Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Sosyal Bilimler Dergisi Journal of Social Sciences
Sayı/Number 52, Haziran/June 2014, 49-94


İzzet Mehmed Bey, His Persian Poems and Turkish Translations of His Poems

ÖZ
Beylikçi İzzet Bey adıyla ünlü İzzet
Mehmed Bey, Osmanlılar döneminin birkaç
dilde şiir yazan şairleri arasındadır. Bilinen
tek eseri Türkçe, Farsça, Arapça ve Çağatayca
şiirlerinden oluşan divanıdır.
Bu çalışma giriş ve iki bölümden oluş-
maktadır. Giriş bölümünde İzzet Mehmed
Bey’in hayatı, edebî kişiliği hakkında bilgi
verilmiş ve eserin yazma nüshaları tanıtılmış-
tır. Birinci bölümde Farsça şiirler Türkçeye
çevrilmiş. İkinci bölümde ise şairin Farsça
şiirlerinin tenkitli metni sunulmuştur.
Farsça şiirlerin hepsi aruz vezninde yazılmış
olup; bu vezinler okuyucuya kolaylık
sağlaması için manzumelerin başında verilmiştir.

Çalışmada bir matbu ve bir yazma nüshadan
yola çıkılarak ortaya konulan şiirler,
matbu divandaki sıraya göre yazılmıştır.
Anahtar Kelimeler: İzzet Mehmed Bey, Fars-
ça şiir söyleyen Türk şairleri, Farsça şiirler.

ABSTRACT
Izzet Mehmed Bey, known as Beylikci Izzet
Bey, was one of the poets who wrote poems in
several languages in the Ottoman period. His
only known work is his ‘Divan’, consisting of
poems written in Turkish, Arabic, Persian, and
Cagatay language.
This study consists of an introduction part
and two other chapters. In the introduction,
Izzet Mehmet Bey’s biography, his style and
literary personality are explained and written
copies of his work are introduced. In the first
chapter, the poems he wrote in Persian are
translated to Turkish and those poems are
criticized in the second chapter.
Aruz prosody was implemented in all his
Persian poems and these prosodies were used
at the beginning of the poems in order to make
the poems easier to read for the readers.
In this study, poems are sorted according
to the order in a printed copy.
Key Words: İzzed Mehmed Bey, Turkish poets
who wrote Persian poems, Persian poems.
Giriş
1. İzzet Mehmed Bey’in Hayatı
Benlizâde İzzet Mehmed, defteremîni vekili Benli Ârif Bey’in oğludur. İstanbulludur.
Beylikçidir. Doğum tarihi belli değildir; ancak 1224 (1809) yılı Şaban
ayında vefat ettiği göz önüne alındığında muhtemelen XII. yüzyılın ikinci yarısın-

1Ocak 2013’te seminer çalışması olarak yayımlanmıştır.
* Arş. Gör. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı
pelin.caglayan@atauni.edu.tr
50 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
da doğmuştur. Türkçe, Farsça, Arapça ve Çağatayca’dan oluşan bir divanı vardır.2
Hayatı hakkında kaynaklarda yeterli bilgi bulunmamaktadır.
Osmanlı Devleti’nin çeşitli makamlarında görev aldığı, 1222’de Orduyu
Hümayunda iken Beylikçi makamına eriştiği, üçüncü üye unvanıyla barış antlaş-
ması için Eflak ve Boğdan’a gitmiştir.
3
Soylu bir aileye mensup olan İzzet Bey, her davranışıyla saygınlık kazanmıştır.
İlk eğitimini Nusret Efendi’den almış ve yine Arapçayı Nusret Efendi’den,
Farsçayı Neş’et Efendi’den tahsil etmiştir.4
Türkçe ve Farsça şiirler tanzim etmeye
muvaffak olmuş; kısa süre içerisinde şiirde ve nazımda şöhret elde etmiştir.
Şüphesiz Türkçe, Farsça, Arapça ve Çağatayca şiirlerinden oluşan divanı onun
genç yaşta iyi bir öğrenim gördüğünün ve güzel şiirler yazacak kadar bu dillere
hâkim olduğunun büyük bir göstergesidir.
Şairin Farsça 248 beyitte, 30 gazel, 1 kıta, 2 musammat, 1 dubeyti, 5 müfret
şiiri vardır. Şair, bu şiirlerin hemen hemen hepsinde vezne ve kafiye kurallarına
riayet etmiştir; şiirlerin çoğu rediflidir. Şair, Farsça şiirlerinde sırasıyla remel,
hezec, muzarî, müctes ve serî‘ olmak üzere toplam beş bahirden yararlanmıştır;
bu manzumelerde tecrîd, mür‘ât-i nazîr, teşbîh, müreddef, istiâre, şibh-i
iştikâk, ihâm, reddü’l-matla gibi sanatlara da yer vermiştir. Şiirlerinin teması
daha çok Allah sevgisi ve Allah’a yakarışı içermektedir; ayrıca kendi aşkını, duygularını
anlatmış, yeri geldiğinde öğütler de vermiştir.
Yine divanındaki şiirlere dayanarak genç yaşta ölmeseydi, Osmanlıların son
döneminin en parlak şairlerinden biri olurdu.
İzzet Bey, kendisine isnat edilen bazı sözlerden dolayı 1224 (1809) yılı Şaban
ayında Kadıköy’de idam edilmiştir.
5
Kadıköy’de medfundur.6
Önce de ifade edildiği gibi Farsçadan başka Türkçe, Arapça ve Çağatayca
şiirler de kaleme almıştır. Bunlardan birer örnek:
Türkçe bir gazeli:
7

2Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, İstanbul 1971, III, s. 456; Bursalı, Mehmed Tahîr, Osmanlı
Müellifleri, Ankara 2009, II, s. 318; Değirmençay, Veyis, Farsça Şiir Söyleyen Osmanlı Şairleri,
Erzurum 2013, s. 418.
3 Davud Fatin, Hâtimetü’l- Eş‘ar, İstanbul 1271, s. 275.
4
Fatin, s. 275.
5
Şemseddin Sâmi, Kâmûsû’l-A‘lâm, Ankara, 1996, IV, s. 3147.
6
Bursalı Mehmed Tâhir, II, s. 318.
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 51
Bir dilara dilberi, bir de dil-i rüsvası var
Âşık-i zarın iki âlemden istiğnası var
Gerçi nov âmûzdur dildar fenn-i fitnede
Torre-i tarrasının emma yed-i tûlası var
Gonçe-i rohsarının vardır hezaran aşığı
Bağ-ı hüsnün bir gülü bin bülbül-i şeydası var
Dedi hembezm olalım ama rakibi davet et
Bir güzel vaat eyledi dilber veli amması var
Zülf-i leylidir deyyu zinciri sarmış boynuna
İzzet’in bu demde zannım özge bir sevdası var
Arapça bir gazeli:
8
اتشاحنااااااااا افراااااااااا اا اااااااااشا ا
قروفناااااااا اقااااااااذ ا اؿااااااااوق اسا ا
لؼاااان افنااااااحاااا اف ااااذاالو اااا ا
ننااااااا اا فاااااااذاحا اانااااااا اا س ا ا

7
Beylikçi Mehmed İzzet, Divan-ı İzzet Bey, İstanbul 1258, s. 49.
8
Beylikçi Mehmed İzzet, s. 46-47.
فاااااشاد ساادلراااااشرافاااااشد اد اسػواػااااااا اسا
ع ؿاااااااااصاسعاا اااااااااع لااااااااذحااػ ن ػااااااااا اسا
کشچاااااامانااااااوا فااااااوصدسادلااااااذاسا اااااا ا نااااااماد ا
طاااااااشکاطشاػااااااان اافااااااا ا اااااااذاطو ػااااااااا اسا
غنچااااااایاس ؼااااااا س ن ا اسدسا اااااااضاساحاع ؿاااااااااا
فاااا ناحؼاااان افااااشاکرااااااف اااا افرراااا اؿ ذاػاااااا اسا
د اااذرا اراااضماا لااامالااا اافااا اسق رااااادعاااو ا ااا ا
فااااشاکااااوص ا عااااذاا رااااذرادلرااااشا لاااااااف ػاااااا اسا
صلااااایال ر اااااذساد اااااواصند اااااشرا ااااا سفؾافو نناااااما
عضتاااا افااااوادفااااذ اهاااان اا صکاااامافااااشاػوداػاااااا اسا
.
52 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
ک اااااااایا انؼاااااااا اافـااااااااوق ا ا
ااااااال رااااایاالصاااااشا النااااا اف ااااار ا
سکرناااا ا ااااااالؼااااص نیا االااااش اناااا سا
االرناااااشاح اااااشکا اال داااااضافااااا ا
فااااا ارا اؿاااااشایاالنااااا ا اااااذسرا
احاالهاااااورا اااااااال ش ااااااا ااااا ا
عااودا افناااوساالو اا افاا اهراا االدصاا ا
ااااا لهدشااػااااار ا االو ااااا ا ااااا ا
لر اااااااااضکاعاااااااااضص اا اعاااااااااضت ا
فاااااا لشا اػاااااا ش ا ااااااوصا ا اااااا ا

Bizim üzüntülerimiz senin gelişinle sevinçlerdir (sevinçlere dönüşür)
Bizim kalplerimiz kadehtir, sizin özlemleriniz ise şarap
Kavuşma uzak olduğu zaman biz bir canlı olamayız
Biz bedenler sizler ise ruhlarsınız
Bizler sizin özleminize nasıl yönelmeyiz
Çünkü o, ayrılık gecesinde bize ışık olur
Rüzgâr ateş iken bizler bir gemiye bindik
Deniz şaşkınlık, çaresizlik ise denizci
Her kim yolda dipsiz derin çukurların bulunduğunu fark ederek
Aşk şarabından tadarsa kaybolup gider
Zorbalığın zulmünden kavuşmanın nuruyla geri dönüş
Çünkü ayrılık gece, vuslat ise sabahtır
Sizin İzzet’iniz adına şeref için şerefli olunuz
Onun şarapla sarhoşluğu kurtuluş ve ferahlıktır
Çağatayca bir gazeli:
9
ا جاطرواپ شا خـنااسا اػ قااکاماحا ل ا وسا اا حا

9
Beylikçi Mehmed İzzet, s. 81.
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 53
ت فـااوساصفاا اکوک اا اا اا حاپ ااشا ف ناا اا فاا حا
افش اتوؿا جال ا اف ون اذ ااراکر اوحاعازاسا
ق حافولویاد الخ اافولاـ وساؿشسا اشاقاذس اقا حا
عـاااااذساف عااااجاف ناااا افدنونر اااااما ااااضاسا
عـااااػااودااػاا اافاا ا اا ساد ساپ شکاا حانـاا حا
ا اتوؿوسک جا وکشک ا اا تاذراا ا تـا زاسا
ا ؿااروااتااؾاکوص س اااذ اا اا دراا شفاا ناس احا
ح ااش اپشتوغاایانیااناااااا اا راف ااش اکاا ا
عضتااا اتخاااا غاا ااا اا ااا ساق اااوس ا ناانهااا حا

