: Tarih-i Reşidi, Mirza Haydar Duwlat, History of Central Asia, History of India
Аннотация: Для тюркоязычных народов Средней Азии произведение Мирза Хайдара
Дулата по названием Тарихи Решиди является важным источником истории о правителях
как Чынгыз Хан, Джучи и т.д. Писатель написал её на персидком языке, в первый раз оно
было переведено Мухаммед Садыком Кашкари. Это произведение повлекло внимание
ученых как Средней Азии, так и ученых в области востоковедения Европы и России. Ихний
интерес отходил от того что данное произведение была знаменита во многих краях и при
этом имел много разных рукописей.
Ключевые слова: Тарихи Решиди, Мирза Хайдар Дулат, история Средней Азии, история
Индии
Mirza Haydar Duwlat 1499 yılında Taşkent civarındaki Öretöbe mekânında dünyaya
gelmiş, 1551 yılında şimdiki Hindistan’ın Keşmir ülkesinde vefat etmiştir. O
siyasi ve sosyal bakımdan zor geçen ömrüne rağmen dünya kültürüne iki eser miras
bırakıp gitmiştir. Birisi Cihannama poemasıdır ki onu manzum olarak Türkçe yazmış-
tır. İkincisi Tarih-i Reşidi adlı eseridir ki bunu da Fars dilinde yazmıştır.

 Prof. Dr., Süleyman Demirel Üniversitesi, Edebiyat ve Sanat Enstitüsü Öğretim Üyesi, Almatı / KAZAKİSTAN.
jemeneyislam@yahoo.com
22 | İ s l a m J e m e n e y / G a z i T ü r k i y a t , B a h a r 2 0 1 4 / 1 4 : 2 1 - 2 7
Tarih-i Reşidi adlı eserine tarihçiler ile araştırmacılar tarafından çok fazla başvurulmaktadır.
Bunun başlıca sebebi kitapta Çıngıs Hanın Çağatay ve Coçı isimli oğullarının
Türkistan sahasındaki idaresi ile onlardan gelen nesillerin siyasi-sosyal kaderinin
dillerden düşmemiş olmasıdır. Bununla birlikte kitap Türk dünyasında İslam
dininin nasıl gelişip yayıldığına çok önemli vesika olabilecek bir eserdir. Ayrıca coğ-
rafya, dil, felsefe ve başka açılardan da pek yüksek değere sahip bir eserdir. Bahsedilen
özelliklerin varlığı kitabın bugüne kadar ilmî çevrelerin elinden düşmeyip faydalanılmasına
esas olmuştur.
Tarih-i Reşidi’nin Fars dilindeki el yazma nüshaları:
- Britanya müzesinde. Add 24090. 342 varak. Nestâlik yazı ile yazılmıştır. Her
varağı iki sayfadan oluşur. Her sayfası 19 satırdır, bazılarında 18 satır vardır.
Sayfa ölçüsü 18/11. Yazı boyutu 14/7,5 cm. Tam nüsha sayılır.
- İran, Tahran Üniversitesi, Merkez Kütüphanesi. № 3218. Fotoğraf nüshadır.
İki sayfadan oluşan 185 varaktır. Her sayfa 15 satır, yazı alanı 14/7 cm. Nesih
yazılı. Tam değil, aslının yarısına yakını, yani Alaeddin Attar’ın hayat hikâyesi
ile başlayan sayfaya kadarki hacme sahiptir, ayrıca el yazma nüshasının baş
sayfaları yoktur.
- Özbekistan, Taşkent, Ebu Reyhan Biruni Şarkiyat Enstitüsü, Farsça el yazma
kütüphanesi № 1430. 321 varaktır. 23/13,5 cm. Nestalik yazı. Tam nüsha de-
ğerindedir.
- Tacikistan, Duşanbe, Yazma Vesikalar Enstitüsündeki el yazmalar kütüphanesinde.
№ 475. Tam nüsha değerindedir.
Farsça el yazma nüshaların Rusya’nın St. Petersburg el yazma kütüphanesinde,
Keşmir ve başka ülkelerin el yazma kütüphanelerinde de var olduğu söylenmektedir.
