1
T.C. DİCLE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DERGİSİ (DÜSBED) ISSN : 1308-6219
Kasım 2009
CİLT-1 S.2
*Yrd. Doç. Dr. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi, hcecen@dicle.edu.tr
Özet
Makalede Diyarbakırlı Lebib’in divanında yer alan Farsça şiirleri üzerinde durulmaktadır. Şiirler şekil ve içerik
açısından incelenmiştir. Beyitlerin transkripsiyonlu metni yazılmış, altında Türkçe tercümeleri verilmiştir. Şiirlerdeki şikâyet
teması üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Lebib, Farsça şiirler, şikayet teması, transkripsiyonlu metin.
TRANSLATION PERSIAN POETRY OF LEBIB OF DIYARBAKIR
Abstract
This article focuses on Persian poems in the Lebib’s Divan of Diyarbakır. Poems were examined in terms of form
and content. the text transcription was written of couplets and Turkish translation of the text are given below. Complaints
theme were investigated in his Persian poems.
Key Words: Lebib, Persian poems, complaints theme, text transcription.
Giriş
Aynı coğrafyada gelişen dil ve edebiyatlar arasında bir etkileşimin olacağı muhakkaktır. Bu
etkileşim dinî, siyasî, ekonomik gibi konularda kendini gösterir. Farslarla aynı coğrafyada yaşayan ve
aralarında din bağı oluşan Türkler de, özellikle İslâmiyet’in kabulünden sonra, Arapça ve Farsçanın
etkisi altına girmişlerdir. Klasik Türk şairleri Fars edebiyatının etkisinde kalmış ve Farsça ile
ilgilenmişlerdir. Birçok divan Şairi Türkçe divanları yanında bir divan oluşturacak kadar Farsça şiir
yazmıştır. Bunun en büyük nedeni de İslâmiyet’i kabul eden ve daha sonra Arap alfabesini kullanarak
batıya göç eden Türklerin önce Arapçayı ve daha sonra da Farsçayı devlet dili olarak kabul
etmeleridir. Agah Sırrı Levent de, “Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri” adlı eserinde,
Arapça ve Farsçanın Türkler üzerindeki hakimiyetini dile getirir. (bk. Levend, 1972: 5 vd.)
Türklerin İslam dinini kabul etmelerinden sonra Arap ve Fars edebiyatının etkisi altında
gelişen Klasik Türk edebiyatımızın iyi anlaşılması için Fars edebiyatı ile olan ilgisinin iyi bilinmesi
gerekir. Türk Edebiyatı ile ilgili bir inceleme ve araştırma yapılırken Fars Edebiyatının dikkate
alınması gerekmektedir. Ayrıca Türkçe ile Farsçanın tarihi seyir içerisindeki münasebetleri,
beraberlikleri ve karşılıklı etkileşimleri de göz önünde bulundurulmalıdır. (Bk. Ahmet Kartal, 2008:
15)
Selçuklu sultanlarının sarayında ve aydın zümrede bir Farsça hayranlığı vardı. Farsça yazılıp
konuşuluyordu. Farsçanın bu hâkimiyeti 1277 yılında Karamanoğlu Mehmet Bey’in; “Bugünden sonra
divanda, dergâhta, bargâhta, mecliste, meydanda Türkçeden başka dille konuşulmayacaktır”
(Karamanlıoğlu: 1972: 59) mealindeki fermanına kadar devam eder.
Ancak Mehmet Bey’in bu yasağı da Farsçanın hâkimiyetini ortadan kaldıramamış ve Aşık
Paşa’nın şu beyitlerine yansıyan;
“Türk diline kimsene bakmaz idi
Türklere hergiz gönül akmaz idi
Türk dahi bilmez idi ol dilleri
İnce yolı ol ulu menzilleri” (Karamanlıoğlu: 1972: 66).
şeklindeki sitemli söyleyişlerine sebep olmuş ve bu gayretler Türkçenin sadece halk arasında
kullanılan, edebiyat dili olarak kullanılamayan bir dil olduğu imajını silememiştir.
2
T.C. DİCLE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DERGİSİ (DÜSBED) ISSN : 1308-6219
Kasım 2009
CİLT-1 S.2
18. yüzyıl şairlerinden Diyarbakırlı Lebib de bu etkileşimden nasibini almış ve Farsçayı şiir
yazacak kadar da öğrenmiştir. Şair Türkçe ve Farsçanın yanında Arapçayı da şiir yazacak seviyede
bilmektedir.
Diyarbakırlı Lebib’in Türkçe kaleme aldığı, 5500 beyit civarında, oldukça hacimli divanında,
Farsça yazılmış manzumeler şunlardır:
 Vezir Abdullah Paşaya yazılmış bir kaside.
 Çeteci Abdullah Çelebi’nin Farsça gazeline yapılan altı bentlik bir tahmis.
 Beş gazel.
 Dört Mu’amma.
 Mülemma başlığı altında beşi Arapça, beşi Farsça on matla‘ beyit.