Uç tolu pir-i yahşinirak saki ki halimtur yeman
Tabşur zemin gökga efğan-i pir labanın el aman
Ebru tuşgeç lal-i meygunindin ey gülgün-i izar
Kan bulub dil lahti bulmuştur şerer-i her katre-i kan
Aşktur bais-i minig mecnunluğume hezar
Aşk-ı sevdasiğa ama yardur pir kan-i nişan
Ot tûşûrgec yüregimga otdi ol ateşizar
Uşbu ateş közlerimdin eyladi ırmak revan
Hazreti pertevga nazmını aytay maruz kim
İzzeta tahmis ila eylar kusurimni nihan
2. İzzet Mehmed Bey Divanı’nın Yazma Nüshaları
Benlizâde İzzet Mehmet Bey’in Farsça, Arapça, Türkçe ve Çağatayca şiirlerinden
oluşan Divan’ının bilinen dört yazma nüshası vardır, bunlar:
1. A Nüshası: Ankara Milli Kütüphanesi, No: 2841’de kayıtlı yazmadır.
Nüsha, 74 varak olup 223x142-145x85mm boyutunda (iç-dış) ve her sayfada 19
satır vardır. Yazı tipi rika; kâğıt türü taç filigranlıdır. Müstensihi Hakkı olup telif
tarihi, istinsah tarihi ve yeri belli değildir. Başlık, söz başları, mahlas üstü çizgiler
kırmızı mürekkepledir. Vişneçürüğü sahtiyan ciltlidir.
2. A1 Nüshası: Ankara Milli Kütüphanesi, No: 357’de kayıtlı yazmadır.
Nüsha, 69 varak olup 220x143-159x80 mm boyutunda (iç-dış) ve her sayfada 19
54 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
satır vardır. Yazı tipi talik; kâğıt türü kartal harf filigranlıdır. Müstensihi Refia’dır,
telif tarihi, istinsah tarihi ve yeri belli değildir. Müzehheb renkli nakışlı
mihrabiyeli, yaldız cetvelli, söz başları ve mahlaslar kırmızı mürekkepledir. Yaldız
zencirekli, mıklepli, nefti meşin ciltlidir.
3. A2 Nüshası: Ankara Milli Kütüphanesi, No:233’de kayıtlı yazmadır.
Nüsha, 94 varak olup 228x0143-190x90 mm boyutunda (iç-dış) ve her sayfada
24 satır vardır. Yazı tipi talik; kâğıt türü harf filigranlıdır. Müstensihi, telif tarihi,
istinsah tarihi ve yeri hakkında bilgi yoktur. Cetveller kırmızıdır. Kenarları vişne
rengi, cilt kapakları ebru kâğıt kaplı bir cilt içerisindedir.
4. A3 Nüshası: Ankara Milli Kütüphanesi, No:287’de kayıtlı yazmadır.
Nüsha, 81 varaktır 204x128-140x82 mm boyutundadır (iç-dış). Müstensihi Seyyid
Abdi, istinsah tarihi 1256 (1839), esmer samanlı ipek kâğıt üzerine yazılmıştır.
Müzehhep renkli nakışlı mihrabiyeli, ilk iki cetvel yaldızlı, mahlaslar kırmızı mü-
rekkepledir. Kırmızı bez ciltlidir.
Bu dört yazma nüshanın dışında 30 safer 1258 yılında Divan-ı İzzet Bey
adında, Takvimhane-i Âmire’de, İstanbul’da Mehmet Nail’in gözetimi altında
basılan matbu eser vardır. Tenkitli metnin yazılmasında bu matbu eser ve A
numaralı yazma nüsha esas alınmıştır.
3. İzzet Mehmed Bey Divan’ındaki Farsça Şiirlerin Türkçe Çevirisi
1.
Ey zalim yar ben kararsıza adalet eyle
Sen bana yüz binlerce adaletten daha tatlı olursun
Bu diyarda zulüm ve eziyeti adalet saymışsın
Adalet içindeki birçok kimse zulüm ve sitemden feryat eder
Ya Rab bu zamanda adalet nereye gitmiştir
Padişahtan dilencilere adalet gerekir
Senin zatın da bu sıfatı asla görmemişiz
Adalet isteyen feryadı sen işit sana ne der
Ey zulmü huy edinmiş esirlere merhamet et
Ey güzellik şahı bu gönlü yaralıya adalet eyle
Gönül ülkemde senin zulmün haddini aştı
Kendi mülkünü bana adadığını anlamışım
Senin sitemine bu sözden başka söz söylemem
Zulmün senin bana yaptığın gibi olanı revadır
Taç sahibi şah bu zayıfa adalet eyler
Kinci şah bu kulun sadakatini dener
Öfkeli yar aşktaki sabrımı ortaya çıkarır
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 55
Damağın tadını acıya karşı bozma, artık konuşma
Şah Ahmed o ki onun zulmü adaletten daha iyidir
Öyle bir şımarık ki onun gamze okunun işi adalettir
Memleketler alan ve dünyayı fetheden Sultan Selim
Gözde hem adaletli hem zalim padişahtır
Bak İzzet dileğini nasıl arz eder
Çoğu kez onun zulmü vefa gibi hoşa gider
Ona derim ki sakın ha sakın adalet etme
2.
Öyleyse zamanın acı taşıyanıyız biz
Bir karıncanın gönlünü incitmeyiz biz
Sevgilinin içki meclisin de bir neşeyiz biz
Her bir meclisin bedenin de canız biz
Nerede olursak olalım misafiriz biz
Aşk yolunda olan kapanma ve açılma bizde göründü
Goncanın hem düğümü ve hem onu açan saba rüzgârıyız biz
Sorunu çözmek isteyen herkese söyle de gelsin
Hem bir sorun hem sorun çözeniz biz
Bazen dilenci bazen kapıcıyız biz
Değeri olmayan, ağlayan ve düşkünüz
Ama feyiz denizinden damlayız biz
Bu alçaklığın değeri
Senin kanadını bizim omzumuza atmalarından dolayı yüce olmuştur
Biz irfan güneşinden bir parçayız
Biz mutluluk arayanlarız ama halk için
Derdi kendimize alıp dermanı halka vermişiz
Bizim dostluğumuz halk için kadehin neşesi gibidir
Bizim yakınlığımız halk için mutluluk nedenidir
Sevgililerin sokağın da bir müjdeyiz biz
Adiler gülün değerini nasıl bilebilir
Bu yüzden sızlanmak oldukça yersizdir
İzzet kimsesizlikten şikâyet etmesin
Ey Nusret bizim değerimizi kimse bilmez
Körler meclisin de mumuz biz
3.
Onun kemeri gökyüzü revakına dayandı
Yüce arştan birazcık aşağıda
56 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
Gök mavisi altın kemerde
Ülker yıldızı gökyüzü gibi asılmış
Binlerce nağmeyle büyümüş kuşlar
Kafesin burcunda yıldız kuşu gibi
Erganun çalan batı kuşları
Bülbüllerin nağmesine eşlik etmekte
Onun gül bahçesinde İrem tecelli etmekte
Sümbül onun yüzüne sürme çekmiş
Özgür servi kumrunun suçlamasından dolayı
Gümüş göğüslü ve gül yanaklıdır
Lale güzel kokulu gülden dolayı güzel kokmakta
Guguk kuşu bülbüller sayesinde güzel ötmekte
Gelincik diğer yaseminlerle birlikte
Renkten ve kokudan dolayı üstün olmuş
Akarsu her yere akmakta
Güneş çeşmesi gibi gönül almakta
4.
Bir kıvırcık saç teline gönlümüzü bağlamışız biz
Sevdanın büyük ülkesinde padişahız biz
Bizde gül yetiştiğinden habersiziz ve buna şaşmakta
Diğer bir şaşkınlığı da kendi şaşkınlığımıza duymaktayız biz
Biz zayıf bir karıncanın gönlüne yük olmazken
Niçin daima benlikten dolayı kendi gönlümüze yük yükleriz biz
Dert nerede olursa olsun devayı getirir
Biz yaralıların çaresine yine bizim çaresizliğimiz yeterlidir
Duymazdan gelmek onun lütfuna ve kahrına hastır
İzzet işte bu yüzden gece gündüz ağlamalıyız biz
5.
Bu gece o zalim kan dökücü, benim gözyaşıma baktı
Sonunda benim halimin perişanlığına acıdı
Onun huzurunda, burada benim dal gibi baş eğmem gerekir
Feleklerin eğriliği benim dal gibi boyumu kıskansın
Yüzünün yeni hatlı Mushaf’ından şifa ayetleri gelince feryat etmişim
Ya Rabbi kem gözlerin attığı oktan beni koru
Ey sevgili yeni yetişmiş fidanımı elimle koparıyorum
İzzet bu gazele cevaben överek şöyle diyordu
Melekler benim perişan halime ağlıyordu
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 57
Şeker saçan lal dudağı ve sözdeki nazmı
Tatlı dilli papağanımı bülbül gibi konuşturur
Gül yanaklının yeni şiirleri nazire bahçesinde
Yüzlerce hayalimi feryada getirir bu gece
6.
Ben gönlü yaralı aşığım Ey Allah’ım lütfet
Senin kapında dervişim Ey Allah’ım lütfet
Sabırsızlığımız tükendi ve de kibrim bitti
Kendinden bana bir din ver Ey Allah’ım lütfet
Kendimden geçmişim, çaresizim hem kimsesiz hem başıboş
Sen benliğime yardımcı ol Ey Allah’ım lütfet
Huzur ver yani az ve çok derdinden
Kurtuluşa ulaştır Ey Allah’ım lütfet
Senin aşkın beni o tarafa çeker gaflet ise beni bu tarafa çeker
Istırapta kalmışım Ey Allah’ım lütfet
Şaşkınlık beni haberdar eder, ansızın beni şaşırtır
Hem balım hem zehir Ey Allah’ım lütfet
İzzet senin köyünde sabah akşam meydanda ve şöyle demekte
Ben gönlü yaralı aşığım
7.
Bu gece şarap elimde saki kucağımdadır benim
Bu gece güneş elde ve ay pencerenin içerisindedir
İzzet’in bu evinde kâfur bir muma ne gerek
Bu gece o güneş vücutlu yüzün ışığından dolayı zaten aydınlıktır
Boyun bakımından misk kokulu zülüf, dudak bakımından gül yanak sanırım
Bu gece benim çorak toprağım sümbül ve gülle gül bahçesidir
Bahtımın yâri üzgün gönlümde hasret yarası açar
O ay yüzlü her gece yanımda, kolum koynundadır bu gece
Sevgiliyle âşık İzzet’in özel kavuşması vardır
Eğer onun halvetine dost gelirse düşman olur bu gece
8.
Matem dışında mubah olan her hal
Bize haram olan Muharrem ayıdır
Biz kalıbız Ali aba bizim ruhumuzun feyzidir
Evet, canın ve bedenin belası her ikisi eşittir
58 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
Neşe ve sevinç feryadıma kesafet verir
Saflık kadehi benim gözümde gamla dolu zehirdir
Ey Allah’ım bu ne keder artırıcı bir gündür ki
Sabrımın takati kalmadı, rıza da teslim oldu
Yani iki ağızlı kılıcın arasında kalmışım imdat
Bu durumda iman ve yolunu kaybetmek birlikte olur
Gamın açıklanması edep ahlakına aykırı olur
Onu gizlemek başka bir dert ve bu dert sağlamdır
Gönlüm gönlün gizli köşesine gözyaşı döker
Her ne kadar dertsiz insanların yanında nemsiz olsa da
Bu, sitem hikmeti tarafından
Âdem’in gözbebeğinde olan cevhere ulaşan o andır
Cebrail başını saygıyla dizine koyunca
Meleklerin başları gama battı
Allah’ın Resulü’ nün yanında beslenmiş ki o
Ali’nin oğlu ve iki dünyanın tacının incisidir
Yüce gökyüzü gibi
Cebrail’in elinden saygıyla beşiğinin sallandığı şehzade
Kerbela meydanında toprağa ve kana düştü
Ey göz kan ağla çünkü o an işte bu andır
Aşkımın gamı artsın çünkü
Bu zamanda sevinçli olan kimseyi dertli saymışlardır
İzzet’in gözyaşının her derdine selam olsun
Çünkü dünyada gidiş gelişi yasaktır
9.
Her ayıbı ve hatayı örtmek vefa göstergesidir
Aynayı kır çünkü o ayıp gösterendir
Varlığı tanıyan kişinin karşısında ‚la nefiy‛ olumsuzluğu ‚illa‛ dır
Senin zülfün gönlün boynunun zinciridir
Senin benin bizim gözbebeğimizdir
Âşıkların tuzağındaki en hakir kuş
Şüphesiz anka ve huma kuşudur
İzzet senin sokağından geçtiği zaman
Senin kirpiğin gibi yarası sırtındadır
10.
Gönül, ateşten denizin kırık gemisidir
Her tahta parçası ateş içindeki Süleyman’ın tahtı
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 59
Ben ateş içerisindeyim ve her ateş bedenimde
Ateşin şaşkınlığı ise semenderin gözüne
Gözyaşımın her damlası ateşli tandır olmuş
Gönlümün Nuh’u ateş tufanında boğulmuş
Gönlümün ateşine baharın coşkusu vuruyor
Her yeni yara ateş içerisindeki kanlı laledir
İzzet söz mutlaka gönül yakıyor
Ateş sazlığının dalından oluşmuş ıslak mangalım
11.
Kavuşma yolunun yolcularına adım atmak yasaktır
Aşktan bahsedilen yerde konuşmak yasaktır
Ey aşk esiri bendeki gamsızlığı kınama
Ben onun hatırasıyla halvetteyim işte bu yüzden gam yasaktır bana
O peri yüzlü hayalin genişliğinde öyle bir gizlendi ki
Onun gözüne bakmak benim gözüme yasaktır
Sevgilinin yâdını ortaya çıkarmak için bir mektup yazarım
Sırra vakıf olmak isteyenlerin arasında kalem oynatmak yasaktır
Ey İzzet aşk ehlinin ayak izini arama
Kavuşma yolunun yolcularına adım atmak yasaktır
12.
Aklın delilik işlerinin fen sahibi benim
Bu ölçüde Mecnun benim rehberimdir
Eğer ilmimim yüzünden perdeyi çekseler
Kesin olan son kararlar benim ilk şüphelerimdir
Rebabı, çengi ve neşeyi asla görmemişim
Benim neyimin cızırtısı benim erganunumun sesidir
Eğer benim içimde olanları dışarı atsam
Felek gökyüzünün kulelerini yere serer
Bu mavi gökyüzü benim şarabımın küpüdür
Dünyanın güneşi ise benim ters dönmüş kadehimdir
Ben dünyada deli olan o akıllıyım
Akıl sahiplerinin bilgileri benim deliliğime susamıştır
İzzet! Dünya benim gözyaşlarımla dolar
Dünya benim mavi renkli denizimin bir damlasıdır