Benim özel kütüphanemde, St. Petersburg, Londra nüshalarının metin bilimsel
(transkripsiyonlu) metinleri bulunmaktadır. Aynı zamanda Özbekistan, Tacikistan
ve İran kütüphanelerindeki el yazma nüshalarının kopyaları vardır.1
Yazılı vesikalara göre ilk defa Mirza Haydar’ın Tarih-i Reşidi el yazma nüshalarından
vesika olarak faydalanan Bin yıllık tarih adlı kitabın müellifleri: Qazi Ahmet
Tatavi ile Asefhan Qazvini’dir.
Söz edilen kitap Celaleddin Muhammed Ekber Şah’ın (1556-1605) buyruğuyla
1585 yılında yazılmaya başlar. Kitabın adından da fark edildiği gibi bu eser, İslam
âleminin genellikle bin yıllık tarihini Hz. Muhammed (s.a.s.) peygamberin öldüğü
yıldan Ekber Şah’ın zamanına kadarki vakti içine alan bir araştırma eseri olarak
kabul edilir. Bu kitabın müellifleri ilk defa Mirza Haydar’ı diğer adaşlarından ayırmak
için “Duğlat” (Kazakça “Duwlat”) lakabını eklemişlerdir.

1
İran Kütüphanesi’ndekinin fotokopisini Şarkiyatçı âlim-şeyh Ebsattar Hacı Derbisali Tahran seyahatinin
hediyesi olarak bana getirmiştir. Büyük memnuniyetle saygıdeğer ağabeyimize teşekkür ederim.
T a r i h -i R e ş i d i : T e r c ü m e l e r i v e E l Y a z m a N ü s h a l a r ı H a k k ı n d a | 23
Ondan sonra Emin Ahmet Razi 1593-94 yıllarında başlayıp altı yılda yazıp bitirdiği
Heft İklim adlı kitabında Mirza Haydar’ın eserinden faydalanmıştır. Bahsedilen
iki kitap da Fars dilinde yazıldığı için Farsça Tarih-i Reşidi yazmalarından faydalanmakta
zorlanmamıştır.
Mirza Haydar’ın yazmalarını asırlar boyunca Müslüman Doğu ülkelerinde Fars-
ça bilen araştırıcılar ile okuyucular geniş bir şekilde kullandılar.
Farsça bilen araştırmacılardan sonra eserin Türk diline tercüme edilmesi gündeme
gelmiştir. Bunun sayesinde Türk halkları arasında da kullanılması yaygınlaşmış-
tır.
Türk diline ilk tercümesi tarihçi âlim ve tercüman Muhammed Sadık Kaşğari
(1725-1849) tarafından yapılmıştır. Bu tercüme Kaşgar hâkimi Yunus Tecibek ibn
İskenderbek ibn Emin Hace’nin emri üzerine yapılmıştır. Tercüme tam olmasa da
Türk dilindeki ilk tercümedir. Tercümenin el yazma nüshası: Moskova’daki Asya
Halkları Enstitüsü’nün Doğu Edebiyatları bölümündeki el yazma kütüphanesi №
C569 (590o)’da muhafaza edilmektedir (Muginov 1962: 38).
Tarih-i Reşidi eserinin diğer bir Türkçe tercümesi Muhammed Niyaz Ahund Niyazi
tarafından hicrî 1253 (1837-1838) yılında Hoten hâkimi Muhammed Aziz
Vang’ın emri ile yapılmıştır. Onun el yazması yukarıda bahsedilen el yazma kütüphanesinde
№ D 0192’de muhafaza edilmektedir (Muginov 1962: 40).
Muhammed Niyaz ibn Ebdiğafur tarafından Tarih-i Reşidi’nin birinci defterinin
1837-1838 yıllarında Hoten hâkimi Muhammed Aziz Vang’ın fermanı ile nazım ve
düzyazı hâlinde Türkçeye tercüme edildiğini araştırmacı âlimler doğrular. Bu nüsha
da diğer nüshalar gibi tam değildir. Nüsha numarası: № 120 (590 oe). Muhammed
Niyaz’ın Türk diline tercüme ettiği tahmin edilen diğer bir nüsha: № D 121 (590 of)
numarada kayıtlıdır (Muginov 1962: 40).