Lebib Arapça ve Farsça beyitleri ayrı ayrı yazdığı ve mülemma başlığı ile verdiği bu beyitler
aslında mülemma değildir. Çünkü gerçek mülemma aynı beyit içinde iki veya daha fazla dilin
kullanılması ile oluşan şiirlerdir. Ayrıca divanın Türkçe şiirleri içine serpiştirilmiş bazı Farsça beyitler
ile bazı Türkçe-Farsça mülemma beyitler mevcuttur. Ancak bu mülemmalardaki Farsça mısralar İran
şairlerine aittir.
Recâ itdüm bir ehl-i hâle kim ketm eyleme benden
Nihân key mâned ân râzî k’ez-o sâzend mahfilhâ (Hafız-i Şîrâzî)
(bk. Kadıoğlu, 2005: 329)
Farsça Şiirler ve Türkçe Tercümeleri
1

Ķaśîde
Vezîr-i müşârün ileyh el-Ĥâc ǾAbdu’llâh Paşa ĥażretlerine defǾa-i râbiǾada manśıb-ı Âmid iken
virilen Fârisî nažm-ı rengîndür
ǾArż-ı ĥâl-i Ǿabd-i bî-śabr u şekîb
DâǾi-i dîrîn-i iķbâlet Lebîb
(Senin ikbalin için eskiden beri duacı olan, sabırsız kulun, Lebib’in, halini arz etmesidir)
FâǾilâtün / FâǾilâtün / FâǾilâtün / FâǾilün
1 MâniǾ-i iksâr bâşed râst-gûyî der-süħan
Z’în sebeb muĥkem zedem mühr-i ħamûşî ber-dehen
Doğru söylemek, sözde, çoğalmaya engel olur. (Doğru söyleyen az konuşur). Bundan dolayı
suskunluk mührünü ağza kuvvetlice vurdum (Tamamen sustum).
2 Ġoncaem ne-g’şûd eger der-bâġ-ı Ǿâlem dûr n’îst
Der-mecâlis revnaķ-ı gül yâft ħađrâǿü’d-dimen
Meclislerde, çöplüklerin yeşilliği gülün parlaklığını buldu. (Bundan dolayı) eğer âlem bağında benim
goncam açılmazsa (akıldan) uzak değildir.
3 Men ki dîdem Yûsuf-ı gül-râ çi kerd iħvân-ı Ǿaśr
Ney Ǿaceb ger beyt-i şiǾrem mî-şeved beytü’l-ĥazen

1 Lebib’in divanı üzerinde doktora tez çalışması yapan ve eseri yayımlayan İdris Kadıoğlu, Farsça şiirlerin
transkripsiyonu da yapmıştır.
3
T.C. DİCLE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DERGİSİ (DÜSBED) ISSN : 1308-6219
Kasım 2009
CİLT-1 S.2
Ben ki zamane kardeşlerinin gül Yusuf’a neler yaptıklarını gördüm. Şiirimdeki her beytin Beytü’lhazen
(Hz. Yakub’un evi) olmasında şaşılacak bir şey yok.
4 N’îst hem-rânende-i men lem-yuvakķır dürr-i bezm
Hem ne-mând ez-śoĥbet-i Ǿilm ü maǾârif dem-zeden
Kıymeti bilinmeyen meclis incilerini benimle süren yoktur (Benimle söz söylemede kimse yarışamaz).
Hem, ilim ve marifetten söz eden de kalmadı.
5 Vaĥşetem ĥaddî ki yâbed bâften dûş-ı me-râ
Ez-reg-i târ-ı nigâh-ı çeşm-i âhû pîrehen
Yalnızlığım o dereceyi buldu ki, (sanki) sırtıma, ceylanın gözündeki (korkak) bakış ipliğinin
damarından, gömlek örülmüş.
6 ŻaǾfem eżǾâf u mużâǾaf şod der-în devr-i sitem
ŻaǾf-ı ŧâliǾ żaǾf-ı çeşm ü żaǾf-ı dil żaǾf-ı beden
Bu zulüm, eziyet devrinde; talih, göz, gönül ve bedenin zayıflığıyla, düşkünlüğüm kat kat arttı.
7 Küşte çeşm-i lâġar-ı men çâr-sûy-ı renc ü ġam
Heyǿet-i çeşm-i cefâ-sebĥam terâzû-yı mihen
Dört taraftan (saldıran) eziyet ve gam benim ince, zayıf gözümü öldürmüş (kör etmiş). Cefa içinde
yüzen gözümün şekli, acıların terazisidir (acıların derecesini gösterir).
8 Der-cihân şod Ǿömr maśraf Ǿusr-îrâdem hemân
Ĥikmet-i tedbîr-i menzil ez-Ǿamel güm şod zi-men
İradem zayıf olduğu gibi dünyada ömür (de) israf oldu (tükendi). Amelden dolayı evi idare etme
becerisi elimden kaçtı (evi idare edemez oldum).
9 Bend-i zencîr-i Ǿanâ vü Ǿacz ü Ǿayş u Ǿilletem
Himmetî ey himmeteş dârû-yı derd-i dil-şiken
Zahmet, acz, yaşama ve hastalık zincirine bağlıyım. Ey iyiliği gönlü kırık olanın derdine ilaç olan
(bana da) bir iyilik (yap)
10 ŞuǾle-i ħod şemǾ zîr-i pâ ne-mî-baħşed velî
Der-żiyâ-i âftâb în meŝel n’âyed ĥasen
Mum kendi ışığını ayağının altına (dibine) vermez. Bu atasözü, güneşin ışığı hakkında güzel olmaz
(uymaz).