60 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
13.
Gönül saf kırmızı dudağa susamış
Okyanustadır fakat suya susamış
Bizde neşeli güzellerin susuzluğu vardır
Şarap ise bizim neşemize susamış
Bizim elde ettiğimiz söylenmemiş bir ilimdir
Kitap onun sözüne susamış
Birlikten şüphe etmiyoruz
Cevap bizim sorumuza susamış
İzzet biz gönlü jale olanlarız ve bize
Güneş çeşmesinin başı susamış
14.
Bu yorgun gönlü gördüm sevgili düştü aklıma
Çaresiz bir hasta gördüm çareler geldi aklıma
Kan dolu gözyaşı gördüm bir macera düştü aklıma
Dikenden deniz gördüm gözlerimiz geldi aklıma
Sevgiliyi sokakta yakından görmüşüm ve dedi
Sevgilinin yolunun toprağını gördüm tutya taşı geldi aklıma
Aklımdan sevgiliden başkası geçmedi ve gönül bir yere toplandı
Sevgiliden başka gördüğüm herkes yersiz geldi aklıma
Bu gazel Levh-i Mahfûz da bir sözdür ve şimdi
Kalemi işte gördüğüm sırada İzzet geldi aklıma
15.
Senin boyunun asiliğinden dolayı servinin ayağı çamurda kaldı
Gökyüzü senin aşkının arzusundan dolayı yeryüzüne meyletti
Dudak ayna gibi kapanmış benim ve senin
Bizim aramızdaki ikiyüzlülüğü kaldıracağım
Bu beni ve seni birbirimizden ayırdı
Öpücüğün lezzeti senin dudağının tatlılığında toplanmış
Şarap kadehinin öpücük gölgesi senin hattına yerleşti
Senin ay gibi yüzünden yüz çevirmem çünkü daima
Sana güneş yüzünü dönmüş bana da bukalemun gözü gönül oldu
Bazen benim barışım bazen savaşım ve bazen taştan şarap kadehim
Bak ki bir çekirdek tanesinden neler hâsıl oldu
Bu aşk denizinde tehlike akıl dalgasından dolayıdır
Oysa girdap gönül gemimi sahile vurmuştur
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 61
Senin lal dudağının öpücüğü ben mecnun için imkânsızdır
Şarap kadehindeki öpücüğün gölgesi senin hattına yerleşti
İzzet! Dünyada seni ilimle dolu buldum
Yani bu zerre güneşe göz ve temel oldu
16.
Sevgilinin temiz yüzüne siyah bir hat yerleşti
Onu öpme sırası gümüş gerdana geldi
Ey güzellik ülkesinin padişahı bak da gör
Senin huzuruna bu zavallı âşık geldi
Senin saçının kokusu hata ülkesine gidiyordu
Sonunda Huten ve Çin ceylanının misk torbasına ulaştı
Gönlün şeyhi ‚Âşıklar sana kurban olsun‛ dediğinde
Gönül cemaatinden de ‚Âmin‛ sesi geldi
Hz. Arif İzzet beni
Bu gazel senin kalem gibi dudağından renklendi diye övdü
17.
Bizim kalıbımızı kerpiçten şarap küpüne döktüler
Gül renkli şaraba kan deyip bize döktüler
Yokluk bahçesinde asma vardı ve ben neşeli şarap içeni
Kara gözlü sarhoş sevgililerin kadehine döktüler
Melâmet çölünün Kays’ı her şana şöhrete bakmaz
Düşmanların mızrak taşından bizi şişeye döktüler
Kâkül onun dudağındaki bene dokundu; iki özellik gösterdi
Birini sevdadan ve diğerini süveydadan döktüler
Gönül okşayan iyilik elinin sesi kırılsın
Şarap kadehinden çok daha nazik olan gönlümüze döktüler
Allah’ın feyzinden gelen güzellik ve aşk hamuru vardı
Bu ayrıcalığı Leyla’nın Kays’ının elbisesine döktüler
İzzet o gazelin bu cevabını önceden söylemişti
Aşk derdi, ağlama ve üzüntü bir araya toplandı ve bize döktüler
18.
Aşk yarası bazen gizli bazen açık oluyor
Güneş bulutla ve saflıkla bazen gizli bazen açık oldu
O biri derttir, bir başkasının gönlünde ise derdin dermanı
Ayrılık ve kavuşma sözü bazen gizli oldu bazen açık
62 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
Gönlümde hep senin hayalin dilimde ise hep senin adın
Ey sevgili seni yâd ediyorum bazen gizli bazen açık
Aşk, benim gönlümde hem açık hem gizli
Bir balık bu şaşkınlık denizinde bazen gizli bazen açık oldu
Ah çekerek ve ağlayarak ok gibi kirpiklerin yarasından bahsederim
Sevgiliden şikâyet ederim bazen gizli bazen açık
Gönül onun lâl kırmızısı dudağından sarhoş, ben meyhanenin şarap içeniyim
Şimdi eğleniyorum bazen gizli bazen açık
Açık ve gizli feyiz, pirlerin dergâhından medet istedi
İzzet’in şiirinin redifi bazen gizli oldu bazen açık
19.
Senin aşkının ateşi beni yakıyor
Senin yolunda akıl baştan gidiyor
Aşkın ayağı süratle hemen gider
Seher yeli onun çalı çırpısıdır
Yasemin senin gömleğine gıpta eder
Yeni açmış gül senin yanağından dolayı utanır
Ayrılık gecesi gönlümün hali iyidir
Sana kavuşmaktan dolayı benim derdim arttı
Sefa bu gece sana kavuşma düşüncesinde
Keder ise o an da senden ayrılma düşüncesindedir
Ey İzzet şiir yolunda
Senin başarının coşkusu bana rehber oldu
20.
Ben mescide gitmem benim için kıble senin yüzündür artık
Mihrabın eyvanı bizzat senin kaşının köşesidir artık
Dünya avları arasında aslanın gönül avı için
Pusudaki senin ceylanının gözünün güzelliği yeter
Kara gözlü peri kızı cennetimizin ayında doğmasa da
Senin yüzünün yansıması ve senin sokağının başının toprağı yeter
Bende yer edinen hançer mücevheri göz,
Gönlün huzuru için senin bir tel saçının gölgesi yeter
Güle, serviye ve şimşire bakıyorum da
Senin yüzünün gülü ve senin gönül çelen boyun yeter
Bahtımızın karanlığı nedeniyle karanlık gündüzüz biz
Senin saçının gece gibi siyah sevdasının karanlığı yeter
İzzet dünyanın büyücüsüne büyü yapmış
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 63
Dünyayı ele geçirmenin ardından senin sihirli kalemin yeter
21.
Kendi sevgilimle ayrılıkta eş oldum
Ne söylediğimi ben bilmem Allah bilir
Kendinden habersiz olduğunun farkına vardı
Uyuduğum an da uyandım
Bana bir yudum şarap nasip olur diye
Onca yıl meyhane kapısına gittim
Arzu yüzünden bir ayaklı kadehe tutulmuşum
Ey Saki bu yolda elden ayaktan düştüm
Beni mazur görürsün çünkü ey İzzet
Ne söylediğimi ben bilmem Allah bilir
22.
Benim bu âşık gönlümün hiç huzuru yoktur
Benim denizimin gemisi kendi demirini kaybetmiş
Sevgilinin sokağında ateş içine öyle çok adım attım ki
Benim üzerimde baştan ayağı ipekten kumaş olsa fark etmez
Zincir tohumunu kendi gözyaşımla yeşertirim
Benim sevdama bak! Yeni bir baharı ortaya çıkarıyor
Tevhitte benim nefy ve ispatım10 ikilik değildir
Yıllarca meyhane kapısına gittim
Bu güçlü ve kuvvetli İzzet benim kadehimde coşsun diye
23.
Bu ya yanaktaki ben ya âşık gönlün göz nurudur
Bu ya zülüftür ya da canların boynunun şahdamarı
Uğurlu, işveli servi kıyamet için ayağa kalkar
Bu ya tovl-i emelin yansımasıdır ya da upuzun boy
Bu ya âşıkların ahının dumanıdır ya da attığı derin bir temel
Bu ya sevgilinin güzellik kuşunun kanadıdır ya da güzellik hattı
Gönlün canı onun gözünün önünde toprakta, kan içerisinde yuvarlanır da
Gözünün ucuyla bile bakmaz. Bu ne yok oluştur