1747 yılında tercüme edilen Tarih-i Reşidi tercümesinin diğer bir eksik nüshası: №
C 570 (590 of) numarayla kayıtlıdır (Muginov 1962: 44). Bunun hicrî 1322 (1904-1905)
yıllarında Hacı Cüsip ibn-i Molla Aşur Halifam ibn-i Kurban Sufi ibn-i Devlet Sufi’nin
kopya ettiği bir nüshası da vardır.
Aynı şekilde Rusya İlimler Akademisi, St. Petersburg’daki Şarkiyat Enstitüsü’nün
el yazmaları kütüphanesinde Tarih-i Reşidi’nin Türkçe tercümelerinin tam ve tam
olmayan yedi el yazma nüshası vardır.
Fars dilinden doğrudan doğruya Türk diline tercüme edilen tam nüshası Özbekistan,
Taşkent’teki Ebu Reyhan Biruni Şarkiyat Enstitüsü’nün el yazma kütüphanesinde
№ 10191//II’de muhafaza edilmektedir. Rusya ve Özbekistan el yazma kütüphanelerinde
bahsedilen Türk dilindeki nüshaların birbiri ile mukayese edilip, fazlalık
ve eksiklikleri, birbirinden farklı yönlerinin tetkik edilerek, metin bilimsel incelemesi
şimdilik yapılmamıştır. Tarih-i Reşidi’nin Farsça ve Türkçe el yazma nüshalarının
24 | İ s l a m J e m e n e y / G a z i T ü r k i y a t , B a h a r 2 0 1 4 / 1 4 : 2 1 - 2 7
metin bilimsel incelemeleri ele alınıp, edisyon kritiğini hazırlamanın ilmî açıdan çok
önemli ve büyük bir proje olduğunu hatırlamamız yerinde olacaktır.
İngiliz âlimi William Erskine 1854 yılında Londra’da yayınlanan History of India
(Hindistan Tarihi) adlı inceleme kitabında ilk defa Mirza Haydar’ın Tarih-i Reşidi
eserinin bir bölümünü İngilizceye tercüme edip bundan büyük ölçüde faydalanmış-
tır (Erskine: 1854). Onun pek önemli bir tarihî yazma olduğunu anlayan Erskine
büyük tarihçi Mirza Haydar’ın Tarih-i Reşidi eserinin bir an önce tercüme edilip,
yayınlanmasını tavsiye eder. Bununla birlikte Erskine, Mirza Haydar’ı ‒ haysiyetli,
kabiliyetli bir âlim olarak değerlendirir.2 V. Erskine’nin tercümesi daha sonra Tarih-i
Reşidi’nin İngiliz diline tam olarak tercümesine esas olmuştur.
Tarih-i Reşidi eksiksiz olarak İngiliz diline tercüme edilinceye kadar birkaç defa
İngiliz âlimler tarafından tarihî bir vesika olarak kullanılmıştır. Sıralamak gerekirse
Doktor I. W. Bellew, 1873 yılında D. Forsyth’un idare ettiği Kaşgar Seferi grubunun
bir üyesiydi. O seferin neticesi olarak Şığıs Türkistan Tarihi (Doğu Türkistan Tarihi)
adlı eseri yazıp, onun bir bölümünde Mirza Haydar’ın yazmalarından faydalanmış-
tır. Aynı şekilde R. B. Shaw, Yarkent ile Kaşgar araştırma gezisi sırasında Tarih-i
Reşidi eserinin bir kısmını tercüme edip, 1876 yılı Coğrafya Cemiyeti Dergisi’nde (Journal
of the Royal Geographical Society) yayınlamıştır (Shaw 1876: 277-298). Ondan
sonra Elliot, Hint Tarihi adlı araştırmasında Tarih-i Reşidi’nin az bir kısmını Profesör
Dowson tercümesiyle koymuştur (1871). Moorcroft Sefernaması adlı eserde de Mirza
Haydar’ın adı geçer. O 1822 yılında M. Haydar’ın el yazması ile tanışmıştır; eğer
ondan gerçekten faydalandı ise, Tarih-i Reşidi’nin el yazmasından faydalanan ilk
İngiliz olarak kabul edilir.