11 Beyt-râ vaśf-ı Ǿatîķ efzâyiş-i ĥürmet dihed
Ĥürmetem nâķıś me-kün bâ-ĥilye-i pîrî be-ten
Eski olma özelliği beytin saygınlığını arttırır. Bedeni (bürüyen) yaşlılık elbisesi ile saygınlığımı
eksiltme.
12 În teġâfül ez-şumâ der-ĥaķķ-ı men mesbūķ ne
Tersem inhâyî resîd ez-nuŧķ-ı erbâb-ı fiten
Bana karşı olan bu ilgisizliğin daha önce görülmüş (bir durum) değil. Korkarım fitnecilerin sözünden
(sana) bir haber ulaşmıştır.
13 V’în teġâfül ez-şümâ der-ĥaķķ-ı men meǿmûl nîst
4
T.C. DİCLE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DERGİSİ (DÜSBED) ISSN : 1308-6219
Kasım 2009
CİLT-1 S.2
Hem vefâyet nîst ħâsî ey ħıdîv-i müǿtemen
Ve senden bana gelen bu tegafül beklenilen, normal değildir. Ey kendisine güvenilen padişah, sözünü
yerine getirmen yalnız bana has değildir (umumidir).
14 Bâ-çi cürm endâħtî âmâlem ez-dest ü nažar
Mândeem der-künc-i nisyânet çü taķdîm-i kühen
Hangi suçtan dolayı arzularımı el ve gözden düşürdün (göz ardı ettin, gözden çıkardın). Eski bir
hediye, eşya gibi bir köşede beni unutmuşsun.
15 Zîb-i cîbet şod meger ŧûmâr-ı taķdîm-i cedîd
Nesħ kerdî nüsħaem ey ĥibr-ı Ristâlîs-fen
Yeni hediye olarak sunulan kitap, senin cebinin (yakanın) süsü oldu. Ey Aristo bilgili (Aristo kadar
bilgisi olan) bilgin! Benim nüshamı iptal ettin (bozdun).
16 Pürsiş-i aĥvâl-i men gûyâ ki pendârî ĥarâm
Bâ-çi taķśîr ez-duǾâ-gûyet çünîn rû tâften
Benim halimi sormayı sanki haram (yasak) sanırsın. Sana dua edene hangi suçtan dolayı yüz
buruşturursun?
17 İnne baǾđe’ž-žanni iŝmün muśĥaf-ârây-ı Ħudâst
Ez-ķudâmîn ber-nefis în sûǿ-i sevķ în sûǿ-i žan
‘Zannın bir kısmı günahtır’ (ayeti) Allah’ın kitabının (Kur’ân’ın) süsüdür. Nefisteki bu kötü tahrik, bu
kötü zan nerden gelmiştir.
18 Der-tahayyür ĥaķķ u bâŧıl çeşm (ü) gûşî rûz u şeb
Gûş-ı taśdîķet dürûg-ı bî-merüvvet-râ me-zen
Hak ve batıl, göz ve kulak, gece ve gündüz hayrettedir. Alçak yalana tasdik kulağını verme.
19 Behr-i taĥśîl-i maǾîşet bî-nevâyet-râ me-hil
Der-be-der ebvâb-ı aǾyân-ı Sitanbûl rûften
Yoksulunu, geçimini sağlamak için, İstanbul ileri gelenlerinin kapılarını süpürmek zorunda bırakma.
20 Hem sefer-râ tâb-ı ten nâ-būd ü hem berg-i sefer
Mûmiyâ-yı reǿy-i reǿfet nih ber-în kesr-i mihen
Hem yolculuk için beden (ten) gücü, hem yol azığı yoktur. Bu acıların verdiği kırıklığın üzerine sevgi
fikrinin mumyasını koy.
21 Bâ-heme ġam dâmenem dest-i hünerverhâ girift
ǾAdl în bâ-tîġ-ı ķahret bîħ-ı tezvîreş be-ken
Bütün gam ve kederlere rağmen hüner sahipleri(nin eli) eteğimi tuttu. Adalet budur ki, kahredici
kılıcınla yalanın, hilenin kökünü kazasın.
22 Ber-ķuśûr engeşt me-g’źârî melâź-ı ehl-i nažm
Pür-ķuśûrest în şiǾr ez-bî-şuǾûrî sâħten
Şairlerin sığınağını kusurlu zannetmeyesin. Şiiri bilinçsiz olarak yazmak büyük eksikliktir.
23 Neyl-i farķ-ı ħâśiyet maķśûd-ı ĥüsn-i žâhirest
Der-ħayâl ammâ ne ĥiss-i farķ-ı âteş ez-çemen
5
T.C. DİCLE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DERGİSİ (DÜSBED) ISSN : 1308-6219
Kasım 2009
CİLT-1 S.2
Özellik zirvesine ulaşmak dış güzelliği içindir. Ancak, hayalde, ateşin çimenden farkı hissedilmez.