10 İspat-Nefy: I. Olumlama-olumsuzlama, red-kabul. II. tas. Kelime-i tevhidin ‚Lailahe‛ (İlah yoktur)
kısmına nefy, ‚ilallah‛, (Ancak Allah vardır) kısmına ‚ispat‛ denir. Zikir esnasında bu hususa
dikkat etmenin ayrı bir önemi vardır.
64 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
Bu ya kelimelere sığmaz güzelliğin manası ya yokluğun cismi
Ya küçücük ağız ya güzel bir yoncadır
Benim zincirimin halkası aklın gören gözü oldu
Bu, kapkara saçının hevesinde sevdanın saklanmasıdır
Bizim sevgilimizin gözünde kılıç tutanın kanı vardır
Bu ya haremin yâdı ya da avcısı veya çölün ceylanıdır
Yüzlerce meyhane etrafında gizli bir kapı vardır
Âşıklara bu hem şarap ve hem şaraptır diye söyleme
Bu, İzzet’in gazeli Saib’in söylediğine cevabıdır
Bu ya bendir ya da kara sevdalı aşığın ümit tohumudur
24.
Bu ya işve bağının servisidir ya da sevgilinin boyu
Bu ya canların boynunun zinciridir ya da zülüf
Ya güzel sabahın reisi sensin ya da yine odur bu
Bu ya güneş ışınıdır ya da yüzün parlaklığı
Gönlümü ve canımı sihirle kirpiğinin bir teline bağlamış
Bu ya sevgilinin gözünün bakışıdır ya da cadıdır
Dünya da var olabilecek gül bahçesinde, onun benzeri olmadığı için
Bu ya İrem bağının sümbülüdür ya da güzel kokulu kâkül
Süs biberi misk kokulu kâfurun boynunun bekçisi oldu
Bu ya gönlün ümit tohumudur ya da amber kokulu ben
Ey İzzet şimşir ağacı büyüyor ve sürekli bitin ır ır sesi yükseliyor
Bu ya işve bahçesinin servisidir ya da sevgilinin boyu
25.
Senin yüzünün gülü olmadan benim bahçemde güzellik olmaz
Yüzünün ışığı yoksa eğer benim eyvanımın da nuru yoktur
Benim hastalığımın tedavisinde doktorlar acizdir
Ya Rabbi benim bu dermansız derdimin çaresi nedir
Her ne kadar gönlü yatıştır ve sabırlı ol deseler de
Ey öğüt verenler nasıl yapayım benim fermanımda gönül yoktur ki
Eğer gönle huzur veren sevgilinin sokağının başına varırsan
Ey saba rüzgârı benim huzursuz bu halimi anlat
Âşıklık, sarhoşluk ve divanelik saklanamaz
Ey İzzet bu üryan gönlü nasıl gizlenirim

İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 65
26.
Hû (Allah) bizim gönlümüzde ateş yaktı
Allah’tan başka hiçbir şey kalmadı
Benliğimin arzusuyla akıllandım
Daima şevkten dolayı Ya Hû derim
Benlik gözü mahvetmiş
Bizim ve denizin korkusu saba rüzgârı gibi Allah’tandır
Allah Allah! Hakk’ın ismi ne olmuştur?
Bütün isimlerin sırrını toplayandır
Allah İzzet’in sırrına mahrem olsun
Allah’tan başka ilah yoktur adına
27.
Allah’ın zavallı riyasız, saf kulu ne dedi
Gözden dert çıkar çünkü Allah deva verendir
Dünyada kimsesiz olsak bile gamlanmayız
Çünkü Allah bize bizden daha yakındır
Eğer kul Allah’la konuşmayı isterse konuşsun
Allah kendi lütfuyla kulunun sorununu çözendir
Var olan her şey aşkın avareliğine feda olsun
Çünkü âşık olan herkes avaredir Ey Allah’ım
Aşk yolunda bana gam yoktur çünkü
Benim yoldaşım, yol azığım, yol gösterenim Allah’tır
Aşktan ölmüş kimse sonsuza dek diridir
Dedi; çünkü müjdeleyici benim ve kan parası Allah
Allah’ın dergâhının sevinçli fakiri ve dilencisiyim
Canı gönülden Ya Kerim Ya Allah derim
Onların huzuruna gelme feyzinden mahrum olmazsın
Ey İzzet Allah nimet veren ve feyiz verendir
Allah dünyada himayesini (gölgesini) gösterdiği sürece
O’nun lütuf gölgesi benim başımdan yok olmasın
28.
Ey zalim zülüf belki de bela sensin
Bizim başımızda ki kara sevda belki de sensin
Sevgilimin yüzünün mumuna gökyüzü fener oldu
Ey gönül yanan kelebek belki de sensin
Konuşan papağan seninle dile gelir
66 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
Allah’ın nurlarının aynası belki de sensin
Aşk gülünün âşık bülbülünün gönlünün ahı
Bizim gül bahçemizde saba rüzgârı belki de sensin
Senin yarana vurduğunda kılıcın kanı duvara sıçradı
Ey yay kaşlı kaderin kılıcı belki de sensin
İzzet bu hilekâr söz söyleyen bayrağı yukarı çekmiş
Şairlerin ordusunun bayrağını çeken belki de sensin
29.
Ey gönlü kararmış kâfir kime iman edersin
Ey güzellik Mushaf’ı sen kimin Kuran’ısın
Senin için dünyaca insan can vermiş
Ey canımın canı sen kimin cananısın
Çin ve Türkmenistan ceylanının misk torbası senin yolunun toprağıdır
Lale yiyen ceylan kimin çölündesin
Dünya ve can senin lal kırmızısı dudağın gibi şaraba dayanır
Ey gözüm sen kimin kışısın
Bülbülün gözünden nazlı gülsuyunu sen dökersin
Ey nazlı gül kimin gül bahçesindesin
Ey! Kimin için sabaha kadar ah çekip ağlıyorsun
İzzet söyle kimin ağlayan aşığısın
30.
Ümit kadehini kırdım yeleli
Mahmurluktan şaraba tapanım yeleli
İki dünyanın gamına yabancıyım
Aşkın aşinasıyım yeleli
Zülfünün sevdasında kaybolmuş saç telinin ucunu
Şimdi felek benim elime verdi yeleli
Şarap kadehini unutkanların eyvanına koy çünkü ben
Elest şarabının sarhoşuyum yeleli
Ben kendi yüzüme
İki dünyanın ümit ve heves kapısını kapattım yeleli
Bana gamın mahmurluğundan kaçış yoktur
Aşk şarabıyla sarhoşum yeleli
Mescidi meyhaneye çevirdim
İzzet şimdi şaraba tapanım yeleli
Neşelilerin sultanının ayağının toprağı oldum
Taç giydi ve senin için oturdum
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 67
31.
Aşk bahçeleri benim gözyaşımdan yeterince suya doydu
Her çalı çırpı gül ağacı gibi yemyeşil oluyor
Dar yüzün senden başka çaresi olmadığı gibi
Tuhaf olan hamlıktan dindarlığa ulaşmandır
İç dünyandaki leşi aramada koşup acele edersen
Birileri sana sen akbabasın der
Eğer tanıdığım her şeyi içimden terk etsem
Şimdi bende kimsesizlikten başka tanışıklık kalmaz
Birinin İzzet gibi tatlı dilli olabilmesi için
Yıllarca zehri dert içkisi niyetine içmek gerekir
32.
Bizim sabah güneşimizi getiren sensin
Leyletü’l-isrâ’nın11 ay ışığı sensin
Bizim gözümüzün sürmesinin siyahlığı senin gözündedir
Mevla’ya perdesiz bakan sensin
Ve’d-Duha ayeti güzel yüzün işaretidir
Ona yakın olan sevgililer içerisinde en alt seviyede olan sensin
Dilenci senin ihsanından mahrum olmadı
Bizler dilenciyiz ve bizim muradımız sensin
Merhamet et Allah’a yardım et
Âşık İzzet’in elinden tutan sensin
33.
Gönlümün kanlı yaşı üzüm şarabı gibidir
Sıkıntılı yürek ne zamana kadar kebap olacak
Ey gül yanaklı sevgili
Senin yüzün ne zamana kadar perdenin arkasında kalacak
Bahtım gibi olan ey gurur sarhoşu
Kara göz ne zamana kadar uyuyacak
Ey felek sen benim ümidimin güneşisin
Ne zamana kadar bulutun altında kalacaksın
Gökyüzünün altında sevgilinin derdini ne zamana kadar çekeceksin
Hesapsız dert ne zamana kadar
Bu âşık ne zamana kadar ateş içinde kalacak

11 Leyletü’l-isra: Miraç gecesi. Hz. Muhammed’in göklere çıkarıldığı Receb ayının 27.gecesidir.
68 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
Bu nemli göz ne zamana kadar ağlayacak
Senin gamının elinden mamur olma lütfuyla
Gönlün bayındırlığı ne zamana kadar yıkık olacak
Saki iki üç kadeh şarap iç
Şarap meclisinde ne zamana kadar utanacaksın
Benim ağlamam ve niyazım ne zaman son bulacak
Senin o nazın ve azarın ne zamana kadar
İzzet bu gül bahçesine erişemez
Bu çiğ ne zamana kadar güneşle birlikte olacak
34.
Dedim; İzzet bu divanın ismini ne koymak gerekir
Dedi; Aşk tercümanı gerçek bir pir koy
Tekrar bir tel saç buldum, o reşat sahibi dedi ki
Bizim konuşmamızı hesapla ve bütün bağları çöz
35.
Ey İzzet bu basit bir tarihle huzura geldin
Eğer tanıdıksan ve eğer dışarıda kalmak istemiyorsan içeri gir
36.
Sana hizmette kemer bağlamış neşe kapısının çöpçüsü İzzet
37.
Ey! ve’ş-Şems suresi senin yüzünün parlaklığından bir izdir
ve’l-Leyl suresi senin saçının siyahlığından bir izdir

38.
Eğer yüzlerce rezillik ayakaltına düşerse haktır
Başkalarının içki meclisine herkes güneş gibi davetsiz gelir
39.
Yürek bizim damın üzerinden uçarak göçüp geri geldiğimiz bir güvercin
değildir
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 69
4. İzzet Mehmed Bey’in Divanındaki Farsça Şiirler
1
ف سعاافثا اا شیاف صوفافا وس: فص و اا ع اافص ع اا ع
M 10-11/
A20b-21
اراهرااااا ا ااااا ساکااااا افااااامافااااا اف ااااااشاساعاااااذ ا
ؿااااا ش ن شاؿاااااوراتاااااواامااصا اااااذا اااااضاساعااااااذ
خاااااوسا اػااااا اؿااااااشد اارادساا ااااا اد ااااا ساعاااااذ ا
ن لااااااماد ااااااذاصاهراااااا ا اػاااااا ادساؿااااااا ساعااااااذ ا
اااا سیاکداااا اؿااااذ ااػاااا ادساا اااا اس ص اااا ساعااااذ ا

ف ااااااااذاصاپ دؿاااااااامافااااااااما ااااااااذا حاف ااااااااذل ا
ش اااااضانذ اااااذ اا ااااا افااااامارا اتاااااواا ااااا ا اااااص ا
ش اااااا دادادا ااااااوا اتااااااوافـاااااانواچااااااما و ااااااذ ا
اراهراااااا اپ ـااااااماکاااااا افاااااامااػاااااا شاحافشحااااااا ا
اراؿاااااا احؼاااااا اداسافااااااشاا اااااا ادلص اااااا ساعااااااذ ا

دساکـااااااوسادلاااااا اؿااااااذ اخااااااوس اغرااااااوا اااااا ا
دانؼااااا مااماکاااااما ااااا فاکنااااااافرااااا ا و ـااااا ا
حش ااااااان اااااو ااصاػااااا اتاااااواخاااااضاا ااااا اػاااااخ ا
هرااا اا ااا اچنااا اس اػااا اکاااماتاااوافاااااکنااااافااامافااا ا
داسدافاااااااش اتااااااا یاؿااااااامات خاااااااذاساعاااااااذ