Eser, İngiliz dilinde eksiksiz olarak ilk kez 1895 yılında yayınlanmıştır. Bu tercü-
me de Britanya Müzesi’ndeki üç el yazma nüsha, Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi’ndeki
bir el yazma nüsha ve aynı şekilde Türk dilindeki iki tercüme nüshadan
faydalanılmıştır. Onu Edvard Denison Ross (Eduard Denison Ross) tercüme edip,
İran’ın Horasan ve Sistan illerinde başkonsolos olan N. Elias (N. Elias) geniş bir ön
söz ve haşiye hem de ekler yazıp ilmî ve tanınma değerini arttırmıştır (Ross 1895).
Bununla birlikte Türkistan, Tibet, Keşmir ülkelerinin haritasını hazırlayarak kitaba
eklemiş ve eserin tarihî değerini artırmıştır. Bu eser daha sonra 1988 yılında tekrar
basılmıştır. 1991 yılında tekrar Delhi şehrinde yayınlanmıştır. Bu baskıda adı geçen
haritanın çıkarıldığı söylenmektedir.
Bizim elimizde olan malumatlara göre İngiliz diline tam olarak ikinci defa W. M.
Thackston tercüme etmiştir. Bu tercüme Britanya ile Rusya (St. Petersburg) el yazma

2
İngiliz dilindeki iki ciltlik Hindistan Tarihi adlı kitabın kopya nüshasını bana âlim ve devlete büyük hizmet
etmiş olan Adil Ahmetov 2008 yılında özel olarak hediye etti. Bu eser benim için araştırmalarımda hayatî ve
manevi bir gıda gibidir. Burada değerli Adil ağabeyimize yürekten memnuniyet duygularımı bildiriyorum.
Allah razı olsun sizden, değerli dost.
T a r i h -i R e ş i d i : T e r c ü m e l e r i v e E l Y a z m a N ü s h a l a r ı H a k k ı n d a | 25
nüshaları esasında yapılmıştır. Böylece 1996 yılında Harvard Üniversitesi tarafından
yayınlanmıştır (Thackston 1996).
Fransızlar da XIX. asrın ortasında Tarih-i Reşidi’den tarihî bir vesika olarak faydalanmaya
başlamış gibidir. Bu konuda bildiğimiz kesin malumata göre René Grousset
Köşpendi İmperiyası (Göçebe İmparatorluğu) ‒ Attila, Çıngız Han, Ämir Temir (Lempire
des steppes ‒ Attila, Gengiskhan, Tamerlan. Par: René Grousset) adlı araştırma eserinde
Mirza Haydar yazmalarına yüksek seviyede değer verip, gerekli olduğu tarihî
devirler için bolca faydalanmıştır (Grousse 1939).
Rus âlimi V. V. Velyaminov-Zernov (1830-1904) Tarih-i Reşidi’den yazılı belge olarak
Kazaklar hakkındaki araştırmalarında genişçe faydalanmıştır (Zernov: 1864).