24 Bûs-ı desteş-râ zi-Ǿillet baǾd-ez-în ķudret nemând
DâǾiyem bi’ś-śıdķ ve’l-iħlâś der-sırr u Ǿalen
Hastalıktan dolayı Bundan sonra onun elini öpmeye güç kalmadı. Gizli ve açık, doğruluk ve ihlas ile
duacıyım.
25 Ĥasb-i ĥâlet Ǿarż kün dîvân-ı âśaf-râ Lebîb
Tâ ki fermâyed cevâbeş ân vezîr-i źü’l-minen
Ey Lebib! Derdini, sana cevap vermesi için, iyilikler sahibi vezirin divanına (büyük meclisine) arz et.
(Klasik Türk edebiyatında pek çok konuda olduğu gibi arz-ı hal, hasb-i hal ve şikayetname
türünde de oldukça fazla şiir yazılmıştır. Bu türler için değişik nazım şekilleri kullanılmıştır. Şairler bu
tür şiirlerle kendi isteklerini devlet adamlarına bildirmişlerdir.
“Bu tür şiirlerle şairler genellikle belirli kişi ya da kurumlardan değil kendi durumlarından
şikayet edip niteliklerini belirtmiş padişah ya da devlet adamlarından uygun bir görev verilmesini
istemişlerdir. İçinde bulundukları maddi ve manevi koşullarını iyileştirilmesi isteğiyle arz-ı hal
yazmışlardır.” (Batislam, 2009: 2)
Lebib’in yukarıdaki kasidesi de arz-ı hal türünde yazılmıştır. Lebib’in divanında kendi
durumunu anlattığı, Türkçe arz-ı hal, hasb-i hal ve şikayetname türünde şiirleri oldukça fazladır. Arz-ı
hal türünde farsça tek örnek ise 25 beyitlik bu kasidesidir.
Lebib de devlet adamlarından; ailenin kalabalık oluşu ve maddi sıkıntısından dolayı maddi
yardımın yanı sıra iyi bir meslek ve kariyer istemektedir. Şair kasidenin altıncı beytinde talih, göz,
gönül ve beden zayıflığından bahseder.)
Taħmîs
Çeteci ǾAbdu’llâh Paşanuñ Fârisî ġazeline taħmîs-i muŧarraf-ı Lebîb
MefǾûlü / FâǾilâtü / MefâǾîlü / FâǾilün
1 Gül zîver-i çemen şod u nergis be-der gürîħt
Ârî şeh-i şükûfe çü âmed nefer gürîħt
Nî nî ġalat şod în süħanem bî-ħaber gürîħt
TâǾbîr-i ĥaķ zi-ħâŧır-ı men ez-keder gürîħt
Yek delķ-pûş âmed ü śad-tâcver gürîħt
Gül çimenin süsü oldu ve nergis dışarı kaçtı. Evet çiçek şahı gelince nefer kaçtı. Hayır hayır bu sözüm
yanlış oldu, habersiz (ağzımdan) kaçtı. Kederden dolayı, gönlümden doğru tabir kaçtı (çıktı). Derviş
elbiseli biri geldi, yüz taç sahibi kaçtı.
(Bendde şairin kendini övmesi ve “kaçış teması” işlenmiştir)
2 Der-sîneem çü ĥâl-i dil-i zâr dîdeend
Engüşt-râ zi-farŧ-ı teǿessüf gezîdeend
Tâ ez-ĥarîm-i o ki enînî şenîdeend
An dem ki şuǾlezâr-ı dilem-râ resîdeend
Ġam sîne-kûb ü derd ü elem pür-keder gürîħt
Sinemde inleyen gönlün halini gördüklerinde, aşırı üzüntüden, parmaklarını ısırmışlardır. Gönlümün
külhanına yetiştiklerinde ta onun hariminden bir inilti duymuşlar. Gam sinesini dövdü dert ve elem,
kederle dolu olarak kaçtı gitti.
3 În bü’l-Ǿaceb ki nâle-i zencîr-i pây-ı men
Bûde’st ķârbân-ı heves-râ derâ-yı men
Be-g’zeşt çün zi-kâkül-i himmet hevâ-yı men
Eknûn zi-tîre baħti-i ħod hây hây-ı men
6
T.C. DİCLE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DERGİSİ (DÜSBED) ISSN : 1308-6219
Kasım 2009
CİLT-1 S.2
Âsâyişî ne-dâde be-sevdâ zi-ser gürîħt
Çok şaşılacak şey budur ki, ayağımın zincirinin iniltisi (çıkardığı ses), istek kervanının çıngırağı
olmuştur. İyilik kakülünden hevesim kalmadı. Şimdi kara bahtımdan dolayı meydana gelen
bağrışmalarım sevdaya rahat vermediği için (sevda) baştan kaçtı.