اااااذ ا صفااااا رافناااااذ افاااااوداؿااااا اک ناااااماخاااااوا
تا اااااضا اااااارشاعـااااااااکنااااااذا اااااا ساتنااااااذا ااااااوا
ؿااااا ش افااااازافاترااااایاؿاااااوااراد اد اااااشاف اااااو
ؿاااا ااحاااااذا ن ااااما ؼاااا افاااامااصاعااااذ اهراااا اا ا
70 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
ؿااااو ااکاااامات ااااشاغاااااضکاا اساػاااا اکاااا ساعااااذ

ػااااااار حاػااااااار افرااااااا اػااااااان حاخه ن وؿااااااا ا
فااااا اعاااااذ اقهاااااشا ااااا افاااااماػاااااخ افاااااوداپ دؿااااا ا
عاااااض افرااااا اچاااااما وناااااماکناااااذاعاااااش افاااااذع ا
اصافاااغاکاااماهرااا اا ػااا ا اااوؽا ناااذ اچاااوحا ااا ا
ص نهاااااا سا ااااااو اؾاکااااااماف اااااا اص نهاااااا ساعااااااذ ا
2
سف افؼذعافنز ف: ع ت ا ع ت ا عر
پااااااغاحاااااااو اسنااااااحاد ساناااااا افاااااا ا M 12-13 /A 21a
اااااااا طشافااااااااوسرانشنداااااااا ن افاااااااا ا
نـاااااااا ماارااصافااااااااضماخ ناااااااا ن افاااااااا ا
دساتاااااا ا ااااااشافدرؼااااااااخاااااا ن افاااااا ا
ااااااشاکداااااا اف ؿاااااا افهااااااا ن افاااااا ا

قااااربا افؼااااهاعـااااااهاااا شاؿااااذاصافاااا ا
غنچااااماساا اااا اعاااااذ اا اااا ا ا اااا ا اااار ا
اااشاکاااما وا اااذاحااا افـااا ا اااواف ااا
فـااااا راا ؼااااا ا ا ااااا افـااااا ا ـااااا ا
اااااااما اااااااذاا ا اااااا ادسفاااااا ن افاااااا ا

فااااا اکااااامانااااا چ ضا ااااا ا اصاسا افؼااااا انذا
ق ااااااش اا اااااا اافاااااا اصادس اااااا ا ااااااانذا
قاااااذساا ااااا اپؼااااا اااصا حاف ؿاااااذافرناااااذا
پاااااشاتاااااوافاااااشاد ؽافااااا اا ناااااذ ااناااااذا
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 71
رسکا وسؿااااااااااا ذاعش ااااااااااا ن افااااااااااا ا

فاااا ااااص اخو نااااذ اا اااا اافاااا افااااما راااااا
دسدافاااا ا ااااوداداد ادسفاااا حاساافااااما رااااا
الصااااا افااااا انـااااا یا اااااهر اافاااااما رااااااا
ف عااااجاؿ د ؼاااا اقااااشیافاااا افااااما راااااا
فاااااااظد اارااصاکاااااااورا ااااااا سان افااااااا ا

ق ااااا ا اااا اکااااااؿن ػااااذا ااااشا ؼاااااا
ؿااااا و اصاا ااااا اس ان فدااااا اف ؿاااااذافؼااااااا
اااااواف ااااا اعاااااض ا رااااامااصاف ؼاااااا
قااااذسافاااا ان ااااش انااااااادانااااذاکؼااااا
ؿاااااااباانااااااذسافااااااضماکااااااوسان افاااااا
3
اااااااا ضجافؼذعاا شیافارو افا وس:افص و افص عر افص ع
M 29/
A 13a
طاااا قؾافااااماسا ا اچااااش اپ وػاااا ا
اصاعااااشؽافرنااااذراانااااذکااپؼاااا ا
دساط چاااااایا خااااااوسدا اصس اااااا ا
خ اااااماچاااااوا ػاااااا حاپاااااش ا
فشغاااااا حا ااااااضاسان اااااااماپااااااش سا
دسافاااشجاقصااااغاچااااوافااااشناا ااااشا
فشغااااا حا شنااااااااسغناااااوحاػااااا صا
فاااااا ان ااااااایافراااااار حا اااااا ا اصا
دسا رـااااااااااا اا ااسماتدراااااااااااا
ػاااانر افااااماس ااااؾاکـاااا ذ ان راااااا
72 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
اصاتهااااااا قاااااااشراػااااااش ا صاد .
ػشػاااااااارضاطوط اااااااا حادلـاااااااا دا
فاااااا ا ػااااااا ا ا اااااا ا رؼاااااا حا
ػااااا ا افاااااش ا ر ااااازاسا وفااااا حا
لاااماصا ااا اع اااشاػااا را وؿااارو
ااااوؽان ااااااماصافرااااار حاکوکاااااوا
فاااا ا اااا اد ااااشاػااااا اؿااااا ا
اصاسناااااا اصافااااورا ـاااا ما اااا اا
یاس احاس احافهاااااااااااشاػاااااااااااوا
چاااااوحاچـاااااایا ااااا یادلداااااوا
4
سف افثا افنز ف: ع ت ا ع ت ا ع ت ا عر
M 40/
A 28b
12 فؼا ماد اص حاپاشچ
پاشا ا افاما ا اتا س افا
دساػااااوادااعیاااا اػااااودااخه ناااااذاس افااااا ا
ف خرشا ؼ ااصاا اح ش اکمادساف ا اؿذ ااػا ا
ح اااش اد اااشافاااماح شانااااا اااوداداس ااا افااا ا
فاا اکاامافاا ساد اناااااف ؿاا افاا افااوساتاا ی
اصا اااودرادادااا اد ا اااوداسااچاااشاافااا س افااا ا
دسدادسا ااشاخاا اکاامافااااف ؿااذافااشاان ااضداد اا
چاا سکافاا ا ؼاا حاا اا افااغاکاامان چاا س افاا ا
13 وؽاکشدحاف ات ا قایال ایا ا
قهاشاا ػا ا
ا نچناا اف ااذاکااماعااض اس صا اؿاا اصاس اا افاا ا


12 :پرخن M :پرچن ،A
13 :و M:- ،A
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 73
5
ضجافثا اػ ل ا: فص عر افص ع ر افص عر افص ع ر
M 40/
A 28b-29a
دساا اؿ اد اذا حا ونخاواساهرا ااؿا ا لا اساا
تااااشح اکااااشدادسا ااااشاپش ـاااا نااحاااا ل اساا
فااماپ ـااؾاػااشا ش غاااافااشاداالؼاا ادساا نداا ا
کااماسؿاا ا ساؿااوداقااوعا ر هاا اقااذادالاا اساا
اا نااکااشد اامااصاف اانیاس ؼاا سانااو ؾ
چااوا اا اؿااص ا فااذاص اااا ش نااذ ا اا ل اساا
صاػاناااناذاصراچـا افاذاحافنصاو اکا ا ا سی
کاامافااااچ اان افذػاا ا اا سا حانااوسعانهاا ل اساا
14
خاوایا حاغاض اا ا اعضتا اتنؼا افااا شفاودا
ف داا افااااؿااودا ش اا حاحاا اپااشاف لاا اساا
15
لاا ال راا اؿاا شپ ؽانیاااؾادساػااخن و ا
کناذاپاشا اواچاوافررا اطاوطااؿا ش افاا ل اساا
ااا اس ؼااا سااؿااا ساتاااشؽادسا رـااا اتنی اااشا
فصش ااااا دا سداافـااااا ا اااااضاساحا ااااا ل اساا
6
ضجافثا اا شی: فص و افص عر افص و افص ع ر
M 41/
A 28a-28b
فا اع ؿاااد اس ـا ا ا اسیانیاشرا شفا ا
16 دساف یاتوادس ـا ا ا اسیانیاشرا شفا ا
فاا رش ا شاؿاذا ا اکراش ا اشاؿاذا

14 M: 5.beyit, A: 7.beyit
15 M: 6.beyit, A: 5.beyit
A ، نظر فرها: M نظری فرها: 16
74 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
اصا و ؾافاذ اک ـا ا ا اسیانیاشرا شفا ا
ف خو ـا ا اف چا س ا ا افاااکاغا ا اس
ک ا س ا ا و ـا ا ا اسیانیاشرا شفا ا
اطاا ا ااص ااد ا نااااکااماس اا ااد ا
اصافنااذاکاا ا اف ـاا ا اا اسیانیااشرا شفاا ا
حاػواکـذماعـا اا اػواکـذماغصرا ا
دساف ناذ افاماتـو ـا ا ا اسیانیاشرا شفا
ح ااش اکنااذما ااماح ااش اسػااذمان ااما
انوؿا ا ا ا ان ـا ا ا اسیانیاشرا شفا ا
عض افذ ذاپنذ ا اشاؿا ما اػانشا و اذا
فا اع ؿاااد اس ـا ا ا اسیانیاشرا شفا ا
7
ضجافثا اػ ل : فص عر افص ع ر افص عر افص ع ر
M 43/
A 30a
ؿااشاف ادساقااذ اػاا قاادسا غااوؽافنؼاا اافـاا ا
فذػا ااػا ا ا یا افامادس حاس صنؼا اافـا
چااما صماؿاااباکاا وسراکااماا اا اک ؿاا نیاعااض ا
صات یاس را حا وسؿ ذاپ شاس ؿا ااػا اافـا ا
17 فما شدحاصلیافـا ا افامالا اس ؼا ساپناذاسما

صف اؿوس ااماف اػانر ا ا ا ا رـا ااػا اافـا ا
18 نهاااذ
ااا سرافخااا اداناحؼاااش ادساد ا لاااما
19 کما حافهش
اماؿ اػ عذمادسا شدنؼ اافـا ا

A، هی دارم: M پندارم: 17
18 :نهید M :نهد ،A
19 :ههرو M :ههرا ،A
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 75
ا شادسا رو اا اد ػ ا اذادؿاا ااػا اافـا ا
اا ا اا فاداسداعااض اؿااوس ذ افاا ادلااذاس
8
ف سعاافثا اا شیاف صوفافا وس: فص و اا ع اافص ع اا ع
M 43-44/
A 30b
.