Alman asıllı Rus âlimi V. V. Barthold (1869-1931) Orta Asya Türklerinin Tarihi adlı
incelemesinde Tarih-i Reşidi’den faydalanmıştır. Daha başka Rus âlimleri de Mirza
Haydar’ın eserinden faydalanmışa benziyor. Fakat onu tam olarak Rus diline tercü-
me etmemişlerdir. Tarih-i Reşidi’nin Rus diline tercüme edilmesi tarih kervanından
geçip gelse de, bu tercüme Sovyetler Birliğinin yıkıldığı XX. asrın son yıllarına denk
gelmiştir. Orta Asya Cumhuriyetleri bağımsızlıklarını kutladığı sırada Moskova’nın
hazırladığı Rus dilli ve Rus dili ile kültürüne hizmet eden aydınlar Tarih-i Reşidi
kitabını Rus diline tercüme edip, yayınlanmasına büyük çaba harcamıştır. Böylece
Tarih-i Reşidi Özbek âlimleri A. Orınbayev, R. P. Dcalilova, L. M. Epifanova tarafından
Rus diline tercüme edilmiştir. O kitap 1996 yılında Taşkent’teki Fan Basımevi’nden
çıkmıştır. Kazak gönüllüleri de bu tercümeyi ayrıca Rus dilinde 1999 yılında
Almatı Sanat Basımevi’nde yayınlayıp kendilerinin yapması gereken hizmeti yerine
getirebildiler (Urunbayeva v.d. 1999).
Mirza Haydar’ın sevgisinin kuvveti ile bütün zorluklara tahammül edip Tarih-i
Reşidi el yazmasını Fars dilinden Kazak diline aktardık. Tercüme, 2003 yılında Almatı
Turan Basımevi’nde yayınlanmıştır (Komisyon 2003). Ayrıca bu satırların yazarı
Tarih-i Reşidi’nin Fars dilinden doğrudan doğruya Kazak diline aktarmasıyla birlikte
ilk defa Mirza Haydar’ın eserini biyografik bir edebî eser olduğunu açıklayıp, profesörler
Äbsattar Derbisäli, Mekemtas Mırzahmetulı’nın danışmanlıklarıyla 2007 yılında
Edebiyat ve Sanat Enstitüsü’nün ilmî jürisinde başarılı bir şekilde savunmuştur (Jemeney
2007). Bahsedilen doktora tezi o yıl Muhammed Haydar Duvlat ‒ tarihçi, yazar
adıyla Almatı’da, Zerde Basımevi aracılığıyla okuyucular ile buluşmuştur.
Edward Denison Ross’un İngiliz dilindeki tercümesini Osman Karatay Türk diline
çevirmiştir. Bu tercüme 2006 yılında Selenge Basımevi’nden okuyuculara ulaşmış-
tır.
Özbek dilinde Muhammed Haydar Mırza - Tarih-i Reşidi adıyla Vahab Rahmanov
ve Yangliş Egemova tercümesi ile Taşkent’teki Şark Basımevi’nde 2010 yılında yayınlanmıştır.
26 | İ s l a m J e m e n e y / G a z i T ü r k i y a t , B a h a r 2 0 1 4 / 1 4 : 2 1 - 2 7
Türkî (Çağatay) Türkçesindeki tercümesi Mırza Muhammed Haydar Ayazi ‒ Tarih-i
Reşidi adıyla Amanbek Üseyinbekülı Calilov’un ön sözü, incelemesi ve açıklamaları
ile hazırladığı nüsha Taşkent Özbekistan Basımevi’nden 2011 yılında çıkmıştır. Bu
nüshayı Türkî (Çağatay) Türkçesine Hace Muhammed Şerip, 1837-1838 yıllarında
Fars dilinden tercüme etmiştir.
KAYNAKÇA
ELLIOT, H. M. (Henry Miers), Sir. Ed. John Dowson (1871). The History of India, as Told by Its
Own Historians, The Muhammadan Period, London: Trübner & Co.
ERSKINE, William (1854), A History of India Under the Two First Sovereigns of the House of Taimur
Báber and Humáyun, London: Longman, Brown, Green, And Longmans.
GROUSSET, René (1939), L’empire des steppes: Attila, Gengis-Khan, Tamerlan, Paris: Editions Payot.
KARATAY, Osman (Çev.) (2006), Tarih-i Reşidî Geride Bıraktıklarımızın Hikâyesi Mirza Haydar
Duğlat, İstanbul: Selenge Yayınları.
Komisyon (Çev.) (2003), Muhammed Haydar Duwlati Tarih-i Raşidî (Hak Colındağılar Tarihi), M. H.