4 Ez-behr-i nâħun âmeden în mûr-ı mâde-râ
Merdâne pençe mî-zened o ħarķ-ı Ǿâde-râ
Bâ-çeşm-i iǾtibâr niger în irâde-râ
Nevbet çü dâde ĥikmet-i ĥaķ gürg-zâde-râ
Z’ârâmgâh-ı pîşe-i ħod şîr-i ner gürîħt
Bu dişi karınca tırnağının çıkması için, o adet (perdesini) yırtmak için mertçe pençe vurur. Bu iradeye
ibret gözüyle bak ki, Hakkın hikmeti kurt yavrusuna fırsat, ikbal verince, erkek aslan alıştığı
ortamından kaçtı.
5 Cennet-serâ-yı dil-ber-i men rüft çün raķîb
Z’în gerdiş-i cefâ-yı felek ġam me-ħor Lebîb
Înest ümîd-i men ki be-gûyend Ǿan ķarîb
Ez-dest-i ķahr-ı âśaf-ı dehr-i dehâ-naśîb
Yek latme ħorde tâ ki be-ķaǾr-ı saķar gürîħt
Ey Lebib! Dilberimin cennet sarayını rakib süpürünce (yüz sürünce) feleğin cefa veren bu dönüşünden
gam yeme. Ümidim budur ki; yakın zamanda ‘deha sahibi felek vezirinin kahredici elinden bir şamar
yemiş ve cehennemin dibine kaçmış’ desinler.
6 Ey dâver-i hünerver ü destûr-ı Cem-şiǾâr
Ħams-ı mübârek şode taħmîs-i cân-şikâr
Pür-kerdeem miyân-ı dü-mıśraǾ-ı dürr-niŝâr
Vahşet nümâyed ez-süħan-ı men Ǿaceb me-dâr
Her câ ki cevher âmed ez-ân pîlever gürîħt
Ey hünerli padişah ve ey Cem alametli vezir! Can avlayan tahmis, mübarek beş(li) olmuş. İnci saçan
iki mısrâ’ın arasını doldurdum. Benim sözlerimden korkarsa şaşırma. Cevherin geldiği her yerden
seyyar satıcı kaçar.
Manzume şekil olarak her ne kadar ‘tahmis’ başlığını taşısa da aslında “inci saçan iki mısra’ın
arasını doldurdum” ifadesinden taştir olduğu anlaşılıyor. Tahmiste, mısranın satırlarının üstüne ekleme
yapıldığı halde, taştirde iki mısranın arasına üç dize eklenir.
“Taştir, tahmisin başka bir biçimidir. Tahmiste gazelin her beytinin üstüne eklenen üç dize,
taştirde mıraların arasına konur.” (Dilçin, 1992: 225)
Farsça Ġazeller
1
2
MefâǾîlün / MefâǾîlün / MefâǾîlün / MefâǾîlün
1 Be-dil kerdem taśavvur ġabġab-ı rengîn cemâlî-râ
Reh-âverd-i ĥarem kerdem turunc-ı portaķâlî-râ
O güzelin renkli gabgabını gönülde tasavvur ettim. Portakal turuncunu harem hediyesi yaptım
2 Tehî-dil Ǿâşıķân ez-vaǾde-i pûçet ne-yâsânîd
Çi sûd ez-hem-zeden în câm-ı ħâlî câm-ı ħâlî-râ
Gönlü boş olan âşıklar senin verdiğin işe yaramaz, boş sözlerle rahat bulmadı. Bu boş kadehi boş
kadehe çarpmanın (iki boş kadehi tokuşturmanın) ne faydası var.
3 Niger çeşm-i ħumâreş zîr-i ebrû ger ne-mî-bînî

2 Gazelde aşığın ‘vuslat’ özlemi vardır
7
T.C. DİCLE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DERGİSİ (DÜSBED) ISSN : 1308-6219
Kasım 2009
CİLT-1 S.2
Be-mescid muǾtekif mestânegân-ı lâ’ubâlî-râ
Eğer mescitte i’tikafa girmiş lâubâli sarhoşları görmüyorsan, onun, kaşın altındaki mahmur gözüne
bak.
4 Kücâ ümmîd-i vuślat ân ķadar mest-i tenük-ħûyest
Ki ne-t’vânem zi-hâl-i çeşm-i bîmâreş süǿâlî-râ
O kadar huysuz bir mesttir ki, nerde vuslat umudu (vuslat umudunu bırak), onun hasta gözlerinin
durumunu bile soramıyorum.
5 Lebîb ez-bûy-ı pîrâhen vekâlet mî-ķoned farżâ
Be-Ǿarż-ı pîr-i KenǾân âverem în şiǾr-i ĥâlî-râ
Diyelim ki Lebib, gömleğin kokusu işini üzerine alırsa, bu hal şiirini (duruma ait şiiri) Ken’an’ın
Pirine (Hz. Yakub’a) sunarım.
2
3
FâǾilâtün / FâǾilâtün / FâǾilâtün / FâǾilün
1 Şod be-ġayr ez-kişt-i Ǿâlem rızķ-ı müstevfâ naśîb
Bîn ki âmed mürġ-ı dil-râ ĥabbetü’s-sevdâ naśîb
Alemin ekininden başkası tam nasiplendi (nasibi tam oldu). Gel gör ki gönül kuşuna habbetü’s-sevda
nasip olarak geldi (Gönül kuşuna, gönlün ortasındaki siyah nokta nasip oldu).