فااااا افنشفؼااااا اکااااامافااااا اساافنشفؼااااا ا
ااااشاح لاااا افراااا اکااااماا اغ ااااشاف تاؼاااا ا
فاااا اقااااا لر ا ا اعرااااا ا ااااا باس اف ػااااا ا
سرافاااا راخاااا حا افااااذحا ااااشاد اتو فؼاااا ا
ؿاااو ا اطااااشیاکؼاااا اؿااا وحاد ااااذافااااشاا
خااا ما اااص افاااماد اااذکافااا اص اااشاپاااشاغاؼااا ا
ااا سیاچاااماس صاداغصاااش صاااػااا اا ن اااما ااارشا
فااااااطاااا ق ااناااااودا استاااا ا اااا افؼراؼاااا
ناااااااف ااااا حات ااااا اد دماف ناااااذ اامافاااااذدا
ا اااا حا ا ااا اس ااااافهاااا احااا ادسا اؼااا ا
اههاااااا ساغاااااا افناااااا ااسػاااااا اادیاؿااااااودا
کاااا اؾافاااا راد ااااشا اا اااا ادسدافرشفؼاااا ا
س اااضدافاااماکااانحافخصاااااد اچـاااا ااؿااا اتاااشا
اااشاچناااذاپااا ؾافاااشدمافااااادسدافاااااناؼااا ا
ا اا ا حادفؼاا اکااضاػااوراح ااا اػاا اسػاا ذا
فااااشاخااااو شراکاااامافشدفاااا اعاااا ا دفؼاااا ا
س اا فااااا انهااااا دافاااااماصاناااااواػاااااشاادی
ػاااااش راقذػااااا حا اااااش ا ـااااا یاغاؼااااا ا
پااااااش سدکاکناااااا ساسػااااااو ا ااااااذااکااااااماا ا
76 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
افااااا اال رااااااا ادسکاتااااا جاد اعااااا ل ااػااااا ا
ؿاااهضاد ااراکاااماخنااارؾافهاااذؽافااامااح اااشاما
اصادػاااا اخرشد اااا اچااااواعااااشؽاف یاؼاااا
دسا ااااا عا ا اااااوحا ااااا دافا اااااذاحاکاااااشف ا
اراد ااذ ا ااوحافش ااضاکااما حادما ااا ادمااػاا ا
فااا داا اااض حاا ااا اغااا اعـاااا اکاااماا ااا اصفااا حا
غا ااا اؿااااشد ااناااذاکؼاااااسااکاااما شفؼااا ا
اااااشادسدااؿااااا اد اااااذکاعاااااض اػااااا مافااااا دا
تااااااا ادساخهااااااا حا فاااااااذا اس ااااااا افنشفؼااااااا ا
9
سف افؼذعافا وس افنز فاعش ا افنز فاتشی: ع ت ا ع ت ا ع ح
M 44/
A 30b-31a
ػااا شا اااشاع ااا ا ا ااا اسػااا ا ػااا ا
فـااا ا ناااماکاااما حاع ااا انا ػااا ا
اااااشاکااااامافوخاااااود ااساافـااااان ا
نصااااااااااا ادسانیاااااااااشاا اا ػااااااااا ا
صلاااااایاتااااااواػرؼااااااریا ااااااشدحاد
حاااا اتااااوافشدفاااا اد ااااذکاف ػاااا ا
کا ااااااش افااااااشنافااااااذاماعـاااااا ا
عاااا اعنااااا اؿااااودا افااااشنا ا ػاااا ا
10
ف سعاافثا اا شیافا وس: فص و اا ع اافص ع اا ع
M 44/
A 30b-31a
د اکـااااااا ااؿ ؼااااااا یاعاااااااا حا تـؼااااااا ا
ااااشاتخ ااااماپاااا س اتخاااا اػاااار ا حا تـؼاااا ا
فااااا ادساف اااا حا تااااؾا ا ااااشادانافااااشاتاااان ا
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 77
چـااااا اػانذس ؼااااا اکاااااماح اااااشاحا تـؼااااا ا
تنااااوسا تـاااا اؿااااذ ا ااااشاق ااااشکاػشؿاااا
ناااااو ادلااااا اغش ااااااافاااااماطو ااااا حا تـؼااااا ا
20 خوؿااااا
فهاااا سافااااااصنااااذا تااااؾاػاااا نمااما
اااااشاص ااااا اتااااا ص ا لااااایان اااااا حا تـؼااااا ا
عاااض اػاااخ ا اااشا نااامادلؼاااوصافاااااؿاااودا
کراااا اتااااشماکااااماؿاااا ان ؼاااا حا تـؼاااا
11
سف افثا افا وس: ع ت ا ع ت ا ع ت ا ع ح
M 45/
A 37b-38a
س ااااش احاسا ا اااار اسااقااااذمان فنشفؼاااا ا
دسافااااا ما ص ااااوراعـاااااادمان فنشفؼاااا ا
..ارااػاا شاعـااااط اا افااااغااااافااشافاا اف اا ا
فا افااما ا دؽا رااوتااداماکااماغا ان فنشفؼاا ا
حاپااشرافؼاا مانهاا حا ااذافااماپهناا را اا ا
د ااااذحاد ااااذاساا اسااد ااااذ اامان فنشفؼاااا
ن فاااامانو ؼاااا افاااامااههاااا سافنراااا ا اااا داساا
دساف اااا حاساصافـاااا ق حاقراااا ان فنشفؼاااا ا
عضتااا انااااؾاپاااااا ااا افنرااا اساافداااورا
س ااااش احاسا ا اااار اسااقااااذمان فنشفؼاااا ا
12
فد جافثا افا وس: فص عر ا ت افص عر ا

20 :جىشی M :جىشی ،A
78 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
M 45/
A 36a-37b
21 ف اااا ف
خنااااوحاعااااا ار نااااوحافنؼاااا ا
دس ااا افؼااا حماکااامافدناااوحاس نااااوحافنؼااا ا
ا اااااشاصاچهاااااشکاعراااااا اناااااا یافشداسناااااذ
اااااااا افن ه ااااااا حاا اهناااااااوحافنؼااااااا ا
سفااا یا اچنااااا اطاااشیاساانذ اااذ ااما ش اااضا
ااااش شاکراااا افاااا ا اصااسغنااااوحافنؼاااا ا
قرااا یا نراااذا اااشد حافاااما ااا عافاااااس اااضدا
ا ااااشافااااش حا اااان ا نچاااامادسادس حافنؼاااا ا
اااا اؿااااشایافنؼاااا اا اااا اػاااا هشاف ن اااا ما
کاااما اااا یاخهااا حاخاااا ماػاااشن وحافنؼااا ا
ح عااااا قر اکاااااماؿاااااذمادساخهااااا حاد واناااااما
ف اااااا سفاعااااااا اتـاااااانیاخنااااااوحافنؼاااااا ا
فاامااؿاا اچـاا افاا اعااض اخهاا حالرش ضاػاا ا
راااا اکااااماق ااااشکادس اااا ران ر ااااوحافنؼاااا ا
13
ضجافؼذعاا شیافارو افنز ف: فص و افص عر ا ول

21 :هعاهالت M :هعاهالن ،A
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 79
M 45/
A 37b
د افااامالااا ال ااا انااا یاتـااانمااػااا ا
دسافنشاػاااا ا افااااما یاتـاااانمااػاااا ا
22 فااااا اتـااااانیاف ااااا حا
نـااااا ماداس ااااا
فااا انـااا مافااا اؿاااشایاتـااانمااػاااا ا
ن ؼاااا ان ص اااامافاااا اکااااما سص اااا
حاااااشفاا اسااک ااااا یاتـااااانمااػااااا ا
فاااااااااؿاااااارهیا حااااااذت ا سناااااااما
فااا اپشػاااؾافااا اخاااوایاتـااانمااػااا ا
عااااااض اد اطالااااااماا اااااا ا افاااااا اساا
ػااااشاچـااااایا اااا یاتـاااانمااػاااا ا
14
سف افثا افا وس: ع ت اا ع ت ا ع ت ا ع ح
M 47-48/
A 33a-33b
.
ا اااا اد اف ااااا ساد ااااذمادلشفاااا ا فااااذاف اااا د
ؼااا یان چااا ساد اااذماچااا س ا ااا ا فاااذاف ااا د
ش اااایا ونراااا ساد ااااذمافاااا خشاا فااااذاف اااا دا
قراااضماصا ااا ساد اااذماچـااا افااا ا فاااذاف ااا دا
د اذ اامادساکاوراخ نا حاؿاذاقاش اال ا ا ا صا ا
اااا عاسا ا اااا ساد ااااذماتوت اااا ا فااااذاف اااا دا
ااشاغ ااشااصا اا سافااااس اا ا افداا اؿااذاخاااباد ا
اااشاکاااماخاااضادلاااذاساد اااذمان فدااا ا فاااذاف ااا دا
ا اا اغااض ادسالااو افنصااو اػااخ افااودا اکنااوحا
فاااا اقراااا ادساکاااا ساد ااااذماعضتاااا ا فااااذاف اااا دا

A، نشآتیان: M تشنه بتان: 22
80 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
15
سف افثا افخروحافا وع:ا ع ت ا ت ا ت ا بال
M 47-48/
A 33b-34a
23 ػااش اااصاػشکـااااقااذاتااواپاا ادسا اا
ؿااذ
چاااش ااصاخزفااایافهاااش افاااماصفااا اف دااا اؿاااذا
فؼاا مالاا ا نااماػاا حاس اابااس اااا ااوا اکااشدا
کااماف اا حافاا ا اتااواا اا افاا ا اتااواح اا اؿااذا
لاااز افوػااامافاااماؿاااش الرااا افنصااا ا ـااا ا
ػاااا یافوػاااامافررراااااا اااا افنااااا اؿااااذا
س ان اااا ف اصافااااماس راتااااواداداااا اکااااماتااااشاا
فهاااشس ا ـااا ا افاااشااد اااذکاحشفااا اد اؿاااذا
ا ا ارن ا هاااخنااا ا هاااف نا اکاماػانا
فاا اکاامااصاعن ااشا ذانااماچهاا اح اا اؿااذا
اااشااصافاااوجا شد ؼااا ادس ااا اقراااضماعـااااا
سناااما اااشدایافاااماکـااا اادلااا اػااا ح اؿاااذا
فاااوعال ااا اتاااوافنااا ااػااا افااا افدناااوحاساا
ػاااا یافوػاااایافررراااااا اااا افنااااا اؿااااذا
ااا اپاااشاتاااوا ااا بااصادسانـااا اعاااض ا
نااااا اا ارس افااما وسؿاا ذانیااشا اا اا اؿااذا

16
سف افثا افخروحافا وع: ع ت )ا ت (ا ت ا ت ا بال

23 :گلی M :گل ،A
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 81
M 48/
A 33b-34a
فاااماس اػااا دکادلراااشا اااهافـااا ا فاااذا
نوفاااا افوػاااایا حا ااااشدحاػاااا ا ا فااااذا
فن اااشااراپ دؿاااامافرااا اف حااا افن اااشا
کاامافاامادس اا اتااواا اا اع ؿاااافؼاا ا فااذا
فااورا ؼااوراتااوااقراا ا اا اساافااااس اا ا
ع قرااا انااا فاغاااضا ا ااا ا اچااا ا فاااذا
ؿاا یاد ا ص ااماکااماقشفاا حاتااوافاا دااعـاا ا
اصاخا عاااا ادس حان ااااشکا فاااا ا فاااااذا
کااشداتنؼاا افااشااح ااش اعاا سفاعااض ا
کاا اغااض ااصاد اا اکراا اتااواسن اا ا فااذا
17
سف افثا افا وس: ع ت ا ع ت ا ع ت ا ع ح
M 48/
A 34a
ق لااا افااا اسااصا ـااا ا ااا ا اااهر اس خ ناااذا
فاا دکا رشنااااساا ااوحا ص اامادسافاا اس خ نااذا
تااا عادسافااا ناعاااذمافاااودا ا اااا سانـااا مااما
ػااا غشاچـااا اػااا مافؼااا اف ااا حاسااس خ ناااذ
24 قاارغا اانشاراف فاا انن ااشدا ااشاناا ما
ااننااا
ؿ ـااایافااا ساصاػااانااط ااا ااعاااذااس خ ناااذ
دػا اصداک کا افاما ا الا اد ا ا انااود
اصا اااااػاااوداا ااصاد اااشاػاااو ذااس خ ناااذا
فـاااا نذا اصادػاااا افناااا ا اااا طشانااااوااصا
ااا طشافااا افؼااا ماتااا صک شاصاف نااا اس خ ناااذا
اا ا ا ااشرافااوداحؼاا ا اعـاااااصا اا باقااذما

A، هر نام: M پر نام: 24
82 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
ا ااا ات ااا ادسالرااا عاقااارغالااا اس خ ناااذ
ا اخوایا حاغاض اعاض اکامات فا ا ص امااػا ا
دسداعـاااا ان لااما اغاا ا اا اؿااذا افاا اس خ نااذا
18
رمل مثمه مقصور: فاعالته فاعالته فاعالته فاعالن
M 51/
A 35b-36a