Duwlati Koğamdık Koru, Almatı: “Turan” Baspası.
MENGES, Karl (1966), "Report on the Second Excursion to Taşkent for Research in Cagataj Manuscripts",
Central Asiatic Journal, C. XI, s. 87-133.
MUGİNOV, A. M. (1962), Uygurskih Rukopisey İnsituta Narodov Azii, Moskova.
A. URUNBAYEVA- R.N. CALİLOVOY- L.M. EPİFONOVOY (Çev.) (1999), Muhammed Haydar Duğlati,
Tarih-i Raşidi, Almatı: Sanat.
SCHUYLER, E. (2003), Türkistan Seyahatnamesi, (Çev. Kolağası Ahmet; Yay. Haz. Ali Ahmetbeyoğ-
lu-Kemal Özcan-İshak Keskin), İstanbul: Tatav Yayınları.
SHAW, R. B. (1876), “A Prince of Kâshghar on the Geography of Eastern Turkistan”, [Read, June
26th, 1876], Journal of the Royal Geographical Society, Volume The Forty-Six, Edited by The
Assistant-Secretary, London: John Murray, Albemarle Street, 277-298.
THACKSTON, W. M. (1996), Mirza Haydar Dughlat’s Tarikh-i Rashidi A History of the Khans of Moghulistan,
Harvard University.
The Tharikh-i Rasihidi of Mirzā Muhammad Haydar Dughlat (1895). A history of Mongols in Central
Asiā, translated by Denison Ross and edited by N. Elias, London.
TOGAN, Z. V. (1937), “Ein unbekanntes Werk von Haydar Mirza Dughlat”, d. Bulletin of the
School of Oriental Studies, VIII, p. 685-89.
ZERNOV, Velyaminov (1864), İzsledovanya o Kasımıvskix Tsarix, II, St. Petersburg.
Muhammad Haydar Mirzå Tarihi Raşidiy (2010). Tarcimånlar: Vahåb Rahmanov, Yangliş Egamova.
Mas’ul muharrir: akademik Aziz Qayumov.- Т.: Sharq.
JEMENEY, İslam (2007), Mırza Haydar Duwlattıŋ “Tarih-i Raşidiy” Ädebi Cädiger [Mätin] : Filol.
ğılım. d-rı ğılımi derec. aluw üşin dayındal. diss. avtoreferatı, mamandığı boyınşa 10.01.02 –
Kazak Ädebiyeti / Jemeney, İslam. – Almatı, - 54 b.
T a r i h -i R e ş i d i : T e r c ü m e l e r i v e E l Y a z m a N ü s h a l a r ı H a k k ı n d a | 27
JEMENEY, İslam (2007), Muhamed Haydar Duwlat (1499-1551) tarıyhşı-qalamger: (monografiya)/
Jemeney, İslam; . - 2-bas.. - Almatı : Zerde, - 359 b. - Bibliyogr.: 347-357 b.. - 2 000 dana. -
ISBN 9965-472-46-7 (muq.) : 280 tg.
JEMENEY, İslam (2009), «Tarih-i Raşidiy» Enbeginiŋ Edebiy Älemi // «Qazaq ädebiyeti cäne memlekettik
til» ğılımıy-ädistemelik jurnal, № 2-3, aqpan-nawrız.
JEMENEY, İslam (2009), «Tarih-i Raşidiy» Enbeginiŋ Tarıyhıy Älemi//«Evraziya kz» gazeti, №18
(225). 15 mamır.
JEMENEY, İslam (2009), Ğıybrattı Ğumır (Mırza Haydar Duwlattıŋ castıq şağı haqında) // «Universitet
tınısı» gazeti M.X. Duwlatıy atındağı Taraz memlekettik universiteti № 8 (156) qazan, 2
b.
JEMENEY, İslam (2009), «Tarih-i Raşidiy» enbeginiŋ edebiy älemi //«Universitet tınısı» gazeti M.X.
Dulatıy atındağı Taraz memlekettik universiteti № 8 (156) qazan, 4-5 b.

Konular