2 Mî-nümâyed çeşm-i baħteş-râ serâb-ı tîh-i ġam
ǾÂrif-i leb-teşne-râ deryâ şeved farżâ naśîb
Dudağı susamış arife deniz bile nasip olsa; yine onun baht gözüne, gam çölünün serabı görünür.
3 Dâne-i ĥanžal birûn-âyed zi-kerm-i bâġ-ı dehr
Ehl-i Ǿirfân-râ me-bâdâ bâde-i ĥamrâ naśîb
İrfan sahibi olanlara kırmızı şarap nasip olmasın diye, felek bağının üzüm asmasından ebucehil
karpuzu tanesi çıkar.
4 Sîr-i çeşmân-ı tevekkül-râ dehed perverdigâr
Çün sadef ez-ķaŧre-i Nîsân teh-i deryâ naśîb
Sedefin denizin dibinde, nisan damlasından (yağmurundan) nasibini aldığı gibi, Allah (kendisine)
tevekkül (edip) göz tokluğu olana verir.
5 Ey gül eyyâm-ı bahâr’est în çi bâşed ger koni
Ez-şemîm-i vaśl-ı tu yek şemmeî mâ-râ naśîb
Ey gül, bahar günleridir (mevsimidir). Senin kavuşmanın verdiği o güzel kokulardan bana tek bir koku
nasip etseydin ne olurdu?
6 În nevâl-i mâǾni-i ter k’ez ķalem bînî Lebîb
Şod zi-ħ
v
ân-ı feyż-i destûr-ı cihân-ârâ naśîb
Ey Lebib! Kalemden gördüğün bu taze mana hediyesi, cihanı süsleyen vezirin bereket sofrasından
nasip oldu.
7 Bâsitü’l-enǾâm ǾAbdu’llâh Paşa k’ez-dereş
Şod simâŧ-ı luŧf-ı gûn-â-gûn Ǿâlem-râ naśîb

3 Başta hikmetli beyitlerden sonra övünme ve övme vardır.
8
T.C. DİCLE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DERGİSİ (DÜSBED) ISSN : 1308-6219
Kasım 2009
CİLT-1 S.2
Kapısından âleme, çeşit çeşit lütuf sofrası (dağıtmak) nasip olan, nimetler dağıtan Abdullah Paşa
8 Śafĥa-pîrâ-yı hünermendî ki ez-levĥ-i ķader
Geşt eśnâf-ı maǾârif nüsħa-i o-râ naśîb
O sanatkârlık sayfasının süsleyicisidir ki kader levhasından çeşit çeşit bilgiler onun nüshasına nasip
olmuştur.
9 Đayġam-ı ġâbü’l-veġâ k’ez pençe-i gîrâş nîst
Düşmeneş-râ cüz dem-i şemşîr-i ħûn-pâlâ naśîb
(O öyle bir) savaş ormanının yırtıcı aslanıdır ki onun avlayıcı pençesinden düşmanın nasibi kan
damlayan kılıcının keskin ağzından başka bir şey değildir.
10 În hemîn ez-feyż-i teǿŝîr-i śafâ-yı bezm-i ost
Geşt mirǿât-ı dilem-râ cevher-i maǾnâ naśîb
Benim gönlümün aynasına mana cevherlerinin nasip olması, hep onun meclisinin safasının verdiği
etkinin feyzindendir.
11 Rîşe-i âmâlem ez-ħâk-i dereş be-g’seste nîst
Men der-ümmîdem ya bâşed yâ ne-bâşed yâ naśîb
İster nasip olsun ister olmasın, isteklerimin kökü onun kapısının toprağından kesilmiş değildir. (verse
de vermese de, onun kapısından beklentilerim kesilmiş değildir.
Yukarıdaki gazel şekil olarak ‘müzeyyel’dir. Şair mahlasını söyledikten sonra Abdullah Paşa
övgüsünde beş beyit yazmıştır.
“ Şairler, bazen mahlaslarını söyledikten sonra gazellerine bir kişiyi övmek için bir ya da
birkaç beyit eklerler. Bu gazeller Müzeyyel Gazel, eklenen beyitlere de Zeyl denir. (İpekten, 2004: 18)
3
4
FeǾilâtün / FeǾilâtün / FeǾilâtün / FeǾilün
1 Cirm-i gül der-çemen-i ĥüsn-i tu dûlâb şeved
Ġonce ez-şerm-i leb-i laǾl-i tu mîzâb şeved
Gülün cismi senin güzellik çimeninde dönme dolap olur. Gonca, senin la’l gibi dudaklarından
utandığından oluk olur.
2 Ger şeved nâśiye-sây-ı der-i an ķıble-i nâz
Gird-i ebrû-yı śanem gûşe-i miĥrâb şeved
Put (gibi güzel sevgili)nin kaşının kıvrımı, o naz kıblesinin kapısına alnını sürer(ek secde eder)se
mihrabın köşesi olur.
3 Ez-tef-i mihr me-y-endîş be-śaĥrâ reften
Mihr der-nisbet-i ruħsâr-ı tu meh-tâb şeved
Sahrada yürürken güneşin hararetini düşünme, güneş senin yüzüne nispetle mehtap (ay ışığı) olur.