فاااااؿاااودادانافنرااا ا ااامانهااا حا ااا ا ؿااا سا
فهاشاؿااذافا اغا ا . اصو ا اامانها حا ا ا ؿاا سا
حا ااااادسد ؼااا ادساد ا د اااشرادسفااا حادسدا
ـا احاشفا داشا اار ا اامانهاا حا ا ا ؿاا سا
25
فااا افاااذ اداسما لااا افااا اصفااا حادسانااا ماتاااوا
فااااکاان ااراؿااو ا اا د ا اامانهاا حا اا ا ؿاا سا
عـااااانااذساػاا نمااماکـاایا ا صاا اداسداکااماؿااذا
فاا ااا اا افنااشاح ااش ا اامانهاا حا اا ا ؿاا سا
فناااجاص ااا انااا عافظ ااا حاکااان ا ااا ا ا اصاسا
داسمااصاخ نااا حاؿااا ا اااامانهااا حا ااا ا ؿااا سا
د اصال رااااؾافؼاااا افاااا ا ااااهر کؾاد شف اااا حا
فااااکاان ااکنااوحاعـااش ا اامانهاا حا اا ا ؿاا سا
اا باخهااشا ا ص ااماکااشدااصادس ااماپ ااشاحافااذدا
ؿااذاسد اایانیاا اعااضا ا اامانهاا حا اا ا ؿاا سا
19
ػش باف ورافا وعاف ـوفاعش افوقوفاتشی: فص ر افص ر ا عر
M 57/
A 39a 39b
فاااااااکناااااذما تاااااؾاعـاااااا ااتاااااش

25 M: 3.beyit, A: 2. beyit
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 83
دساس اتاااااواکاااااشدا اااااشداسااافااااامادساا
ص داس داص داػاااااار اپاااااا راعـااااااا
اااا سا ا ااااغاا ػاااا انؼاااا اػاااانشا
غر ااااااماکـااااااذاپ ش ناااااا اسااػااااااا ا
ؿااااااشمااکنااااااذااصاس اتااااااوا سدتااااااشا
حااا ادلااا ادساؿاااا ا شقااا ان وػااا ا
دسدافاااا ااصا اااا اتااااواؿااااذاف ـاااا شا
اااااشا لؼااااا ادسا حاؿااااا ا اااااص ا
اااااااشا شاقؼااااااا ادسا حادماکاااااااذسا
20
سف افثا افخروحافنز فاا ر تشی: ع ت ا ت ا ت ا ر
M 62/
A 43b-44a
26 ف افامافؼادذاناش ما
قررامافاشااس راتاوافاغا
طاا افنااشایا ااا ا وؿاایاافااش راتااوافااغا
فهااااشانخد ااااشاد اؿاااا شاؿاااا ساحاخهاااا حا
دساکااا ا اا احؼاا اد ااذکا ااوراتااوافااغا
حااوساعااا ااسان ـاا نذادساقاااشا شد ػاا ا
ؿو اس ؼا ساتاوا ا ا عاػاشاکاوراتاوافاغا
د ااذکافااوساتااوا حااػاا افااشااخاا اکااشدحا
فهااشا سافااؾاد اػاا یا اا افااوراتااوافااغا
ن هاااافاااان اان افااشا اا ا اػااش ا اؿاـاا دا
اا اس ؼاا ساتااوا اق فاا ادلدااوراتااوافااغا
ت اااش اس ص ااا افاااماتااا ت شاػااا مافخ ااااافااا ا
تااوساػااوداراػااواداؿاا اک ؼااوراتااوافااغا

26 :نروم M :بروم ،A
84 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
کاااشد اا ؼاااوحافاااماا ؼاااون شاعااا ل اعاااض ا
پااااتؼااخ شاخهاا حا فاایاخاا د راتااوافااغا
21
ضجافؼذعافنز ف: فص ع ر افص ع ر ا ول
M 74/
A 52a
ف ااااا سا اااااو ؾااناااااذسا داااااشاخصااااا
ااااذاادانااااذاناااااااداناااا اچااااما صاااا ا
ؿااااذا ااااما ن ااااما اااامان ؼاااا ااصا ااااودا
ؿاااااذماف اااااذاسافااااا ا حادماکاااااما صااااا ا
ن اااا ر ا ـاااا اتاااا ا اااا اخشعاااایافاااااا
دساف خ ناااااااماچناااااااذ اػااااااا اس ااااااا ا
فـااااااااااوق ادػاااااااااا شراا اااااااااا غاا
دس ااااااا اس اػااااااا ق ااصاپااااااا راا ااااااا ا
فاااااشااف اااااز سافاااااااداسراکاااااماعاااااض ا
ااااذاادانااااذاناااااااداناااا اکااااما صاااا ا
22
سف افثا افنز ف:ا ع ت ا ع ت ا ع ت ا ع
M 80/
A 56b
ااا را سافاااااناااذاسداا ااا اد اؿااا ذارافااا ا
ااوداکااشد اتاا باکـاا اادس اا رافاا ا 27 لن ااش
فؼ ما تاؾادسناماپا اکاشدماکامااناذساکاورا ا سا
اش ان اواحاکاشداچاوحاخوالامااصاػاشاپا رافا
ػاارضاکااشدماداناایاصند ااشاساافاا ااؿاا ا ااو ؾا
نوفهاا سرافااااکنااذاپ ااذاافراا اػااودارافاا
ن ؼاا ادساتوح ااذانصاااافاا افاامااتراا اد اااا
اؿاااوداػاااشاخارااایافوخاااودا ادساا رافااا ا

27 :لنگر M :تنگری ،A
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 85
23
سف افثا افنز ف: ع ت ا ع ت ا ع ت ا عر
M 82/
A 57b-58a
اااااا اس ا اااااا قش اال اااااا اد اؿ ذاػاااااا اا اااااا ا
صلاااایا اااا ا اااا االوس ااااذا ااااشدحاخ نه ػاااا اا اااا ا
ػااااشا اننااااوانرااااشعاعـااااو افاااا اق فاااا اسااق اااا ما
ااااوس اطااااو اافاااا ا اااا اق فاااا اف ػاااا اا اااا
د دا اع ؿااااااااا حا اااااااا اکااااااااشدافن اااااااا دادس حا
فااااشناحؼاااا ا اااا ساسااپااااشا اااا ا ااااهاص ر ػاااا اا اااا ا
پاا ؾاچـاااؾاخاا حاد ادسا اا عا ا ااوحاغر ااذ ااػاا ا
نن ااااشدافاااا ا وؿاااایاچـاااااااچاااامااػ ن ػاااا اا اااا ا
ف نااااااا افااااااا رص احؼااااااا ا ا حا خؼااااااا اعاااااااذم
د اااا حاتناااا افاااا ا اااا اغنچاااایاسعن ػاااا اا اااا ا
چـااا اف نااا را اااشداؿاااذاحراااایاصند اااشافااا ا ا ااا
اااا دا ا اااا داحااااشما اااا ا ااااورا نشاػاااا اا اااا ا
دسا ااااواراصلاااایافـاااا اغ اااا اػوداػاااا اا اااا ا
چـااااا اؿاااااو ا ااااا سافااااا افااااا ا اااااونااؿاـااااا شداسا
د س28 ااااذا اخ ناااامافاااااادسافؼاااا مااراداسدانهاااا حا
لاااا اف ااااواعـاااا اساا اااا انااااا ا اااا ا هر ػاااا ا
ا اا اخااوای حاغااض اعااض اکااما اا د ا ص اامااػاا ا
ااااا ا ااااا اتخااااا ااف اااااذاع ؿاااااااؿ ذاػااااا اا ااااا ا

24
سف افثا افنز ف: ع ت ا ع ت ا ع ت ا عر
ػااش افاا ناعـااو اارا اا اق فاا ادلدوػاا اا اا ا /M 83

28 :زور M :دور ،A
86 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
س ؼاااا حا اااشدحاخ نه ػااا ا ااا ا ؼوػااا اا ااا ا A 58a
29 اا اعاااودا اار احؼاا اتؼاا ا اا افاا صا ػاا ا
ا اا
ااا اؿااا عا فؼااا ا ااا ا اااش ناس ػااا اا ااا ا
فؼاا ماکااشد افااورافظ اا نؾاد ا اخاا ن افااماػاانشا
ااا ان ااا اچـااا ادلذاسػااا ا ااا اخ د ػااا اا ااا ا
چاااوحافثااا لؾان ؼااا ادسا راااضاسااف ااا حاخهااا حا
ػااانر افااا نااسما ااا اک کااا ا وؿروػااا اا ااا ا
رصاااا ا ػاااا اپ ػاااار حا ااااشدحاکاااا وساؿااااذا
تخاان ااف ااذادلؼاا ا اا ا اا اعنرااشافوػاا اا اا ا
عااضاتاا اؿاـاا دا اعشعااشاسؿاا افاااا سدا ااام
ػااش افاا نااعـااو ااػاا ا اا اق فاا ادلدوػاا اا اا ا
25
سف افثا افنز ف: ع ت ا ع ت ا ع ت ا عر
M 83/
A 58b
ن ؼااااا اس نااااااافااااااا ااااا اس راتاااااودسافؼااااا حافااااا ا
فاااااااچاااااشاناع ستااااا افناااااوسافن اااااشاا اااااواحافااااا ا
دسعااااااا جا ؼااااااا ه اافااااااا ااطرااااااا اع خضاناااااااذ
چ ؼاااا ا ااااا سیاچااااا سکاا اااا ادسدافااااااادسفاااا حافااااا ا
شچااااامافااااااا و ناااااذاد اسااػااااا ک ا ا ااااار سافااااا ؽا
چاااااوحاکااااان ااران ااااان حاد ان ؼااااا ادسا شفااااا حافااااا ا
ااااااشافؼاااااا ف حاػااااااشاکااااااوراد ا سافااااااااسػاااااااا
ارا اااار اتاش ااااشاکاااا اا اااا احاااا افااااااػاااا ف حافاااا ا
ع ؿااااااااا افؼااااااا اا اد اااااااوان اان اااااااواحانهصااااااا ا

A، دوست: M باز اوسث: 29
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 87
چوحاف وؿ اعضت اا اػ نیاعش حاف