4 Bî-tu nûşîden-i mey nîst kem ez-ħûn-ħorden
Bâde der-ĥasret-i laǾl-i tu ki ħûn-âb şeved
Sensiz şarap içmek, kan içmekten aşağı değildir (en az kan içmek kadardır) . Bade senin dudağının
hasretiyle kanlı su olur.
5 Nev-bahâr âmed ü cûşîd Lebîbâ ħûneş

4
Sevgiliyle ilgili teşbihler vardır
9
T.C. DİCLE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DERGİSİ (DÜSBED) ISSN : 1308-6219
Kasım 2009
CİLT-1 S.2
Bâde ħor naǾre be-zen tevbe-gerân-ı ħ
v
âb şeved
Ey Lebib ilkbahar geldi ve onun kanı coştu (kaynadı). Bade iç, nara at. (O) uykuya tövbe eder.
4
MefâǾîlün / MefâǾîlün / MefâǾîlün / MefâǾîlün
1 Dil ez-ħayret ŧabîb-i derd-râ cellâd pendâred
Nigâh-ı merĥamet-râ neşter-i faśśâd pendâred
Gönül hayretten derdin tabibini cellat sanır. Merhamet bakışını haccamın neşteri sanır.
2 Çi san der-mülket-i Ǿaşķ u maĥabbet zindegî bâşed
Ki şâh-ı ĥüsn-i men resm-i sitem-râ dâd pendâred
Benim güzellik şahımın eziyet etmeyi adalet sandığı aşk ve sevgi ülkesinde nasıl yaşanır.
3 Ne-bâşed devr-i ân ħâl-i meges-meşreb yaķîn kerdem
Ki laǾlet în siyeh-dil kâse-i ķannâd pendâred
O sinek huylu benin devri, zamanı olmadığına kesin inandım. Zira senin dudağın bu siyah gönlü şeker
kabı sanır.
4 ǾAceb nî çeşmet ez-men bî-ħaber ger vaĥşetî dâred
Ki ş-rem śayyâd pendâred
Eğer gözün bilmeden benden ürküp kaçarsa buna şaşılmaz. Zira ceylan (kendisinden) habersiz olanı
(bile) korkudan avcı sanır.
5 Revân çün cedvel-i sîm’est eşkem her ki mî-bîned
Feżâ-yı sîneem-râ śaĥn-ı SaǾd-âbâd pendâred
Gözyaşım gümüş arkı gibi akmaktadır. (Laleye benzeyen yaralarla dolu) göğsümün alanını gören
Sadabat meydanı sanır.
6 Lebîbâ gûş-ı Ǿâlem ser-be-ser çeşm-i ġalaŧ-bîn şod
Ki feryâd u enînem naġme-i Ǿavvâd pendâred
Ey Lebib! Alemin kulağı baştan başa yanlış gören göz haline gelmiş (olmuş). Feryat ve inlememi
(duyan) ud çalanın nağmesi sanır.
5
5
MefâǾîlün / MefâǾîlün / MefâǾîlün / MefâǾîlün
1 Şehâ der-ĥüsnet şod telef Ǿaķlem çi mî-gûyî
Ǿİlâceş nîz ez-Ǿadl-i tu mî-pursem çi mî-gûyî
Ey şah (ey sevgili) senin güzelliğinden benim aklım telef oldu ne diyorsun. Onun ilacını de senin
adaletinden soruyorum ne diyorsun.
2 Femet-râ mîm ħ
v
ânend ehl-i dil ħ
v
âhem ki mî-gûyem
Şode mîm-i mey-i Cennet der o müdġam çi mî-gûyî
Gönül ehli senin ağzını ‘mim’ diye adlandırıyorlar. Cennet ‘mey’inin ‘mim’i ‘onun içinde eriyip
kaynaşmıştır’ demek istiyorum, ne diyorsun.
3 Me-râ ey çeşm-i gûyâ în çi siĥr-endâzi-i cevr est
Zi-siĥr-i ġamzeet men bî-zebân geştem çi mî-gûyî

5 Manzumede aşığın meydan okuması, fahriye vardır.
10
T.C. DİCLE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DERGİSİ (DÜSBED) ISSN : 1308-6219
Kasım 2009
CİLT-1 S.2
Ey konuşan göz! Bu bana eziyet veren ne sihir (okları) atmalardır? Senin gamzenin sihri yüzünden
dilsiz olmuşum, ne diyorsun.
4 Sevâdeş vesme-i îmân-ı zühhâd’est mî-gûyend
Zi-zülfet şod revâc-ı küfr müstaĥkem çi mî-gûyî
Onun siyahlığı, zahitlerin imanının rastığıdır derler. Senin zülfün yüzünden küfrün geçerliliği
sağlamlaştı, ne diyorsun.
5 Zebânet sâķiyâ ez-behr-i âzârem çi rencânî
Ki ez-câm-ı ġamet mestem ne-dânistem çi mî-gûyî
Ey saki! Bana eziyet etmek için dilini niye yoruyorsun. Senin gamının kadehinden mestim, ne dediğini
bilmiyorum.