26
ص یاا ر )ف خروحاف ا وع(: ع ت افص عر ا بال
M 83/
A 59a
تااااااؾاا نااااااذادساد افاااااا ا ااااااوا
اااااا راچ ااااااضرانا نااااااذاا ا ااااااوا
فهااااااوارا ااااااو اؿااااااذا ااااااوؽ
صنااااا ااصؿاااااو اداداااااا ا ااااا ا اااااو
د اااااذ اسااکشدنؼااااا افناااااوا اااااودرا
چاااااوحا ااااار ف افااااا ا ادس ااااا ا اااااوا
اهللااهللاچااااماناااا ماحااااااکااااماؿذػاااا ا
خااااا فباػاااااشاخارااااامااػاااااا ا اااااوا
اااا دافنااااشمافااااماػااااشاعااااض ا ااااوا
فنااااااااااااا االاااااااااااماا اااااااااااو
27
فد جافثا اا ر اعش افنز فاتشی:افص عر ا ت افص عر ا بال
M 85/
A 59a-
59b
چااما صاا افنااذکافؼاا افااااس اا ااهلل
صاعااااااا ادسدافشان اااااااضاا ؽاد اااهللا
چااماغاا ا ااوس اا ااشاف ؼاا ادساعاا ل ا
کااامااقاااشافؼااا ا ا ـااامافاااا اصافااا ااهللا
خوافناذ اح اشاطرا افا ا اذااکناذاف ناذا
صال اایا ااو ؾاکااش اسااکااش ا ـاا ااهللا
ذا ماف خودراعـااف دا شاچاماکاما ؼا ا
کماف خودااػ ا شاان غاکما ـا ا ا ااهللا
88 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
دس اطش اافشاان ؼا اغا اکامافاااف ؿاذا
س اااااااااااا اصاداس ا اسا نااااااااااا ااهللا
کؼاااکامافاشدکاعـاؼا اصناذکاافذ ؼا
کااما عااذ اداسافاان ا صاا ا ااوحافهاا ااهللا
ا اااشادسا ااامانـااا ا اااذاراالرهااا ا
ف اااو ااصاتاااماد ا ااا اکاااش ا ااا ااهلل
صا باح ش اا ـ حانااااؿاورافناش ما
کاااما ؼااا افااان ا ا ااا اعضتااا ااهللا
فراا داػاا یال صااؾاصا ااش افاا اصاداا ا
فاااماد اااشاتااا اکااامانا اااذاهااا اساااهللا
28
ضجافثا اا شیافارو اف صوفافنز ف:افص و افص ع افص ع ا ول
M 90/
A 64a-64b
اراصلااایاػااا ماکااا سافااا افر اااماتاااواف ؿااااا
ػاااوداراػااا اػاااشافااا افر اااماتاااواف ؿااااا
ااا نوعاؿاااذاا ااا عافاااماؿااااباس ادلاااذاس
پش اناااایاپااااشاػااااوصاد افر ااااماتااااواف ؿاااااا
طاااوطااػاااخن وراتدرااااافاااماتاااوا و اااذا
ناااایاانااااواسا ااااذاافر ااااماتااااواف ؿاااااا
ارا اد افرراااااا اؿااااا ذارا ااااا اعـاااااااا
دسا رـااا افااا افااا دا ااار افر اااماتاااواف ؿااااا
دساص اااا اتااااواؿااااذاخااااو شاؿاـاااا شافااااماد ااااواسا
اراافاااش را ااا ات ااا اق ااا افر اااماتاااواف ؿااااا
عااااض اعراااا اا شا ااااماا اااا اکراااا اػخنؼاااا صا
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 89
سا ااااا ؾاخااااا ؾاؿااااا شاافر اااااماتاااااواف ؿااااااا
29
ف سعافثا اا شیاف صوفافنز ف: فص و ا ع افص ع ا عر
M 91/
A 65a
اراکاااااا شاػاااااا اد اا ااااااا حاک ؼاااااا اا
اراف اااانیاخااااا اتااااواقااااش حاک ؼاااا اا
خااا حاداد ااناااذا راااااخهااا حااصافاااشاراتاااوا
اراخااا حااناااغا اخااا حاتاااواخ نااا حاک ؼااا اا
ناا فاغااضا اچاا ا ا اا ا اا عاسا اتؼاا
اااااور لاااااما اااااواساف فااااا حاک ؼااااا اا
فؼااانذافااا افااااالااا ال رااا اخهااا حا اخااا حا
ف نناااذاچـااا ا اااوداتاااواصفؼااا حاک ؼااا اا
اصاچـااا افررااا اناااماتاااواس اااضدا ااا یانااا صا
ارا سدانااااا صکاافاااااما رؼااااا حاک ؼااااا اا
ارا ا اصاساتااا افاااماػااانشااصافاااشاراک ؼااا ا
عاااض اف اااواکاااماع ؿااااانااا حاک ؼااا ا

30
سف افؼذعافخروحاا ر :ا ع ت ا ت ا بال
90 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
M 91-92/
A 65a-65b
خااااااا مااف اااااااذاؿ ؼااااااا ا ررااااااااا
اصا ااااااا سافااااااا د اپشػاااااا ا رراااااااا
فااااا اغااااا ا اااااشاد اخهااااا حاف نااااامااما
ؿاااااان راعـاااااااا ؼااااااا ا رراااااااا
سؿاااا ماػااااشادسا اااا اػااااوداراصلاااایا
داداچاااااش ااکنااااااوحافذػاااااا ا رراااااااا
خااا مافااااافااشاطااا انؼااا حاناااماکااامافااا ا
فؼاااااا ا ااااااهر راالؼاااااا ا ررااااااا
اصاد اک ااااااافااااا یااف اااااذا ا اااااشااعا
فاااا افااااش را ااااو ؾافؼاااا ررااااا
ن ؼااااا اپاااااش اصا اااااا ساغااااا افاااااشاا
فااااا اؿاااااشایاعـااااااافؼااااا ا ررااااااا
ػااااا افؼااااادذافاااااماف خ نااااامافاااااذ ا
عااااض ااکنااااوحافااااااپشػاااا ا ررااااا
اااا عاپاااا راح ااااش انـاااا اؿااااذما
تااااا جاکاااااشدا اتاااااشاانـؼااااا ا ررااااااا
31
سف افثا افنز ف: ع ت ا ع ت ا ع ت ا عر
M 92-93/
A 66a
ؿذاس اعـااػا شایااصاػشؿا افا افؼااا
اچو نخ ا اؿوداػشاػرضا شا ا سا ا ؼااا
خاضاتاوا ا اتنا اس اص اشاانر ؿاذاچا س اارا
ا اا اعداا اکااضان سػاا ااپ سػاا ااسااسػاااا
فاااااد رادساخؼااا دورا ؿااایادن ااا راد حا
تنذاف ؿاا شاکؼاافاا و اذ اتاواکشکؼااا
شادس نااتاشعافا افا ا اشاکاما ـا ا ؿان ا
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 91
ؿاان اان ؼاا ااکنااون افااماغ ااشااصاف ؼاااا
ػاا له اص ااشااافاامانااوؽادسدافااااف ااذاؿااذحا
ت اچواعض اا اچن اؿ ش اػخ اف ؿذاکؼااا
32
سف افؼذعافا وسا افنز فاعش ا افنز فاتشی: ع ت ا ع ت ا ع
M 93/
A 66b
ااااا یا ااااار افااااا اا حاااااااتاااااو اا
ف ااااااا یال رااااااایااػاااااااشااتاااااااو ا
کنااا افااا اصاناالر اااشادساچـااا اتوػااا ا
ناااااا هشافااااااااپااااااشدکافااااااو اتااااااو اا
ااااا ا خااااااماخا رؼااااا ا ال ااااااناا
نااااااا صن اقاااااااشیاا ااادنااااااا اتاااااااو اا
ػاااااا د افنااااااش مااحؼاااااا ن انـااااااذ
ػااااااا د ناا افاااااااشادافااااااا اتاااااااو اا
33
ضجافؼذعاا شیافارو افنز ف:افص و افص عر ا ول
M 93-94/
A 66b-67a
اااااااوحا یادلااااااا اؿاااااااشایاتااااااا کاا
فنناااااا اچ ااااااشماکراااااا یاتاااااا اکاااااااا
اراؿاااااااااا ذا ر اااااااااازاساف ااااااااااذ د
س ؼااااا ساتاااااوادساحدااااا یاتااااا اکاااااا
92 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
ارافؼااااااا اغاااااااش سا اچاااااااوافخااااااا ا
چـااااا اػ هؼااااا افخاااااوایاتااااا اکاااااا
وسؿااااا ذااف اااااذافااااا اتاااااوااراچاااااش ا
داسرافااااااماپااااااغاػاااااان یاتاااااا اکاااااااا
دساصا اااااااشا رااااااا افاااااااذسدادلاااااااذاس
تاااا اکااااااغاااا افااااااحؼاااا یاتاااا اکاااااا
تااااا اچناااااذاپاااااشا تاااااؾاا ااااا ادلاااااضاسا
ااااا اد اااااذکاتاااااشاپاااااشا یاتااااا اکااااااا
اصادػااااا اغاااااا افااااامال ااااایات ا اااااشا
ف ااااااااوسکاد ا اااااااشایاتااااااا اکاااااااا
ػااااا قااد اػاااااماخااااا مافااااا د ادساکاااااؾا
دسافدراااااغافاااااااحدااااا یاتااااا اکااااااا
ا اااااا اصاسافاااااا ا ان اااااا صاتاااااا اچنااااااذا
حانااااااا صاتاااااااوا اع ااااااا یاتااااااا اکاااااااا
34
سف افثا افنز ف: ع ت ا ع ت ا ع ت ا عر
M 95/
A 68a
30 ص
عاض انا ماا ا اد اواحاچامافاااف اذانها دا
صاا ا اا اپ ااشاحا ااا اتشخااا حاعـاااانااما
فاا صاتاا س خاافدؼاا ا صاا ا حا اا ح اسؿاا دا
ن اااافاا اسااکاا احؼاا یا اتاا ماتاا سافخااؾافااذ ا


فعل گفتن وزن شعر را تغییر هی دهد30
İzzet Mehmed Bey, Farsça Şiirleri ve Türkçe Çevirisi
SBD 52 93
35
سف افثا افا وس: ع ت ا ع ت ا ع ت ا ع ح
M 98/
A 70b
فذراعاض افاماا ا اتا س یاػا د ادساح اوسا
انذس حا را شاؿان عا ساناااافا حادسافاش حا
36
سف افؼذعافخروحاا ر : ت ا ت ا بال
M 98/
A 71b
فا ااا حافؼااا ماکااااشادسا اااذف ا
اااا کش یادسانـاااا اعااااض ا
37
ف سعافثا اا شیاف صوفافنز ف: فص و ا ع افص ع ا عر
M 99/
A 71b
ارااصا ش ناس راتاوا الـااغا ااا
الر اا ااصاػاا اصلصاا اکااما اااا
38
ضجاف ثا افؼر : فص ع ر افص ع ر افص ع ر افص ع ح
M 99/
A 71a
ف ااذا ااواسراا ااشادسص ااشاپاا اا ااذاػضا اسػاا ا
فمافضماد شاحان وانذ ا ذا اشاکاماچاوحا وسؿا ذا
39
ضجافثا اا شیااص اعش افخرویاتشی: فص و افص ع افص ع ا ول )فص ع (
M 99/
A 71b
د ان ؼااا اکراااوتشاکاااماس دافااا صا اااذا
اصا وؿاااایاف ف ااااماپش ااااذ اپش ااااذ
94 SBD 52 Pelin Seval ÇAĞLAYAN
Sonuç
Osmanlıların son dönemi şairlerinden İzzet Mehmed Bey’in divanı Türkçe,
Farsça, Arapça ve Çağatayca şiirlerden oluşmaktadır. Farsça 30 gazel, 1 kıta, 2
musammat, 4 müfret şiiri ortaya çıkarılmıştır. İzzet Mehmed Bey’in edebî sanatlara,
aruz ve kafiyeye hâkim olduğu, bu sanatları ustaca kullandığı şiirlerinden
açıkça anlaşılmıştır. İzzet Mehmed Bey’in Türkçe, Farsça, Arapça ve Çağatayca
dört dilde şiirlerinin olduğu anlaşılmıştır. Divanında Çağatayca bir gazele yer
vermesi kendisinin veya atalarının Orta Asya’dan göçmüş olabileceğinin bir göstergesi
olabilir.
Kaynakça
Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-‘ârifin Esmâ’ü’l-mü’ellifîn ve Âsârü’l-musannifîn, III,
Beyrut 1900.
Beylikçi Mehmed İzzet, Divan-ı İzzet Bey, İstanbul 1258.
Bursalı Mehmed Tahîr, Osmanlı Müellifleri, I-III, Ankara 2009.
Davud Fatin, Hâtimetü’l- Eş‘ar, İstanbul 1271.
Değirmençay, Veyis, Farsça Şiir Söyleyen Osmanlı Şairleri, Erzurum 2013.
Enverî, Hasan, Ferheng-i Rûz-i Suhen, Tahran 1389.
Kanar, Mehmet, Farsça Türkçe Sözlük, İstanbul 2010.
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî I-IV, İstanbul 1971.
Şemsettin Sâmi, Kâmûsu’l-A‘lâm I-V, Ankara 1996.
Şemsettin Sâmi, Kâmûs-i Türkî, İstanbul 1989.