6 Çi men fersûde-ten pîrem ne-geştem bî-ħaber ammâ
Ki men tilmîz-i Âgâh-ı Semerķandem çi mî-gûyî
Her ne kadar yorgun bedenli bir ihtiyar isem de, bilgisiz, habersiz olmadım. Çünkü Agah-ı
Semerkandi’nin öğrencisiyim, ne diyorsun.
7 Lebîb în nev-zemînem Ǿarża kun Dervîş Emîn-râ hem
Be-gû ħ
v
âhem cevâbeş ey ǾUŧarid-dem çi mî-gûyî
Ey Lebib! Bu yeni toprağımı Derviş Emin’e sun. Söyle ‘ey Utarit zamanlı (kurnaz), onun cevabını
istiyorum, ne diyorsun.’
Farsça MuǾammâlar
1 Be-ism-i Kâsım
MefǾûlü / FâǾilâtü / MefâǾîlü / FâǾilün
Şod ceźr-i âħir-i ķareşet nîm nâm-ı tâm
Ber nıśf-ı evvel-i saǾafeś nih berây-ı nâm
În-râ be-nih be-efser-i ĥarfî ki mî-şeved
Yek ĥarf ez-miyâne-i ebced be-o tamâm
‘Kareşet’in sonunun ‘cezr’i tam ismin yarısı olur. İsim için ‘SaǾfeś’in ilk yarısının üzerine koy. Bunu
‘Ebced’in ortasından bir harfin tacına koy, tamam olur.
2 Be-ism-i Kâfîy ü Kâmil u ǾAndelîb u Śâdıķ u Ayâz
FeǾilâtün / MefâǾilün / FeǾilün
Pây-ı Türkân birehne-bâd ez-post
Tâ şeved pür-nişîb-i reh giryân
Türkler, yokuş aşağı yolu ağlayarak insinler diye, ayakları çıplak olsun.
3 Be-ism-i ǾOŝmân
MefǾûlü / FâǾilâtün / MefǾûlü / FâǾilâtün
Z’ân mâr-ı zülf bâ-mâ âşüftegî resîde
Dehşet füzûn şod ez-dil men bî-nevâ ne-dîde
O yılan gibi zülüften (saçtan) bana perişanlık yetişti (saçına aşık olup perişan oldum). Gönülden gelen
korku arttı, ben yoksul, çaresiz (onu) görmemişim.
11
T.C. DİCLE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DERGİSİ (DÜSBED) ISSN : 1308-6219
Kasım 2009
CİLT-1 S.2
4 MefâǾilün / FeǾilâtün / MefâǾilün / FeǾilün
DuǾâ-yı ġayb çü şod-râcih ez-duǾâ-yı ĥużûr
Sezed ki Ǿafv-kunî der-ziyâret-i tu ķuśûr
Gaybi (bir kişinin arkasında yapılan) dua, huzurda yani yüzüne karşı yapılan duaya tercih edilince;
seni ziyarette kusuru affetmen uygun olur.
MÜLEMMÂ
Vezîr-i müşârün ileyh ĥażretlerine Ramażânını tebrîk içün virilen se-zebân nažm-ı merġûbdur

Fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün
1 Dâverâ dâd-gîr ü dâverâ
Ruħśatî kün kerem niyâz-i me-râ
Ey büyük adaletli vezir! Benim arzumu yerine getirmeye izin ver.
2 ǾAfv u safĥest Ǿâdet-i Ħallâķ
Müteħalliķ tûyî be-d-în aħlâķ
Yaratıcının âdeti affetmektir. Sen bu ahlakla ahlaklanmışsın.
3 Bâġ-ı bezmet ne ez-Behişt kemest
Firķateş lîk Dûzaħ-ı sitemest
Senin meclisinin bağı Cennetten eksik (aşağı) değildir. Ancak onun ayrılığı sıkıntı, zülüm
cehennemidir.
4 Men esîr-i Ǿaźâb-ı nîrânem
Mübtelâ-yı ħulûd-ı hicrânem
Ben cehennem azabının esiriyim. Unutulmaz acının ebedi tutkunuyum.
5 Lehçe-i ħâśś-ı men revem bârî
Źü’l-lisâneyn tâ ne-pendârî
Hasılı kendi öz lisanıma yani Türkçe’ye gideyim (döneyim), ta ki beni sadece iki lisan (Arapça,
Farsça) sahibi sanmayasın.
KAYNAKÇA
Batislam, Hanife Dilek (2009), Divanlardaki şikayet şiirleri, Adana
Dilçin, Cem (1992), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu
Hasan Amid (H.1355), Ferheng-i Amid, Tahran: 10. Baskı
İpekten, Haluk (2004), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Gergah
Yayınları.
Kadıoğlu, İdris (2005), Diyarbakırlı Lebib, Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanı, Malatya
Karamanlıoğlu, Ali (1978), Türk Dili, İstanbul: Dergâh yayınları
Kartal, Ahmet (2008), Şiraz’dan İstanbul’a, İstanbul: Kriter Yayınevi
Levend, Agah Sırrı (1972), Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara: Türk Dil
Kurumu